Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. IFIMES je povodom redovnih parlamentarnih izbora na Kosovu, koji će se održati 9.februara 2025.godine pripremio analizu aktualne političke situacije. Iz opširne analize „Parlamentarni izbori na Kosovu 2025: Potreban novi pristup za Kosovo“ izdvajamo najvažnije i najzanimljivije dijelove.
Na Kosovu će se 9.februara 2025.godine održati deveti parlamentarni izbori od proglašenja nezavisnosti 17.februara 2008.godine. Ovo su ujedno prvi redovni izbori od 2010.godine, a zbog političke nestabilnosti nekoliko prethodnih bili su prijevremeni izbori.
Na izborima učestvuje ukupno 28 političkih subjekata sa ukupno 1.280 kandidata/kinja, od toga je šest političkih subjekata iz srpske zajednice. Ukupan broj birača je 2.075.868. Od tog broja, 1.970.944 birača/ica živi na Kosovu, dok je 104.924 registrirano izvan zemlje. Rezultat popisa stanovništva održanog u aprilu i maju 2024.godine pokazuje da na Kosovu živi 1.586.659 stanovnika. Razlika je još veća s obzirom da od ukupnog broja upisanih građana dio čine mladi bez prava glasa. Prema odluci Centralne izborne komisije (CIK), broj biračkih mjesta u 38 kosovskih opština na kojima će se odvijati proces glasanja je 941, od kojih će 38, po jedan za svaku opštinu, služiti samo za uslovno glasanje. Od ukupnog broja 28 političkih subjekata je 19 političkih partija, pet koalicija, dvije građanske inicijative i jedan nezavisni kandidat.
Skupština Kosova ukupno ima 120 poslanika, od kojih je 20 poslaničkih mjesta zagarantirano za pripadnike manjinskih zajednica. Srpskoj zajednici pripada 10 poslaničkih mandata, bošnjačkoj tri, turskoj dva, Romima (RAE zajednice) četiri i goranskoj jedno poslaničko mjesto. Izborni prag za ulazak u Skupštinu Kosova je 5%.
Tri glavna politička rivala su: Pokret Samoopredjeljenje (Vetëvendosje - VV) Albina Kurtija zajedno sa strankama Alternativa i Guxo, Demokratski savez Kosova (LDK) Lumira Abdixhiku, i Demokratske partije Kosova (PDK) Memli Krasniqi. Vodeće opozicione stranke nisu Centralnoj izbornoj komisiji prijavile zajedničku predizbornu koaliciju što govori o njihovim međusobnim odnosima. Onaj politički subjekt koji osvoji najviše glasova dobiva mogućnost da formira vladu.
Rezultati izbora, kako parlamentarnih, tako i lokalnih na jesen 2025.godine diktirat će dinamiku mogućih političkih i sigurnosnih dešavanja. Odnosi između srpskih i albanskih političkih partija oblikovati će se tokom kampanje za parlamentarne izbore. Agresivna kampanja, mogla bi dodatno da zaoštri već napete odnose među njima. Izborna kampanja bila je preuranjena, a Kosovo je zaglavljeno u raljama geopolitike.
Kosovo je ponovno skrenulo pažnju međunarodne javnosti, jer su Kosovo i Bosna i Hercegovina detektirani kao sigurnosne neuralgične tačke na Zapadnom Balkanu. Po pitanju Kosova imamo dva suprotstavljena ustavna rješenja, jedno prema kojem je Kosovo sastavni dio Srbije, i drugo prema kosovskom ustavu, da je Kosovo samostalna i nezavisna država. Kako je uopšte moguće normalizirati odnose kroz postojeći dijalog o normalizaciji odnosa uvažavajući ta dva ustavna rješenja?
Kosovo je posljednjih godina postalo poligon za produciranje različitih afera što pokušava prouzrokovati unutrašnju nestabilnost. To je posebno došlo do izražaja dolaskom Albina Kurtija (VV) na čelo kosovske vlade. Dio kosovskih opozicionih političkih stranaka zajedno sa dijelom stranog faktora uz saradnju odmetnutog dijela pravosudnog odnosno tužilačkog aparata pokušavaju po svaku cijenu svrgnuti sa vlasti premijera Kurtija.
Analitičari smatraju, da je Albin Kurti uspio demontirati značajan dio političko kriminalnih struktura na Kosovu. Koliko su snažne te strukture vidljivo je kroz njihove napore da pokušavaju svrgnuti aktualnog premijera Kurtija.
Nije nikakva tajna da jedan dio kosovskih opozicionih stranaka ima razvijene odnose i sa Beogradom. Opšte je poznata činjenica da je tadašnji predsjednik Srbije Boris Tadić (DS) ujedno i predsjednik Demokratske stranke (DS) gradio tijesne odnose sa kosovskim premijerom, kasnije i predsjednikom Hashimom Thaçijem (PDK). Čak je Tadić najavljivao, da će Demokratska partija Kosova (PDK) uz njegovu pomoć postati punopravna članica Socijalističke interancionale (SI).
Analitičari smatraju, da će odmetnuti dio pravosuđa odnosno dijelovi tužilaštva u završnici izborne kampanje lansirati novu izmišljenu aferu koja će ciljano biti usmjerena prema premijeru Kurtiju i pojedinim njegovim najbližim saradnicima. Pripreme su završene i brižljivo se koordiniraju u saradnji sa jednim dijelom stranog faktora i očekuje se njeno plasiranje u javnost na vrhuncu izborne kampanje.
Parlamentarni izbori predstavljaju test za srpske političke subjekte da potvrde liderstvo unutar srpske zajednice na Kosovu.
Na izborima će učestvovati šest srpskih političkih subjekata: Srpska lista, Srpska demokratija, Srpski narodni pokret, Za slobodu, pravdu i opstanak, Partija kosovskih Srba i Građanska inicijativa narodna pravda.
Srpska lista je najveća stranka kosovskih Srba, koja ima podršku zvaničnog Beograda. Od njenog formiranja 2013. pobjeđivala je na svim izborima na kojima je učestvovala, a od novembra 2022.godine uglavnom vodi politiku bojkota prema Vladi premijera Albina Kurtija. Zavisno od toga ko će biti na čelu buduće Vlade Kosova zavisit će da li će srpske partije sarađivati s tom Vladom. Nakon parlamentarnih dolaze lokalni izbori, koji su važni za Srbe i sjever Kosova, jer bi se na taj način Srbi mogli vratiti u institucije lokalne samouprave i stvoriti uslovi za osnivanje Zajednice srpskih opština (ZSO).
Prije početka izborne kampanje započeo je obračun dijela srpske opozicije i albanskih političkih stranaka sa Srpskom listom (SL), koja uživa bezuslovnu podršku predsjednika Srbije Aleksandra Vučića (SNS). Preko Srpske liste, koja je favorit izbora u srpskoj zajednici na Kosovu pokušat će, da se obračunaju sa predsjednikom Srbije Aleksandrom Vučićem i iskoriste svoje personalne veze sa pojedincima u Beogradu, koji učestvuju u protestima za rušenje Vučića. Još uvijek postoji strah od formiranja ZSO koji je preuveličavan, jer se još uvijek ne zna kako će da izgleda Zajednica opština sa srpskom većinom. ZSO je osjetljivo pitanje za obje strane, pa su u ovoj fazi još uvijek prisutni maksimalistički pristupi. ZSO nije moguće formirati bez održavanja lokalnih izbora na sjeveru Kosova.
Nedavni popis stanovništva na Kosovu bio je važan za prikupljanje vjerodostojnih podataka na osnovu kojih bi se mogao planirati i usmjeravati budući sveopšti društveni razvoj. Popis stanovništva je bojkotirala srpska zajednica posebno na sjeveru Kosova u četiri opštine sa srpskom većinom (Mitrovica, Zvečan, Leposavić i Zubin Potok). Metodologija UN-a ne zahtjeva na popisu stanovništva izjašnjavanje o etničkoj i vjerskoj pripadnosti. Ipak na području Kosova to izjašnjavanje postalo je krucijalnog značaja.
Napetosti između Srba i Albanaca, iskorištava Bugarska „pronalazeći“ što veći broj Bugara na Kosovu i dodijelivši im bugarsko odnosno državljanstvo EU. Na udaru se posebno nalaze Srbi, Bošnjaci i Goranci, čiji se broj znatno smanjuje upravo zbog agresivnosti Bugarske, koja njih dodjelom državljanstava i bugarskih dokumenta pretvara u „Bugare“. Bugarizacija Kosova je intenzivirana, jer Bugarska želi ustavno legalizirati postojanje Bugara u strukturi kosovskog stanovništva. Naredni korak je uvrštavanje u kosovski ustav bugarske zajednice kao što se to već zahtijeva od Republike Sjeverne Makedonije. U Albaniji su se na nedavnom popisu stanovništva prvi put pojavili Bugari. Prema popisu stanovništva u Albaniji iz 2023.godine, u toj zemlji živi 2.281 Makedonaca i 7.957 stanovnika se vode kao Bugari, iako je ovo prvi popis stanovništva kojim je obuhvaćena bugarska manjinska zajednica u Albaniji. U do sada svih 11 sprovedenih popisa stanovništva, nijedan stanovnik Albanije se nije izjasnio kao Bugarin što je posljedica intenzivne bugarizacije. Cilj je da Bugari zvanično postanu jedna od manjinskih zajednica na Kosovu, a u perspektivi da budu brojniji od srpske zajednice.
Pored „bugarizacije“ na Kosovu je prisutan trend „katolizacije“, gdje živi svega 1,75% katolika. Prisutan je trend povećavanja broja katolika i na tome se radi organizirano uz pomoć određenih centara iz inostranstva, jer na sceni imamo projekt, da se Albanci moraju vratiti svojim religijskim korijenima, a to je prema tom projektu katoličanstvo uz dodatno objašnjenje da će se tako približiti Evropi i da je katoličanstvo ključ njihovog identiteta. Tradicionalno Albanci pripadaju različitim religijskim denominacijama i za albanski identitet religija nema primaran značaj. Čak su pojedine opozicione kosovske vođe u tajnosti postali katolici, da bi se dodvorili određenim stranim krugovima, dok je prije nekoliko godina isto javno učinio albanski premijer Edi Rama (PS). Ne radi se o nimalo bezazlenom projektu, koji može narušiti tradicionalni religijski sklad među Albancima. O ozbiljnosti projekta govore podaci sa nedavnog popisa stanovništva u Albaniji, gdje su muslimani po prvi put prestali biti većinska religijska zajednica. Projekcije su, da bi do 2050.godine na Kosovu broj katolika moga preći 20%, dok bi Albanija u perspektivi postala zemlja sa najbrojnijom katoličkom zajednicom.
Analitičari smatraju, da Albin Kurti ima potencijala i političke snage da očuva unutar albansko jedinstvo i spriječi unutar religijski raskol među Albancima, koji može imati trajne i nesagledive posljedice. Albanci se moraju vratiti pridržavanju albanskog kanonskog prava (kanon Gjergj Kastrioti Skënderbeu i kanon Lekë Dukagjini), koji je riješio i pitanje religijske pripadnosti i skladnosti među Albancima.
Za EU je važnija promjena pristupa prema Kosovu od izbora specijalnog izaslanika EU za Kosovo. Generalno međunarodna zajednica mora imati novi pristup za Kosovo. Prisutna je inflaciju sporazuma između zvaničnog Beograda i Prištine, jer svaki novi sporazum zapravo prikriva neuspjehe onog prethodnog.
Dijalog o normalizaciji odnosa vođen posredstvom EU narušen je, jer EU nema jasnu politiku i viziju „upravljanja konfliktima i krizama“. Sigurnosna kriza će najvjerovatnije biti nastavljena u 2025.godini i zbog toga je važno postići dogovor o sigurnosnom paketu između Kosova i Srbije. Ukoliko Kosovo i Srbija žele normalizaciju odnosa i evropske integracije, moraju biti dio jedinstvenog evropskog sigurnosnog kišobrana.
Izbor novog specijalnog izaslanika EU za dijalog je važan, jer je Miroslav Lajčak vođenje dijaloga prepustio drugim akterima bez jasnih principa u dijalogu i realizaciji Briselskog sporazuma. Vlade u Prištini su se mijenjale, dok je sa strane Srbije sve vrijeme glavni pregovarač bio predsjednik Srbije Aleksandar Vučić. Lajčak nije jedini odgovaran za kolaps dijaloga o normalizaciji odnosa, jer su pojedine zemlje EU vodile i uspostavljale paralelne veze odnosno gradile svoje bilateralne odnose i sa Srbijom i sa Kosovom time narušavajući odvijanje dijaloga o normalizaciji odnosa posredstvom EU. Za normalizaciju odnosa između Srbije i Kosova ključna je uloga SAD-a i nove američke administracije predvođene Donaldom Trumpom. Najave da će novi specijalni izaslanik EU za dijalog biti danski diplomata Peter Sørensen, samo će dodatno povećati korupcijske rizike.
Važan moment za Kosovo je trenutno predsjedavanje CEFTA-om. Tu Kosovo mora pokazati konstruktivnost za regionalnom saradnjom i raditi na otklanjanju prepreka koje postoje među članicama CEFTA-e u cilju unapređenja ekonomskih odnosa u regionu i svih drugih oblika saradnje.
Predstojeći parlamentarni izbori na Kosovu biće plebiscit o tome, da li će pokret Samoopredjeljenje (VV) osvojiti više od 50% glasova? Agencija za istraživanje javnog mnijenja Valicon[2] obavila je istraživanje javnog mnijenja na Kosovu u periodu od 10-15.januara 2025.godine, CATSI metodom, na uzorku od 776 anketiranih starijih od 18 godina. Interval pouzdanosti od 95% na 50% je ±3%. Valicon javno objavljuje predizborne studije i u potpunosti finansira istraživanje; stoga su ovi rezultati nezavisni i transparentni.
Od ukupno 27 političkih stranaka i jednog nezavisnog kandidata koji učestvuju na izborima, postoje četiri politička subjekta koja osvajaju više od 90% svih glasova. Ovi izbori su izjašnjavanje o tome da li će VV imati većinu ili ne, jer su na granici postizanja više od 50%. I dalje je 20% neodlučenih birača što predstavlja potencijal za pridobivanje naklonjenosti u izbornoj kampanji. Skoro tri sedmice do izbora VV je jasan pobjednik. Trenutno PDK zauzima drugu poziciju, ali prema potencijalima LDK ima veći potencijal da zauzme 2. poziciju.
Da su izbori danas, rezultati bi bili takvi? Projekcija se računa samo među odlučenim vjerovatnim glasačima. (interval pouzdanosti je ±3,5%).
● VV 52%
● PDK 19%
● LDK 15%
● AAK-NISMA 8%
● PAI 1%
● NDS 1%
● PBKDSH 1%
● Ostali 3%
Rezultati među opštom populacijom pokazuju trenutne političke preferencije. Ono što je važno jeste i dalje visok nivo neodlučenih birača od 20%. Oni će igrati važnu ulogu u tome da li će pokret VV dobiti većinu iznad 50%.
Potencijal za taktičko glasanje nije ravnomjerno raspoređen. Slika ispod pokazuje raspon između procjene udjela zajamčene podrške („osigurane“) i procjenu stranačkog ultimativnog dosega („doseg“). Plavo polje predstavlja vrlo vjerovatne glasače, dok zeleno polje predstavlja efekt mogućeg taktičkog glasanja u korist pojedine stranke. Intervali su prilično široki i značajno variraju od stranke do stranke, što znači da postoji potencijal, jer taktičko glasanje nije ravnomjerno raspoređeno među svim strankama. Rasponi su također mnogo širi od statističkog intervala pouzdanosti.
Skoro tri sedmice do izbora pokret VV je jasan pobjednik i ne može izgubiti od LDK i PDK. VV može dobiti od 40% do 59% glasova, u zavisnosti od završnog dijela izborne kampanje. Trenutno PDK zauzima drugu poziciju, ali prema potencijalima, LDK ima veći potencijal i još uvijek može zauzeti 2. mjesto po broju glasova. AAK-NISMA je teoretski još uvijek u igri za osvajanje 3. mjesta po broju glasova.
Ljubljana/Washington/Bruxelles/Priština, 20.januar 2025
[1] IFIMES - Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni savjetodavni status pri Ekonomsko-socijalnom vijeću ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives“, link: https://www.europeanperspectives.org/en
[2] Izvor Valicon, link: https://www.valicon.net/
SHQIP/ALBANIAN :
Instituti Ndërkombëtar për Studime të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES)[1] nga Lubjana, Slloveni, rregullisht analizon ngjarjet në Lindjen e Mesme, Ballkan dhe në botë. IFIMES, me rastin e zgjedhjeve të rregullta parlamentare në Kosovë, të cilat do të mbahen më 9 shkurt 2025, ka përgatitur një analizë të situatës aktuale politike. Nga analiza e gjerë “Zgjedhjet parlamentare në Kosovë 2025: Nevojitet qasje e re për Kosovën” veçojmë pjesët më të rëndësishme dhe më interesante.
Më 9 shkurt 2025, në Kosovë do të mbahen zgjedhjet e nënta parlamentare që nga shpallja e pavarësisë më 17 shkurt 2008. Këto janë gjithashtu zgjedhjet e para të rregullta që nga viti 2010, pasi disa zgjedhje të mëparshme ishin të parakohshme për shkak të paqëndrueshmërisë politike.
Në zgjedhje marrin pjesë gjithsej 28 subjekte politike me gjithsej 1.280 kandidatë, nga të cilët gjashtë subjekte politike janë nga komuniteti serb. Numri i përgjithshëm i votuesve është 2.075.868. Nga ky numër, 1.970.944 votues jetojnë në Kosovë, ndërsa 104.924 janë të regjistruar jashtë vendit. Rezultatet e regjistrimit të popullsisë të mbajtur në prill dhe maj 2024 tregojnë se në Kosovë jetojnë 1.586.659 banorë. Diferenca është edhe më e madhe duke marrë parasysh se një pjesë e qytetarëve të regjistruar janë të rinj pa të drejtë vote. Sipas vendimit të Komisionit Qendror të Zgjedhjeve (KQZ), numri i vendvotimeve në 38 komunat e Kosovës është 941, nga të cilat 38, një për çdo komunë, do të shërbejnë vetëm për votimin me kusht. Nga gjithsej 28 subjekte politike, 19 janë parti politike, pesë koalicione, dy iniciativa qytetare dhe një kandidat i pavarur.
Kuvendi i Kosovës ka gjithsej 120 deputetë, nga të cilët 20 vende të rezervuara për pjesëtarët e komuniteteve pakicë. Komuniteti serb ka 10 mandate deputetësh, komuniteti boshnjak tre, turqit dy, romët (komunitetet RAE) katër dhe komuniteti goran një vend deputeti. Pragu zgjedhor për të hyrë në Kuvendin e Kosovës është 5%.
Tre rivalët kryesorë politikë janë: Lëvizja Vetëvendosje (VV) e Albin Kurtit së bashku me partitë Alternativa dhe Guxo, Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) e Lumir Abdixhikut dhe Partia Demokratike e Kosovës (PDK) e Memli Krasniqit. Partitë kryesore opozitare nuk kanë njoftuar KQZ-në për një koalicion të përbashkët parazgjedhor, gjë që flet për marrëdhëniet e tyre të ndërsjella. Subjekti politik që fiton më shumë vota do të ketë mundësinë të formojë qeverinë.
Rezultatet e zgjedhjeve, si ato parlamentare, ashtu edhe lokale në vjeshtën e vitit 2025, do të diktojnë dinamikën e ngjarjeve të mundshme politike dhe të sigurisë. Marrëdhëniet midis partive politike serbe dhe shqiptare do të formohen gjatë fushatës për zgjedhjet parlamentare. Një fushatë agresive mund të përshkallëzojë edhe më tej marrëdhëniet tashmë të tensionuara midis tyre. Fushata zgjedhore ishte e parakohshme, dhe Kosova është bllokuar në kthetrat e gjeopolitikës.
Kosova ka tërhequr përsëri vëmendjen e opinionit ndërkombëtar, pasi Kosova dhe Bosnja dhe Hercegovina janë identifikuar si pika nevralgjike të sigurisë në Ballkanin Perëndimor. Përsa i përket Kosovës, kemi dy zgjidhje të kundërta kushtetuese: njëra sipas së cilës Kosova është pjesë integrale e Serbisë, dhe tjetra sipas kushtetutës së Kosovës, që Kosova është një shtet i pavarur dhe sovran. Si është e mundur të normalizohen marrëdhëniet përmes dialogut ekzistues duke marrë parasysh këto dy zgjidhje kushtetuese?
Kosova ka vite që është bërë një poligon për prodhimin e skandaleve të ndryshme që synojnë të shkaktojnë destabilitet të brendshëm. Kjo është veçanërisht e dukshme që nga ardhja e Albin Kurtit (VV) në krye të qeverisë së Kosovës. Një pjesë e partive opozitare kosovare, së bashku me një pjesë të faktorëve të huaj, në bashkëpunim me një pjesë të rebeluar të sistemit gjyqësor dhe prokurorisë, po përpiqen me çdo kusht të rrëzojnë nga pushteti kryeministrin Kurti.
Analistët besojnë se Albin Kurti ka arritur të çmontojë një pjesë të rëndësishme të strukturave politike dhe kriminale në Kosovë. Sa të forta janë këto struktura, shihet nga përpjekjet e tyre për të rrëzuar kryeministrin aktual Kurti.
Nuk është sekret që një pjesë e partive opozitare kosovare kanë marrëdhënie të zhvilluara edhe me Beogradin. Dihet se ish-presidenti i Serbisë, Boris Tadiq (DS), i cili njëkohësisht ishte edhe kryetar i Partisë Demokratike (DS), ndërtoi marrëdhënie të ngushta me kryeministrin kosovar, më vonë edhe me presidentin Hashim Thaçi (PDK). Madje, Tadiq ka paralajmëruar se Partia Demokratike e Kosovës (PDK), me ndihmën e tij, do të bëhet anëtare me të drejta të plota e Internacionales Socialiste (SI).
Analistët besojnë se një pjesë e rebeluar e sistemit gjyqësor, gjegjësisht disa pjesë të prokurorisë, do të lansojnë një skandal të ri të shpikur në përfundim të fushatës zgjedhore, i cili do të jetë i drejtuar kundër kryeministrit Kurti dhe disa bashkëpunëtorëve të tij më të afërt. Përgatitjet kanë përfunduar dhe koordinohen me kujdes në bashkëpunim me një pjesë të faktorëve të huaj dhe pritet që ai të publikohet në kulmin e fushatës zgjedhore.
Zgjedhjet parlamentare janë një test për subjektet politike serbe për të konfirmuar udhëheqjen brenda komunitetit serb në Kosovë.
Në zgjedhje do të marrin pjesë gjashtë subjekte politike serbe: Lista Serbe, Demokracia Serbe, Lëvizja Kombëtare Serbe, Për lirinë, drejtësinë dhe mbijetesën, Partia e Serbëve të Kosovës dhe Iniciativa Qytetare Drejtësia Popullore.
Lista Serbe është partia më e madhe e serbëve të Kosovës, e cila ka mbështetjen e Beogradit zyrtar. Që nga themelimi i saj në vitin 2013, ka fituar në të gjitha zgjedhjet në të cilat ka marrë pjesë, dhe nga nëntori 2022 kryesisht ka ndjekur një politikë bojkoti ndaj qeverisë së kryeministrit Albin Kurti. Varet nga kush do të jetë në krye të qeverisë së ardhshme të Kosovës, nëse partitë serbe do të bashkëpunojnë me atë qeveri. Pas zgjedhjeve parlamentare vijnë zgjedhjet lokale, të cilat janë të rëndësishme për serbët dhe veriun e Kosovës, sepse në këtë mënyrë serbët mund të kthehen në institucionet e vetëqeverisjes lokale dhe të krijohen kushtet për themelimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe (AKS).
Para fillimit të fushatës zgjedhore, ka nisur një përplasje midis një pjese të opozitës serbe dhe partive politike shqiptare me Listën Serbe (LS), e cila gëzon mbështetje të pakushtëzuar nga presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiç (SNS). Përmes Listës Serbe, e cila është favorite në zgjedhjet për komunitetin serb në Kosovë, do të përpiqen të përballen me presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiç, dhe të shfrytëzojnë lidhjet e tyre personale me individë në Beograd që marrin pjesë në protestat për rrëzimin e Vuçiçit. Ende ekziston frika për formimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe (AKS ), e cila është ekzagjeruar, pasi ende nuk dihet si do të duket Asociacioni i Komunave me Shumicë Serbe. AKS është një çështje delikate për të dyja palët, prandaj në këtë fazë ende janë të pranishme qasjet maksimaliste. AKS nuk është e mundur të formohet pa mbajtjen e zgjedhjeve lokale në veri të Kosovës.
Popullsia e fundit në Kosovë ishte e rëndësishme për mbledhjen e të dhënave të besueshme mbi të cilat mund të planifikohet dhe drejtohet zhvillimi i përgjithshëm shoqëror në të ardhmen. Regjistrimi i popullsisë u bojkotua nga komuniteti serb, veçanërisht në veriun e Kosovës në katër komunat me shumicë serbe (Mitrovicë, Zveçan, Leposaviq dhe Zubin Potok). Metodologjia e OKB-së nuk kërkon deklarim për përkatësinë etnike dhe fetare në regjistrim. Megjithatë, në Kosovë kjo deklarim ka marrë një rëndësi kyçe.
Tensionet midis serbëve dhe shqiptarëve po shfrytëzohen nga Bullgaria duke “gjetur” një numër sa më të madh të bullgarëve në Kosovë dhe duke u dhënë atyre shtetësi bullgare, pra të BE-së. Në shënjestër janë veçanërisht serbët, boshnjakët dhe goranët, numri i të cilëve zvogëlohet dukshëm pikërisht për shkak të agresivitetit të Bullgarisë, e cila me dhënien e shtetësisë dhe dokumenteve bullgare i kthen ata në “bullgarë”. Bullgarizimi i Kosovës është intensifikuar, pasi Bullgaria dëshiron të legalizojë kushtetuesisht ekzistencën e bullgarëve në strukturën e popullsisë së Kosovës. Hapi tjetër është përfshirja e komunitetit bullgar në kushtetutën e Kosovës, ashtu siç kërkohet tashmë nga Republika e Maqedonisë së Veriut. Në Shqipëri, bullgarët u shfaqën për herë të parë në regjistrimin e fundit të popullsisë. Sipas regjistrimit të popullsisë në Shqipëri në vitin 2023, në atë vend jetojnë 2.281 maqedonas dhe 7.957 banorë regjistrohen si bullgarë, edhe pse ky është regjistrimi i parë i popullsisë që përfshin komunitetin e pakicës bullgare në Shqipëri. Në të gjitha 11 regjistrimet e popullsisë të zhvilluara deri më tani, asnjë banor i Shqipërisë nuk është deklaruar si bullgar, gjë që është pasojë e bullgarizimit intensiv. Synimi është që bullgarët të bëhen zyrtarisht një nga komunitetet pakicë në Kosovë dhe në të ardhmen të jenë më të shumtë se komuniteti serb.
Përveç “bullgarizimit”, në Kosovë është i pranishëm trendi i “katolicizimit”, ku jetojnë vetëm 1.75% katolikë. Është i pranishëm një trend i rritjes së numrit të katolikëve dhe për këtë po punohet në mënyrë të organizuar me ndihmën e qendrave të caktuara nga jashtë, sepse në skenë është një projekt që shqiptarët duhet të kthehen në rrënjët e tyre fetare, që sipas këtij projekti është katolicizmi, me shpjegimin shtesë se kështu do t’i afrohen Evropës dhe se katolicizmi është çelësi i identitetit të tyre. Tradicionalisht, shqiptarët i përkasin denoncinacioneve të ndryshme fetare dhe për identitetin shqiptar feja nuk ka rëndësi primare. Madje disa liderë opozitarë kosovarë janë bërë fshehurazi katolikë për t’u pëlqyer qarqeve të caktuara të huaja, ndërsa disa vite më parë këtë e bëri publikisht kryeministri shqiptar Edi Rama (PS). Nuk bëhet fjalë për një projekt aspak të parëndësishëm, i cili mund të prishë harmoninë tradicionale fetare mes shqiptarëve. Seriozitetin e projektit e tregojnë të dhënat nga regjistrimi i fundit i popullsisë në Shqipëri, ku myslimanët për herë të parë nuk janë më komuniteti fetar më i madh. Parashikimet janë që deri në vitin 2050 në Kosovë numri i katolikëve mund të kalojë 20%, ndërsa Shqipëria në të ardhmen mund të bëhet vendi me komunitetin më të madh katolik.
Analistët mendojnë se Albin Kurti ka potencial dhe forcë politike për të ruajtur unitetin brenda shqiptarëve dhe për të parandaluar përçarjen fetare mes shqiptarëve, e cila mund të ketë pasoja të përhershme dhe të paparashikueshme. Shqiptarët duhet të kthehen te respektimi i të drejtës kanonike shqiptare (kanuni i Gjergj Kastriotit Skënderbeut dhe kanuni i Lekë Dukagjinit), i cili ka zgjidhur çështjen e përkatësisë fetare dhe harmonisë mes shqiptarëve.
Për BE-në është më e rëndësishme të ndryshojë qasjen ndaj Kosovës sesa të zgjedhë një të dërguar të posaçëm të BE-së për Kosovën. Në përgjithësi, bashkësia ndërkombëtare duhet të ketë një qasje të re ndaj Kosovës. Ekziston një inflacion marrëveshjesh midis Beogradit zyrtar dhe Prishtinës, sepse çdo marrëveshje e re në fakt fsheh dështimet e asaj të mëparshmes.
Dialogu për normalizimin e marrëdhënieve i udhëhequr nga BE-ja është minuar, sepse BE-ja nuk ka një politikë dhe vizion të qartë për “menaxhimin e konflikteve dhe krizave”. Kriza e sigurisë ka shumë të ngjarë të vazhdojë në vitin 2025 dhe për këtë arsye është e rëndësishme të arrihet një marrëveshje për një paketë sigurie midis Kosovës dhe Serbisë. Nëse Kosova dhe Serbia duan normalizimin e marrëdhënieve dhe integrimin evropian, ato duhet të jenë pjesë e një ombrele të vetme sigurie evropiane.
Zgjedhja e një të dërguari të ri special të BE-së për dialog është e rëndësishme, sepse Miroslav Lajçak ia la udhëheqjen e dialogut aktorëve të tjerë pa parime të qarta në dialog dhe zbatimin e Marrëveshjes së Brukselit. Qeveritë në Prishtinë kanë ndryshuar, ndërsa nga ana e Serbisë, negociatori kryesor gjatë gjithë kohës ka qenë presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiç. Lajçak nuk është i vetmi përgjegjës për kolapsin e dialogut për normalizimin e marrëdhënieve, sepse disa vende të BE-së kanë ndërtuar dhe vendosur lidhje paralele ose kanë ndërtuar marrëdhëniet e tyre dypalëshe si me Serbinë, ashtu edhe me Kosovën, duke dëmtuar kështu zhvillimin e dialogut për normalizimin e marrëdhënieve përmes BE-së. Për normalizimin e marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës është thelbësore roli i SHBA-së dhe administratës së re amerikane të udhëhequr nga Donald Trump. Lajmet se diplomati danez Peter Sørensen do të jetë i dërguari i ri special i BE-së për dialogun, vetëm sa do të rrisin rreziqet e korrupsionit.
Një moment i rëndësishëm për Kosovën është kryesimi aktual i CEFTA-s. Kosova duhet të tregojë konstruktivitet për bashkëpunimin rajonal dhe të punojë për të hequr pengesat që ekzistojnë midis anëtarëve të CEFTA-s për të përmirësuar marrëdhëniet ekonomike në rajon dhe të gjitha format e tjera të bashkëpunimit.
Parlamenti i ardhshëm në Kosovë do të jetë një plebishit për të parë nëse Lëvizja Vetëvendosje (LVV) do të marrë më shumë se 50% të votave. Agjencia për Hulumtimin e Opinionit Publik Valicon ka realizuar një hulumtim të opinionit publik në Kosovë nga 10 deri më 15 janar 2025, me metodën CATSI, në një mostër prej 776 personash të anketuar mbi 18 vjeç. Intervali i besueshmërisë prej 95% për 50% është ±3%. Valicon publikon hulumtimet paraprake dhe e financon plotësisht hulumtimin; prandaj këto rezultate janë të pavarura dhe transparente.
Nga gjithsej 27 parti politike dhe një kandidat i pavarur që marrin pjesë në zgjedhje, ka katër subjekte politike që marrin më shumë se 90% të të gjitha votave. Këto zgjedhje janë një shprehje se LVV do të ketë shumicën apo jo, pasi janë në kufirin për të arritur mbi 50%. Akoma 20% e votuesve janë të paqartë, që përbën një mundësi për të fituar mbështetje gjatë fushatës zgjedhore. Pothuajse tre javë para zgjedhjeve, LVV është fitues i qartë. Aktualisht, PDK mban vendin e dytë, por sipas potencialeve, LDK ka mundësi më të mëdha për të marrë vendin e dytë.
Nëse zgjedhjet do të ishin sot, rezultatet do të ishin si më poshtë? Projekcija llogaritet vetëm ndër votuesit të vendosur dhe të mundshëm. (Intervali i besueshmërisë është ±3,5%).
● LVV: 52%
● PDK: 19%
● LDK: 15%
● AAK-NISMA: 8%
● PAI: 1%
● NDS: 1%
● PBKDSH: 1%
● Të tjerë: 3%
Rezultatet ndër popullatën e përgjithshme tregojnë preferencat politike aktuale. E rëndësishme është që akoma ka një nivel të lartë të votuesve të paqartë prej 20%. Ata do të luajnë një rol të rëndësishëm nëse LVV do të fitojë shumicën mbi 50%.
Potenciali për votim taktik nuk është shpërndarë në mënyrë të barabartë. Pamja më poshtë tregon gamën ndërmjet vlerësimit të mbështetjes së garantuar (“e sigurt”) dhe vlerësimit të kapacitetit përfundimtar të partisë (“arritshmërisë”). Zona blu tregon votuesit shumë të mundshëm, ndërsa zona jeshile tregon efektin e mundshëm të votimit taktik për një parti të caktuar. Intervalet janë mjaft të gjera dhe ndryshojnë ndjeshëm nga një parti në tjetrën, që do të thotë se ka potencial, pasi votimi taktik nuk është shpërndarë në mënyrë të barabartë mes të gjitha partive. Gamat janë gjithashtu shumë më të gjera se intervali statistik të besueshmërisë.
Pothuajse tre javë para zgjedhjeve, LVV është fitues i qartë dhe nuk mund të humbasë nga LDK dhe PDK. LVV mund të marrë nga 40% deri në 59% të votave, në varësi të pjesës finale të fushatës zgjedhore. Aktualisht, PDK mban vendin e dytë, por sipas potencialeve, LDK ka mundësi më të mëdha dhe akoma mund të marrë vendin e dytë për numrin e votave. AAK-NISMA është ende teorikisht në lojë për të marrë vendin e tretë për numrin e votave.
Ljubljanë/Uashington/Bruksel/Prishtinë, 20 janar 2025
[1] IFIMES - Instituti Ndërkombëtar për Studime të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit, me qendër në Lubjanë, Slloveni, ka status special këshillues në ECOSOC / Këshilli Ekonomik dhe Social i KB, New York, që nga viti 2018.
[2] Burimi: Valicon, https://www.valicon.net/
