član Međunarodnog instituta IFIMES
Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES) iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku i Balkanu. Makedonski historičar, novinar i publicista Dejan Azeski, član Međunarodnog instituta IFIMES, analizira složenost bugarsko-makedonskih odnosa u svjetlu povremenih napetih odnosa između Bugarske i Sjeverne Makedonije i historijskih nesuglasica između dva naroda. Objavljujemo njegovu analizu sa naslovom „Složenost makedonsko-bugarskih odnosa (2.dio)“.
Svake naredne godine Bugarska sve neuspješnije pokušava promijeniti kolektivnu svijest milijunima Makedonaca, koji jako dobro znaju za što su se točno borili njihovi predci za vrijeme Ilindenskog ustanka. Nije antibugarska propaganda ukoliko podsjetimo, da je ključno načelo Ilindenaca od 1903 godine bilo autonomna, a ne bugarska Makedonija, kao što nije pro bugarska propaganda ukoliko priznajemo da je država koja je najviše pomagala makedonskom revolucionarnom pokretu, prije ili nakon ustanka, bila upravo ta Bugarska. Nije jasno zašto zvanična Sofija nije počela naglašavati mnoge pozitivne stvari zajedničke povijesti ovih dvaju najbližih naroda, umjesto slijepo podčiniti zvaničnu politiku skrajnje agresivne historiografije – princip koji je dosad donio samo štetu makedonsko-bugarskim odnosima i prirodnoj zajedničkoj makedonsko-bugarskoj budućnosti.
U tom smislu, evo par povijesnih činjenica koji će pomoći zvaničnoj Sofiji da shvati zašto je Ilindenski ustanak u biti makedonski.
Makedonska revolucionarna organizacija (MRO) zalagala se za autonomiju, a ne za pripajanje ka Bugarskoj
„Realiziranje članka 23 Bukureškog mirovnog ugovora, koji predviđa autonomiju Makedonije u okvirima Otomanske imperije“ – ovo je prvo načelo koje dominira u prvom Ustavu i u samoj ideji o formiranju MRO-a. To znači da se i sa pisanim činjenicama mogu pobiti teze bugarske historiografije, da je Organizacija bila dominantno bugarska i da se jedino zalagala za jednostavno pripajanje teritorija Makedonije Bugarskoj, kakav je bio slučaj s Istočnom Rumelijom.
Također, djelatnost i postojanje revolucionarne organizacije pokazuje, da ona pravi izričitu razliku između Makedonije i Bugarske. Samo postojanje zagraničnog odbora u Sofiji pokazuje, da je to za MRO jedna druga država iza granica Makedonije. U ovom smislu je doneseno i jedno od ključnih pravila unutar Organizacije – da članovi Centralnog odbora ne smiju duže vrijeme živjeti, djelovati, pa čak ni sastajati se u Bugarskoj, već isključivo na teritoriju Makedonije. U biti, kasnije, i sama promjena imena organizacije iz MRO u UMRO i dodatak prefiksa „unutrašnja“ jasno govori o tome o kakvoj organizaciji je riječ i u kom smjeru ona primarno djeluje.
Kako bismo bili povijesno objektivni i fer prema budućim generacijama, moramo reći da je MRO, od svih susjednih zemalja, imala bez dvojbe najintenzivniju suradnju s Bugarskom, zemljom koja je bila nedavno oslobođena od Turaka i koja je imala razumijevanja o problemima sa kojima se suočavao narod ovih prostora. Dalje, činjenica je, da je Ustav Organizacije bio napisan najbližim dostupnim književnim jezikom, tzv. bugarskim. Još veća činjenica je to, da je najveći dio oružja koji je MRO koristila dolazio iz bugarske Armije, a veliki dio vojvoda je bio školovan u bugarskim crkvenim školama po čitavoj Makedoniji, pa čak i u Sofiji. Ali to niti najmanje ne mijenja suštinu borbe MRO-a prije, nakon, no i tijekom Ilindenskog ustanka, koja je izvorno makedonska i isključivo usmjerena prema autonomiji i prema dugoročnoj, potpunoj neovisnosti Makedonije.
Neosporna je činjenica da u Ilindenskom ustanku, kao i u čitavom pokretu oko MRO-a, sudjelovali su ustanici rođeni u Bugarskoj i takvi koji su se osjećali kao čistokrvni Bugari, kako crkveno tako i nacionalno. Ne može se zaboraviti niti činjenica da je velik broj rezervnih, pa čak i aktivnih oficira bugarske Armije dalo svoj doprinos za MRO i za Ustanak.
Ali još sigurnija činjenica je to, da je više od 70% rukovodnog kadra Organizacije i Ustanka bio podrijetlom iz Makedonije. Također, bar 99% komita koji su sudjelovali u njegovoj realizaciji su bili čistokrvni Makedonci, rođeni na teritoriju etničke Makedonije.
Kao što smo već spomenuli, na osnovi snažne propagande Bugarske egzarhijske crkve, putem široke crkvene i školske mreže, velik dio ovih ustanika je imao simpatije prema bugarskoj državi i bugarskom narodu, a dobar dio njih, svakako, osjećao se kao Bugari. Ali i u ovakvoj konstelaciji, kada ne postoji makedonska država, vojska, jezik ili općenito narod, svako je od njih stavljao oštru granicu između toga gdje završava Bugarska, a gdje počinje Makedonija.
Ako nije tako, onda odakle dolazi tisuću puta spomenuti pojam u bugarskim knjigama o makedonskoj emigraciji u Sofiji, Plovdivu i u ostatku Bugarske? Ukoliko je riječ o istom narodu s obje strane granice, onda ne bi uopće trebao postojati pojam „emigracija“.
Manje je poznata činjenica da je revolucionarnih akcija u pirinskom i, općenito, u istočnom dijelu Makedonije bilo tijekom čitave 1902.godine. Nakon ovih neuspješnih pokušaja formacija, koje su bile polulojalne ili nelojalne MRO-u, Porta u Istanbulu lansira snažnu diplomatsku kampanju za neutralizaciju podrške, koju uživaju čete susjednih država u Makedoniji.
Pa tako, prva na udaru je bila zvanična Sofija, koja je bila prinuđena od puno moćnijeg turskog susjeda zvanično odustati od svakakve formalne ili neformalne podrške i pomoći ustanicima u Makedoniji i uvesti puno strožiju kontrolu na bugarsko-makedonskoj granici.
Dakle, tadašnje bugarsko rukovodstvo na čelu sa knezom Ferdinandom i s premijerom Stojanom Danevim (i njegovim zamjenikom Račom Petrovim) je prinuđeno, premda protivno svojim interesima, bar zvanično zalagati se protiv ustanka u Makedoniji.
Dalje, mora se znati da je odluka o početku Ilindenskog ustanka MRO-a upravo 1903.godina uvjetovana Gornodžumajskim ustankom, predvođenim Vrhovnim odborom (probugarska inačica MRO-a), koji je završio krajnje neuspješno. Ipak, Organizacija, bojeći se ovakvih daljnjih događaja od kojih će stanovništvo, a i ona sama, samo patiti, odlučuje se na korak za koji je najmanje spremna, a to je početak ustanka još 1903.godine.
„Ako smo se borili za kralja, već imamo sultana“ – ove legendarne riječi Goce Delčeva, izrečene tijekom priprema ustanka, su najveći indikator i dokaz o ozračju makedonskog stanovništva u tom razdoblju povijesti.
U prilog ove teze ide i samo formiranje Kruševske Republike, državna forma ili uređenje sasvim drugačije od onoga što se preferira u Bugarskoj i u ostalim balkanskim državama u tom trenutku, tj. monarhija.
Vjerojatno, da su se ustanici u tolikoj mjeri borili za kasnije pripajanje ka Bugarskoj, kao što zvanična Sofija tvrdi i dan-danas, onda bi Karev, Gruev i kompanjoni proglasili Kruševo oslobođenim teritorijom u ime kneza Ferdinanda, a ne Republikom.
Dovoljno simptomatično je i odsustvo bilo kakvih bugarskih nacionalnih simbola i oznaka tijekom Ustanka. Poznato je, da Ustanak i Republika imaju vlastitu ustaničku zastavu, vlastite ustaničke simbole ili parole, koji su povezani s Bugarskom samo preko sličnosti jezika, što je slučaj sa svim ostalim slavenskim narodima na Balkanu.
Generalno rečeno, u nijednom proglasu, dokumentu, te zapisanom mitingaškom govoru iz tog razdoblja ne može se pronaći nikakva parola, zahtjev ili obećanje o ujedinjenju Makedonije i Bugarske. Svugdje se mogu pronaći samo parole o autonomiji i o slobodi Makedonije kao zasebne jedinice među ostalim balkanskim narodima i državama.
Svi znamo da Kruševski manifest počinje moćnim riječima „Braćo zemljaci i dragi susjedi“, ali samo malo tko od nas znaju, da su te riječi upućene lokalnim Turcima u pokušaju osiguranja da se ne suprotstave ustanicima i zvanično, napismeno, obavijestiti ih o ciljevima Ustanka.
Ali najmanje od svega se zna, da je ovaj rijedak, u potpunosti sačuvan, zvaničan dokument rukovoditelja Ilindenskog ustanka najnepobitniji dokaz da nije riječ o nikakvom bugarskom ustanku, već isključivo o makedonskom, u kojem se bori i gine za oslobođenje makedonskog naroda i makedonske zemlje kao jedne zasebne cjeline. Naime, u čitavom tekstu dokumenta ne može se pronaći niti jedna veza sa susjednom Bugarskom.
Prvo, on je napisan izvornom kruševskom dijalektu, a kasnije i preveden na turski. Ovo jasno pokazuje da, premda bi ustanicima bilo lakše to napraviti na već kodificirani i u tim trenutcima veoma blizak bugarski jezik, oni su upravo putem ovoga pokušavali napraviti izričitu razliku i postaviti korijene zasebnog makedonskog jezika.
Drugo, na više mjesta u tom manifestu spominje se i govori o našoj zajedničkoj majci Makedoniji, a ne o Bugarskoj. Na koncu, više nego jasno dokument završava s glavnom tezom Ustanka – Ura za autonomnu Makedoniju!
Bugarska, kao starija i veća država, ima puno razvijeniju povijesnu znanost od one u Makedoniji, tako da će naivno zvučati ukoliko tvrdimo da su njihovi stavovi izmišljotine i da su bazirani na nepostojećim činjenicama. Dapače, Bugarska itekako ima osnove na kojima bazira svoje argumente, a slabost prosječnog Makedonca je što jako malo poznaje stavove, uvjetno rečeno, suprotne strane. Ali krenemo iz početka.
Na teritoriju Otomanske imperije 1870.godine formira se bugarska egzarhija, kao glavni konkurent tadašnjeg monopola grčke Carigradske nadbiskupije.
Prije svega zbog razumljivog jezika novih bugarskih svećenika, a djelomično i zbog lošeg odnosa grčkih svećenika prema stanovništvu, Makedonci masovno prelaze u egzarhijske crkve.
One, pored vjerske, imaju i prosvjetne djelatnosti i u okvirima crkvenih dvorišta, svugdje po Makedoniji, otvaraju se bugarske egzarhijske škole.
S obzirom na to, da djeca koja se školuju u tim školama znaju da nisu Turci, imaju dobrih razloga da ne vole biti Grci, a zasebni makedonski nacionalni osjećaj posve i ne postoji, ubrzo se počinju osjećati Bugarima – narod koji ima najsličniji jezik i kulturu, istu vjeru i koji živi na geografskom prostoru odmah do etničke Makedonije.
U međuvremenu, Bugarska 1878.godine postaje država, čime se dodatno ojačava njena moć i mogućnost utjecati u smjeru bugarskog nacionalnog buđenja kod najvećeg djela stanovništva u geografskoj Makedoniji.
Pa tako, već u dobi formiranja Makedonske revolucionarne organizacije 1893.godine, a naročito u dobi Ilindenskog ustanka, najveći dio stanovništva na ovim prostorima nenametnuto, već iskreno, je steklo bugarski nacionalni osjećaj, koji se nije osporavao gotovo od nikoga.
To znači, da ne samo Todor Aleksandrov već i Goce Delčev, Dame Gruev i svi ostali su se borili za oslobođenje Makedonije od turskog ropstva, ali tu su Makedoniju oni doživljavali samo kao geografsku oblast na velikom prostoru na kojem je živio bugarski narod.
Dakle, za njih Makedonija, zajedno s Trakijom, Istočnom Rumelijom, Južnom Dobrudžom, s Odrinskom i sl. bio je samo jedan od regiona na Balkanu naseljen Bugarima.
Da bi se preciznije objasnilo, Organizaciju su nazvali TMORO ili Tajna makedonsko-odrinska revolucionarna organizacija, jer je imala cilj boriti se za oslobođenje Bugara koji su nakon 1878.godine ostali na teritoriju Turske imperije, a koji su najčešće živjeli u Odrinskom i u Makedoniji.
Tu se postavlja pitanje zašto su se, u tom slučaju, zalagali za autonomnu Makedoniju, a ne za ujedinjenje ili za pripajanje prema Bugarskoj.
Odgovor je vrlo jednostavan – zato što nisu vjerovali da je to moguće. Turska je i dalje bila toliko snažna da se s njom moralo taktizirati.
Samo da se podsjetimo, da je i oslobođenje Bugarske išlo u etape. Prvo se formirala kneževina Bugarske, sjeverno od Balkan-planine, s prijestolnicom u Sofiji, a drugi dio današnje Bugarske, s prijestolnicom u Plovdivu, pod imenom Istočna Rumelija, ostao je autonomna oblast u Otomanskoj imperiji. Ova dva dijela su se ujedinila tek 1908.godine ili 30 godina nakon formiranja prve bugarske suvremene države.
Ideolozi velikobugarske politike, preko UMRO-a kao njihov alat, pokušavali su isto iskustvo (od Istočne Rumelije) ponoviti i sa teritorijom Makedonije.
To što nisu uspjeli zbog pretenzija ostalih balkanskih zemalja i što se u međuvremenu razvio izvorni makedonski nacionalni osjećaj je sasvim druga stvar.
Najvažnije je to, da revolucionari, koji su se školovali i koji su živjeli i djelovali u ovakvoj kompliciranoj političkoj situaciji zaista su se mogli boriti i za slobodu Makedonije, ali i vjerovati da se time bore za bugarski narod.
Bugari nam jednostavno ne dopuštaju da budemo zahvalni na onome što su učinili za nas.
Od svega rečeno i spomenutog, lako se može donijeti jedna zajednička konstatacija o čitavoj ovoj problematici, koja već stoljeće i pol kasnije i dalje opterećuje makedonsko-bugarske odnose. Ta konstatacija, vjerojatno, trebala bi početi s priznavanjem makedonske historiografije da je bugarska strana, bez obzira s kakvim nepoštenim ili poštenim namjerama je to radila, pomogla je jako u stvaranju, u rastu i u razvoju izvornog revolucionarnog djela za oslobođenje Makedonije. Ali, također, ova konstatacija ne bi bila do kraja točna ukoliko ne završava s priznanjem bugarske strane da ustanici tada, kao i njihovi izravni potomci sada, iznad svega su imali jedan uzvišeni cilj, a to je zasebna makedonska republika, koja će na prastarom geografskom teritoriju ujediniti narod koji živi na ovim prostorima, bez obzira kako se taj narod intimno osjećao u određenom povijesnom trenutku.
U ovoj zajedničkoj konstataciji jeste ključ za rješavanje svih problema među ovim tradicionalno vrlo sličnim, bliskim i nužno prijateljskim državama, a prije svega naroda. U suprotnom, svako dalje produživanje agresivne bugarske propagande, povezane s makedonskom poviješću, izazvat će dodatni otpor kod makedonske strane. To može rezultirati jedino sa nepotrebnim razdvajanjem ovih dvaju prirodno bliskih južnoslavenskih naroda.
Ljubljana/Skopje, 26.decembar/prosinac 2019
MACEDONIAN:
Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (ИФИМЕС) од Љубљана, Словенија, редовно ги анализира случувањата на Блискиот исток и на Балканот. Македонскиот историчар, новинар и публицист Дејан Азески, член на Меѓународниот инситут ИФИМЕС, по повод напнатата ситуација помеѓу Бугарија и Северна Македонија, а во врска со историските несогласувања помеѓу овие два народи ја анализира „КОМПЛЕКСНОСТА НА МАКЕДОНСКО-БУГАРСКИТЕ ОДНОСИ“. Неговата комплексна анализа ја објавуваме во две продолженија од кои во прилог го имате вториот дел.
Секоја наредна година Бугарија сѐ понеуспешно се обидувадаја промени колективната свестна милиони Македонци , коимногудобрознаатзаштоточносе бореле нивните предци за време на Илинденското востание. Не е антибугарска пропаганда ако потсетиме дека клучното начело на илинденците од 1903-тата г. беше автономна, а не бугарска Македонија, како што не е ни пробугарска пропаганда ако признаеме дека државата што најмногу го помагаше македонското револуционерно движење пред или по Востанието беше истата таа Бугарија. Нејасно останува зошто официјална Софија не почне да ги нагласува многуте позитивни работи од заедничката историја на овие два најблиски народи, туку слепо ја потчинува официјалната политика на крајно агресивната историографија – принцип што досега им донел само штета на македонско-бугарските односи и на природната заедничка македонско-бугарска иднина.
Во таа насока еве неколку историски факти кои ќе и помогнат на официјална Софија да разбере зошто Илинденското востание во суштина е Македонско: МРО се залагала за автономија, а не за припојување кон Бугарија.
„Реализирање на член 23 од Букурешкиот мировен договор, кој предвидува автономија на Македонија во рамките на Отоманската Империја" – ова е првото начело што доминира во првиот устав и во самата идеја за формирање на МРО. Тоа значи дека и со пишани факти можат да се побијат тезите на бугарската историографија дека организацијата била доминантно бугарска и дека се залагала само за просто припојување на територијата на Македонија кон Бугарија, каков што бил случајот со Источна Румелија.
Како второ, самото дејствување и поставеноста на Револуционерната организација покажува дека таа прави остра разлика меѓу Македонија и Бугарија. Самото постоење на задграничен комитет во Софија покажува дека тоа за МРО е една друга држава зад границите на Македонија. Во оваа насока е донесено и едно од клучните внатрешноорганизациски правила – дека членовите на Централниот комитет не смеат подолго време да живеат, да дејствуваат, па дури и да се состануваат во Бугарија, туку исклучиво на територијата на Македонија. Впрочем, и самото подоцнежно менување на името на организацијата од МРО во ВМРО и додавањето на префиксот „внатрешна“ јасно кажува за каква организација се работи и во која насока таа примарно дејствува.
За да сме историски објективни и фер спрема идните поколенија, мора да кажеме и дека МРО од сите соседни држави имала убедливо најинтензивна соработка со Бугарија – земја која била штотуку ослободена од Турција и која имала разбирање за проблемите со кои се соочувал народот на овие простори. Понатаму, факт е и дека Уставот на Организацијата бил напишан на најблискиот достапен литературен јазик, т.е. бугарскиот. Уште поголем факт е и дека најголем дел од оружјето што го користела МРО доаѓал од бугарската Армија, а голем дел од војводите биле образовани во бугарските црковни школи низ цела Македонија, па дури и во Софија. Но тоа нималку не ја менува суштината на борбата на МРО пред, по и за време на Илинденското востание, која е изворно македонска и исклучиво насочена кон автономија и кон долгорочно целосна независност на Македонија.
Неоспорен е фактот дека во Илинденското востание, како и во целото движење околу МРО, учествувале дејци родени во Бугарија и такви кои се чувствувале како чистокрвни Бугари, како црковно така и национално. Не може да се заборави ниту фактот дека голем број резервни, па и активни офицери на бугарската Армија дале придонес за МРО и за Востанието.
Но уште посигурен факт е дека повеќе од 70% од раководниот кадар на Организацијата и на Востанието е по потекло од Македонија. Исто така, барем 99% од комитите што учествуваат во неговата реализација се чистокрвни Македонци родени на територијата на етничка Македонија.
Како што е погоре споменато, врз база на силната пропаганда на Бугарската егзархиска црква, преку разгранетата црковна и училишна мрежа, голем дел од овие дејци имале симпатии кон бугарската држава и нација, а добар дел од нив, секако, и се чувствувале како Бугари. Но и во ваква констелација, кога не постои македонска држава, војска, јазик или општо нација, секој од нив ставал остра граница меѓу тоа каде завршува Бугарија, а каде почнува Македонија.
Ако не било така, тогаш од каде потекнува илјадапати споменатиот поим во бугарските книги за македонската емиграција во Софија, Пловдив и во остатокот од Бугарија? Ако станува збор за истиот народ од двете страни на границата, тогаш не би требало да постои воопшто поимот емиграција.
Помалку познато е дека револуционерни акции во пиринскиот и општо во источниот дел на Македонија има во текот на целата измината 1902 година. По овие неуспешни обиди на формациите што се полулојални или нелојални на МРО, Портата во Истанбул лансира силна дипломатска кампања за неутрализирање на поддршката, која ја уживаат четите во Македонија од соседните држави.
Па така, прва на удар е официјална Софија, која од многу помоќниот турски сосед е принудена официјално да се откаже од каква било формална или неформална поддршка и помош на востаниците во Македонија и да воведе многу построга контрола на бугарско-македонската граница.
Значи, тогашното бугарско раководство на чело со кнезот Фердинанд и со премиерот Стојан Данев (и неговиот заменик Рачо Петров) е принудено, иако против своите интереси, барем официјално да се залага против востание во Македонија.
Понатаму, мора да се знае дека одлуката за дигање на Илинденското востание на МРО токму во 1903-тата г. е условена од Горноџумајското востание, предводено од Врховниот комитет (пробугарски пандан на МРО), кое ќе заврши крајно неуспешно. Сепак, Организацијата, плашејќи се од натамошни вакви дејства од кои само ќе страда населението и таа самата, се одлучува на чекорот за кој е најмалку подготвена, а тоа е подигање на востание уште во 1903-тата година.
„Ако се боревме за крал, си го имаме султанот“ – овие легендарни зборови на Гоце Делчев, изговорени за време на подготвоките на востанието, се најголем индикатор и доказ за расположението на македонското население во тој период од историјата.
Во насока на оваа теза оди и самото формирање на Крушевската Република, државна форма или уредување сосема различно од она што се претпочита во Бугарија и во другите балкански држави во тој момент, односно монархија.
Веројатно, ако востаниците во таа мера се бореле за подоцнежно припојување кон Бугарија, како што тврди официјална Софија и ден-денес, тогаш Карев, Груев и дружината ќе го прогласеа Крушево за ослободена територија во името на кнезот Фердинанд, а не за република.
Доволно симптоматично е отсуството на какви било бугарски национални симболи и обележја за време на Востанието. Познато е дека Востанието и Републиката си имаат сопствено востаничко знаме, сопствени востанички сомболи или пароли, кои се поврзани со Бугарија само преку сличноста на јазикот, што е случај со сите други словенски народи на Балканот.
Генерално кажано, во ниеден проглас, документ, па и запишан митиншки говор од тој период не може да се пронајде никаква парола, барање или пак ветување за обединување на Македонија и Бугарија. Секаде може да се пронајдат само паролите за автономија и за слобода на Македонија како засебна единица меѓу другите балкански народи и држави.
Сите знаеме дека Крушевскиот манифест почнува со силните зборови „Браќа земјаци и мили комшии“, но помалку од нас знаат дека се тие упатен кон локалните Турци во обид да се одоброволат да не им се противат на востаниците и официјално и написмено да им се соопштат целите на Востанието.
Но најмалку од сѐсезнаедекаовојредок, зачуванвоцелост, официјален документ од раководителите на Илинденското востание е најнепобитен доказ околу тоа дека не станува збор за никакво бугарско востание, туку исклучиво за македонско, во кое се бори и се гине за ослободување на македонскиот народ и земја како една засебна целина. Имено, во целиот текст на документот не може да се најди ниту една врска со соседна Бугарија.
Како прво, тој е напишан на изворен крушевски дијалект, а подоцна е преведен на турски. Ова јасно покажува дека иако на востаниците би им било полесно да го направат тоа на веќе кодифицираниот и во тие моменти многу близок бугарски јазик, тие токму преку ова се обиделе да направат остра разлика и да ги постават корените на засебниот македонски јазик.
Понатаму, на повеќе места во овој манифест се споменува и се зборува за нашата заедничка мајка Македонија, а не Бугарија. На крај повеќе од јасно документот завршува со главната теза на Востанието „Ура за автономна Македонија“.
Бугарија како постара и поголема држава има многу поразвиена историска наука од онаа во Македонија. Така да наивно ќе звучи да тврдиме дека нивните ставови се измислица и се базирани на непостоечки факти. Напротив Бугарија и те како има основи на кои ги базира своите аргументи, а слабост на просечниот Македонец е што многу малку ги познава ставовите на условно речено спротивната страна. Но да почнеме од почеток.
Во 1870 година на територија на Отоманската империја се формира бугарска егзархија како главен конкурент на тогашниот монопол на грчката Цариградска патријаршија.
Пред се поради разбирливиот јазик на новите бугарски попови, а делумно и поради лошиот однос кон населението на грчките свештеници, Македонците масовно преминуваат во егзархиските цркви.
Тие покрај верска имаат и просветна дејност и во рамки на црковните дворови насекаде низ Македонија се отвораат бугарските егзархиски училишта.
Со оглед дека децата кои се образуваат во тие училишта знаат дека не се Турци, имаат добри причини да не сакаат да бидат Грци, засебно македонско национално чувство скоро и да не постои, за кратко време почнуваат да се чувствуваат како Бугари.
Народ кој има најсличен јазик и култура иста вера и кој живее на географскиот простор веднаш до етничка Македонија.
Во меѓувреме Бугарија во 1878 година станува и држава со што дополнително се зајакнува нејзината моќност и можност да влијае во насока на бугарското национално освестување кај најголем дел од населението во географска Македонија.
Па така да веќе во времето на формирање на Македонската револуционерна организација во 1893 и особено во времето на Илинденското востание, најголем дел од населението на овие простори не наметнато туку искрено има стекнато бугарско национално чувство кое скоро и од никого да не се оспорува.
Така да не само Тодор Александров туку и Гоце Делчев, Даме Груев и сите останати се бореле за ослободување на Македонија од турско ропство но таа Македонија тие ја доживувале само како географска област на големиот простор на кој живеел бугарскиот народ.
Значи за нив Македонија заедно со Тракија, Источна Румелија, Јужна Добруџа, Одринско и слично бил само еден од регионите на Балканот населен со Бугари.
За да се објасни поточно, организацијата била крстена ТМРО или Тајна Македонско Одринска Револуционерна Огранизација бидејќи имала за цел да се бори за ослободување на Бугарите кои после 1878 останале на територијата на турската империја. А кои претежно живееле во Одринско и Македонија.
Е тука се поставува прашањето зошто тогаш де залагале за автономна Македонија, а не за обединување или припојување со Бугарија.
Одговорот е едноставен, затоа што не верувале дека тое е можно. Турција се уште била толку јака што со нејзе морало да се тактизира.
Колку за потсетување и ослободувањето на Бугарија одеше во етапи. Прво се формира кнежество Бугарија северно од Балкан Планина со престолнина во Софија. А вториот дел на денешна Бугарија со престолнина во Пловдив под име Источна Румелија остана како автономна област во Отоманската империја. Овие два дела се обединети дури во 1908 или 30 години по формирањето на првата бугарска современа држава.
Идеолозите на големо бугарската политика преку ВМРО како нивна алатка се обидувале истото искуство (од Источна Румелија) да го повторат и со територијата на Македонија.
Тоа што не успеале поради претензиите на другите балкански држави и што во меѓувреме се развило изворно македонско национално чувство е сосема друга работа.
Битно револуционерите кои се образовале живееле и делувале во ваква комплицирана политичка ситуација, навистина можеле да се борат и за Слободата на Македонија но и да веруваат дека со тоа се борат за бугарскиот народ.
Бугарите едноставно не ни дозволуваат да сме благодарни за она што го направиле за нас.
Од сето горенаведено и споменато лесно може да се донесе една заедничка констатација за целата оваа проблематика, која речиси век и половина подоцна сѐуштегиоптоварувамакедонско-бугарскитеодноси. Тааконстатација, веројатно, битребалодазапочнесопризнавањетонамакедонскатаисториографијадекабугарскатастрана, безразлика со какви задни или чесни намери го правела тоа, многу помогнала во создавањето, во растот и во развојот на изворното револуционерно дело за ослободување на Македонија. Но, исто така, оваа констатација не би била докрај точна ако не завршува со признание на бугарската страна дека востаниците тогаш, како и нивните директни потомци сега, над се имале една возвишена цел, а тоа е засебна македонска република, која на прастарата географска територија на Македонија ќе го обединува народот што живее на овие простори, без разлика на тоа како се чувствувал интимно тој во одреден историски момент.
Во оваа заедничка констатација е клучот за решавање на сите проблеми меѓу овие две традиционално многу слични, блиски и нужно пријателски држави, а пред сѐнароди. Воспротивно, секое наредно продолжување на агресивната бугарска пропаганда поврзана со македонската историја ќе предизвикува дополнителен отпор кај македонската страна. Тоа може да резултира само со непотребно разделување на овие природно блиски јужнословенски народи.
Љубљана/Скопје, 26. декември 2019
