International Institute for Middle East and Balkan Studies (IFIMES)[1] from Ljubljana, Slovenia, regularly analyses developments in the Middle East, Balkans and around the world. Ambassador Assoc.Prof.Dr. Arben P. Cici, diplomat, researcher and Pro-rector at Mediterranean University of Albania in his analysis entitled “The fall of the Syrian regime and regional implications” examines the fall of the Assad's regime and its impact on the region.
While the world’s eyes and attention were focused on the new Trump administration, the consequences of its policies after January 21 in Ukraine, and the raging fires of the Middle East, a new fire flared up and died down in the blink of an eye in Syria. A pending issue took suddenly an unexpected turn.
On December 8, 2024, the fall of the Bashar al-Assad regime marked a historic and decisive turning point in the Syrian civil war, after nearly 14 years of conflict. This sudden defeat, despite the regime’s growing difficulties, was accelerated by the rapid and coordinated advance of rebel groups, in particular Hayat Tahrir al-Sham (HTS), which launched a determined offensive from Idlib province, in the northwest of the country. The offensive, which began on November 27, 2024, benefited from the strategic and military support of Turkey, a regional power directly involved in the Syrian dynamic for several years.
A. A POST-ASSAD SYRIA
The offensive enabled the rebels to quickly take control of the main cities and strategic urban centers of “useful Syria” – including Aleppo, Hama, Homs and eventually Damascus. The capture of the Syrian capital was the final blow to the regime, which had been weakened by years of bloody fighting, international sanctions and significant military and economic exhaustion. Assad’s overthrow was further facilitated by the gradual withdrawal of his main international supporters: Russia and Iran. These two powers, which had actively supported the regime since 2015, notably through military interventions and financial aid, gradually reduced their support for various political, strategic and economic reasons, including their reorientation towards other regional or international priorities.
1. A fragile hope for the Syrian population
The fall of the regime offers oppressed Syrians, who have suffered for more than a decade under the authoritarian rule of Bashar al-Assad, a new breath of hope. Protesters, opposition groups and civilians have all too often seen their democratic aspirations suffocated, their cities destroyed and their loved ones sacrificed in the context of a brutal war. The overthrow of this regime could pave the way for a more inclusive reconstruction of the country, challenging the political status quo that has perpetuated social and economic inequalities.
However, this hope remains fragile in the face of an uncertain political and security reality. Syria remains a deeply fragmented state, with multiple factions, militias and foreign powers vying for influence. The divisive landscape is not limited to rebel and loyalist groups: it also includes ethnic, religious and ideological dynamics, as well as ongoing foreign interference.
2. A fragmented Syria and areas of security vacuum
The regime’s failure leaves the country in a worrying security vacuum. The Syrian army, weakened by years of war, desertions and targeted Israeli attacks, is struggling to maintain stability in areas now beyond the control of loyalists. Large areas in the south, east and centre of the country are now devoid of state authority, creating fertile ground for the emergence of armed groups of all origins. Some of them risk taking advantage of this instability to strengthen their positions, exacerbating the already violent dynamics in the region.
Furthermore, the withdrawal of major support from Russia and Iran has left a strategic vacuum. This could allow new foreign actors or local armed groups to play a role in Syria’s political future. Israeli strikes, which have regularly attacked targets linked to Iran and its militias in the country, have also left unhealed wounds, with destroyed infrastructure and militias scattered across different regions, further complicating stability in the territory.
3. Regional consequences: a new geopolitical dynamic
The fall of Assad and the overthrow of his regime have direct consequences for the regional geopolitical dynamics. Several foreign powers, including Turkey, Iran, Russia, the United States and Israel, are adapting their strategies in the region. Turkey, which supported the rebel offensive, is now seeking to increase its influence in northern Syria by consolidating its border against Kurdish influence.
For their part, Iran and Russia may be forced to reconsider their strategic priorities in the region. The impact of their withdrawal from the Syrian conflict opens the door to a realignment of regional alliances, especially with powers such as Saudi Arabia or the United States, which may seek to strengthen their positions in the vacuum left by the two great powers. Israel, for its part, is likely to continue its military operations to curb Iranian influence in the region.
The United States, although less directly involved in the fights for several years, must also navigate this new environment. The fall of the Syrian regime risks changing US strategic objectives, particularly in terms of counterterrorism, countering Iranian influence, and supporting opposition groups.
4. A period of uncertainty for the future
While the regime’s overthrow offers a historic moment, this military victory has not resolved domestic political challenges or issues related to foreign powers. Syria’s future therefore remains uncertain. The prospect of rebuilding a country devastated by more than a decade of war, given the ethnic, religious, and political diversity of its population, remains complex.
Many challenges remain: restoring state institutions, reconciliation between different ethnic and religious groups, the reintegration of millions of internally displaced people and Syrian refugees in their areas of origin, and the need to curb foreign interference in the country’s internal affairs.
Therefore, the fall of the Assad regime, while a major turning point in the history of the region, is also a period of fragility, where any political or military decision could redefine the contours of Syria and the geopolitical dynamics in the Middle East.
B. IRAN: AN ACCENTUATED EXISTENTIAL CRISIS
The fall of Bashar al-Assad’s regime constitutes a major strategic shaking for Iran, which sees the collapse of one of its key regional alliances. This alliance was created during the Iran-Iraq War (1980-1988) and was based on strong geopolitical and ideological foundations, aimed in particular at countering Western influence and establishing an axis of resistance against Israel and the United States in the Middle East. The loss of this alliance would mean for Tehran a significant reduction of its influence in the region and a questioning of its ability to influence regional dynamics through its relations with the Syrian regime and its allied militias.
1. Weakening of the axis of resistance
The fall of the Syrian regime weakens the axis of resistance led by Iran, which had played a key role in supporting groups such as Hezbollah in Lebanon. This axis represented not only a military strategy, but also a political lever to thwart the ambitions of Israel and the Western powers in the region. With the loss of Damascus as a key strategic ally, Iran finds itself facing a situation of increasing vulnerability, both on the security and political levels.
This new reality poses a major challenge for Iran, whose influence in Syria had allowed it to monitor the movements of its adversaries, control certain flows of allied militias, and strengthen its ambitions in the regional war against its rivals. With the collapse of the Assad regime and the withdrawal of foreign supporters such as Russia, Tehran must redouble its efforts to maintain control in this part of the Middle East, while trying to manage its relations with other rival powers.
2. The issue of succession and the rise of internal disputes
The crisis is also internal. The issue of the succession of Ali Khamenei, the Supreme Leader of the Revolution, is at the center of all concerns. Khamenei, in office since 1989, is aging, and his imminent departure risks creating a power vacuum with critical consequences for the stability of the Iranian regime. This moment of political transition comes in a context characterized by a surge in domestic protests, which reflect the population’s fatigue facing the economic hardship, international sanctions, and political restrictions.
In front of this situation, the reformist wing of the regime, represented by political figures in favor of the dialogue with the West, is returning to the forefront. These reformists are calling for a review of Iranian foreign policy, in particular through the resumption of negotiations with Western powers over Iran’s nuclear program and economic sanctions. However, their credibility has been seriously weakened since the United States withdrew from the nuclear agreement (JCPOA) in 2018, plunging Iran into a period of increasing international isolation and under significant economic pressure.
This fragile situation is pushing the Iranian regime to reactivate its nuclear policy, in the faint hope of strengthening its position in the upcoming negotiations with the new US administration. The aim would be to demonstrate both its capacity to resist international pressure and its strategic ambitions in the always unstable regional context.
3. A cautious approach to avoid escalation
To maintain their influence while minimizing risks, pro-Iranian militias must act with increased strategic caution. They are seeking to move in this complex balance, strengthening their positions along the Iraq-Syria border without provoking new clashes with Israel or Western powers. The goal would be to consolidate their military and political capabilities while maintaining some stability in their operations.
This strategy also includes strengthening their relations with the Iraqi government, which remains divided on the issue of the militias’ position within the Iraqi state. The willingness and steps to secure the border could allow the militias to prove their usefulness in the fight against regional threats, including residues of the Islamic State and smuggling, positioning themselves as key players in Iraq’s national security.
4. A period of strategic uncertainty
The combination of the collapse of the Syrian regime, domestic protests, regional instability, and international pressures puts Iran in an extremely vulnerable position. The regime must now navigate across a complex situation where any decision – whether on nuclear negotiations, regional stability or internal crisis management – could have significant consequences.
In this context, the revival of Iranian nuclear policy seems to be a way for Tehran to reposition itself on the international chessboard, while seeking to compensate for its domestic and regional weaknesses. The outcome of this strategy remains uncertain, as it will depend not only on Iran’s ability to consolidate allies and strategic objectives, but also on the willingness of Western powers, especially the United States, to engage in dialogue and negotiations with the Islamic Republic.
Thus, Iran’s existential crisis is multidimensional: it is geopolitical, economic, domestic and nuclear. Faced with this situation, Tehran will probably have to adopt a pragmatic approach while maintaining its strategic ambitions to avoid an irreversible weakening on the regional and international stage.
C. GULF MONARCHIES FACING REGIONAL THREATS
1. Gulf monarchies: new dynamics
The fall of Bashar al-Assad’s regime marks an important strategic turning point for the Gulf monarchies, which now find themselves facing new geopolitical and strategic challenges in their approach to Syria. This situation, caused by the collapse of a key regional actor, is forcing these states to review their priorities, alliances and strategies for preventing prolonged instability in the region, while seeking to protect their national and regional interests.
The relations between Iran and the Gulf monarchies have been for a long time characterized by geopolitical, religious and economic conflicts. The fragile balance between these powers is now being tested, with Assad’s fall as a new disruptive element. In front of potential threats, these monarchies have maintained an uncompromising stance, seeking to strengthen their military capabilities and international alliances to counter Tehran’s influence.
The regional dynamics do not stop there. The Gulf monarchies, including Saudi Arabia, the United Arab Emirates, and Qatar, continue to closely monitor Iranian expansionism. These countries, often in opposition to Tehran, remain steadfast in their security and diplomatic approaches. Any Israeli attempt at escalation, or any Iranian initiative aimed at exploiting the vacuum left by Assad’s fall, would be considered as a direct threat by these states.
2. A period of strategic reassessment
Since the beginning of the Syrian civil war, the Gulf monarchies have adopted different stances regarding the conflict. The differences between them – particularly between Qatar and its neighbors such as Saudi Arabia and the United Arab Emirates (UAE) – are reflected in their different approaches to foreign policy, security, and alliances. However, with the fall of the Assad regime, these differences may change, prompting the Gulf countries to consider more cooperative approaches to ensure regional stability and their strategic interests.
3. Qatar’s potential role in reconstruction
Qatar is in a particular position. After breaking diplomatic relations with Damascus in 2011, the country had distanced itself from the Syrian regime due to its support for moderate opposition groups and opposition to Assad’s policies. However, with the fall of the regime, Qatar could position itself as a key player in the reconstruction phase of Syria.
By seeking to play a central role in the reconstruction, Qatar hopes to limit the risk of “protracted chaos” that could have negative consequences for the region as a whole, particularly in terms of migration flows or political instability. This move also aims to strengthen the country’s regional influence by repositioning itself as a diplomatic actor capable of promoting stability and reconciliation.
Qatar could invest in humanitarian aid programs, infrastructure reconstruction initiatives, and economic projects aimed at restoring stability in areas devastated by the conflict. This approach would offer Qatar not only a way to contribute to the reconstruction, but also to improve its relations with the various opposition groups and international powers involved in the reconstruction process.
4. Saudi Arabia: Preserving regional stability and Syria’s sovereignty
For Saudi Arabia, the priority is clear: preserving Syria’s sovereignty and preventing any destabilization that could have negative consequences for the entire Middle East. Riyadh remains concerned about Iran’s influence in the region, especially in the context of the Syrian crisis. The fall of the Assad regime, while seen as an opportunity to limit Iranian influence, also raises concerns about the potential spread of militias or armed groups into unstable areas of Syria.
Saudi Arabia may thus seek to balance its relations with Syria with a strategic objective of stabilizing the region, while continuing to exert pressure on Iran through political and economic means. At the same time, Riyadh may play an active role in diplomatic mediation, to strengthen its relations with the various Syrian factions while working with Western powers to stabilize the country.
5. United Arab Emirates: a pragmatic and balanced approach
The United Arab Emirates (UAE), for its part, is adopting a more pragmatic and balanced approach in responding to the fall of the Syrian regime. The Emirates restored relations with Damascus in 2018, marking a change in regional dynamics and a willingness to contribute to regional stability by working towards a dialogue approach with Syria.
This strategy allows them to maintain a certain influence in the Syrian political game, while seeking to limit the expansion of Iranian influence in the region. The Emirates are thus continuing diplomatic, economic and strategic efforts to strengthen their position in the regional game without engaging in direct clashes with their regional rivals. This more measured approach also aims to strengthen relations with the major Western powers and their regional partners.
6. Towards increased cooperation despite differences
Despite the historical and political differences that have sometimes hindered unity within the Gulf monarchies, the fall of Assad seems to create a favorable dynamic for increased cooperation between these states. The common challenges posed by Syrian instability, the fight against Iranian influence and the need to stabilize the region are pushing these countries to put aside their differences for creating a common front.
This new dynamic could take the form of dialogue mechanisms, joint economic projects, or even new diplomatic initiatives aimed at promoting Syrian reconciliation and reconstruction. However, it remains to be seen whether these efforts will be able to overcome internal tensions, particularly between Qatar, Saudi Arabia and the Emirates, and create a coherent and stable regional framework.
7. A new regional balance is emerging
The fall of the Assad regime is thus leading to a reassessment of the political dynamics in the Persian Gulf, with each state seeking to navigate across this new geopolitical environment while protecting its own interests. For the Gulf monarchies, the objective is clear: to stabilize the region, avoid the spread of Iranian influence, support Syrian reconstruction and strengthen their respective positions in a context of regional strategic renewal.
The coming period will be crucial, as it could allow the Gulf monarchies to play a greater role in the Syrian dynamics, reaffirming their capacity to resolve their internal disputes and to impose themselves as key actors in reconstruction and diplomacy.
D. IRAQ: PRO-IRANIAN MILITIAS FACING A NEW EQUILIBRIUM
The instability in Syria, especially with the fall of Bashar al-Assad’s regime, opens a new geopolitical chapter for Iraq and its pro-Iranian militias. These groups, especially those integrated within the Hashd al-Chaabi (or Popular Mobilization Units), could take advantage of this situation to consolidate their positions in the region, secure their supply routes, and strengthen their political and military legitimacy by increasing operations along the Iraq-Syria border. However, this dynamic is accompanied by many challenges and risks, especially due to the presence of Israel and the American stance on Iranian influence.
1. Pro-Iranian militias and their strategy in Iraq
Pro-Iranian militias, particularly those that are part of the Hashd al-Shaabi, played a crucial role in the reoccupation of Iraqi territories that fell under the control of the Islamic State between 2014 and 2018. Their effectiveness in these operations consolidated their status as military and political actors in Iraq, giving them legitimacy among certain Shiite political factions.
Faced with domestic and regional challenges, these militias now see the Syrian situation as an opportunity to strengthen their capabilities. By securing the Iraqi-Syrian border, they aim not only to prevent the return of terrorist groups, but also to create a strategic corridor that allows them to facilitate trade with their regional allies, particularly Iran. Such efforts could increase their control in the region, consolidating their interests in an unstable regional context.
However, their strategic ambitions must be balanced by broader political and security stances. The increased interference in the Syrian dynamic risks attracting negative reactions from rival powers and Western states, especially Israel.
2. Iraq in a new regional order
The impact of the Syrian situation on Iraq goes beyond simple militia dynamics. The new regional balance, marked by the collapse of the Assad regime, the rise of rival powers, and Tehran’s desire to strengthen its influence, places Iraq at the center of new strategic maneuvers. Therefore, pro-Iranian militias could not only increase their military prerogatives, but could also play a key role in the internal political dynamics in Iraq, strengthening their partnership with Iran to operate in this new environment.
Shortly, while pro-Iranian militias have the opportunity to expand their legitimacy and capabilities through Syrian instability, they also face major challenges: Israeli actions, the Trump administration’s stance, domestic pressures in Iraq, and regional uncertainties. The ability of these militias to adapt and avoid an escalation in their actions could determine their future in the region and beyond their role in the new strategic balance in the Middle East.
E. TURKEY: A KEY PLAYER ON THE RISE
The fall of Bashar al-Assad’s regime represents a major strategic turning point for Turkey, with consequences that extend to its domestic politics, regional strategy and international relations, as well. In front of this new regional configuration, Ankara finds itself facing several major challenges, particularly the management of the Syrian refugee issue, the intensification of its military operations in Syria and its relations with Western and regional powers.
1. The case of Syrian refugees at the heart of the domestic debate
Since the beginning of the Syrian conflict, Turkey has hosted around 3 million Syrian refugees on its territory, due to its geographical proximity to Syria and its initial “open door policy”. However, this situation has created internal, economic and political tensions in a country that is already facing structural economic challenges.
The fall of the Assad regime has revived this debate. The question of the possible return of these refugees to Syria is now at the heart of political and social concerns in Turkey. For a long time, a divisive issue, it now enjoys broad consensus among both the Turkish population and political leaders, particularly due to the need to disengage the country from this humanitarian crisis and reduce social pressures.
Ankara hopes now to facilitate the return of refugees as part of a reconstruction plan in Syria, with the support of the international community. However, these projects face several obstacles, including the ongoing insecurity in many Syrian regions, the lack of adequate infrastructure, and political rivalries between local groups and foreign powers.
Turkey will therefore have to navigate a delicate balance between the domestic imperatives related to integrating and resettling these refugees and its international obligations, seeking to avoid any rush in the return process.
2. Turkish military operations and ambitions in Syria
The fall of the Syrian regime also gives new impetus to Turkey’s military ambitions in northeastern Syria. For several years, Ankara has supported rebel groups and conducted military operations to secure its borders and weaken groups it considers threats to its national security, namely groups linked to the Kurdistan Workers’ Party (PKK) and Syrian forces allied with the United States.
On the ground, the advance of Turkish army auxiliary troops in northeastern Syria, often composed by Syrian opposition groups, could intensify after the fall of Assad. These maneuvers are intended to create a security buffer zone to counter Kurdish threats and to ensure the potential stability of the Turkish-Syrian border. However, these actions are not without friction. The United States and Iraq have expressed concerns about regional stability, especially in the Iraq-Syria border area, where Turkey is seeking to expand its influence.
The intensification of these operations may also be criticized by the international community, especially because of the risks of a resurgence of extremist groups such as the Islamic State (IS) in these destabilized areas. Therefore, Turkey will have to manage these operations with increased caution to avoid a new surge of extremism in a region already ravaged by multifaceted conflicts.
3. Expanding the buffer zone: a risky strategy
In this context, Ankara is considering strengthening its buffer zone in Syria. The strategy aims to create a safe region under Turkish control where refugees can be resettled, preventing the expansion of hostile groups such as Kurdish militias or ISIS. However, this expansion would involve new negotiations with Western powers, especially the United States, and with other regional players such as Iran.
Managing such a buffer zone is complex, requiring not only military cooperation but also broad diplomatic and economic support. Western powers, especially the United States, may see these actions as a challenge to their influence in the region, while Iran remains a key player with its own strategic ambitions in Syria.
Therefore, Turkey will have to maneuver skillfully in this strategic game, balancing its security interests, its relations with its international partners, and its ambitions to stabilize the region through mechanisms of military control.
4. The resurgence of the Islamic State: a major concern
The possible resurgence of the Islamic State in this new regional balance remains a major concern for Ankara. Although ISIS has lost most of its territory in Syria and Iraq, the current security vacuum, especially in northeastern Syria, could allow the terrorist group to rise from the ashes.
Thus, Turkey faces a dual challenge: securing its borders by preventing the resurgence of ISIS, while managing its relations with Western powers in this context of security fragility. In this context, Turkish military operations in the region can be seen as a means of preventing attacks by the Islamic State and assuring the presence of its authority in an increasingly complex environment.
5. Towards a strategically reoriented Turkey
The fall of the Assad regime and the new dynamics in Syria require Ankara to reorient its strategy on several levels: managing refugees, securing its borders, consolidating its military operations in northeastern Syria, and expanding its buffer zone. At the same time, Turkey will need to maintain a delicate balance with its Western allies, especially in the context of its regional ambitions and tense relations with the United States.
In this new environment, Turkey emerges as a key and central, but rapidly growing, player seeking to strengthen its regional influence while avoiding international isolation. The evolution of its strategy in this context will determine not only its role in the reconstruction of Syria, but also its important positioning in the new geopolitical balance of the Middle East.
F. KURDISH TERRITORIES OF NORTHEASTERN SYRIA: AMONG STRATEGIC THREATS AND CHALLENGES
The Kurdish regions in northeastern Syria, mostly grouped under the name “Rojava”, after the fall of the Syrian regime find themselves at the heart of a complex game of geopolitical dynamics. These territories, already weakened by the multi-year conflict, are facing additional major threats, due to the advancement of auxiliary troops of the Turkish army, which are pursuing their security objectives in this strategic region.
1. A potentially destabilizing Turkish military advance
In the context of the fall of the Assad regime and the ongoing geopolitical recompositions, Turkey is intensifying its operations in northeastern Syria. These operations rely on the use of local proxies (Syrian rebel groups supported by Ankara) and aim to create a safe defensive zone to limit the influence of Kurdish groups in the region. Since the start of its military operations in 2016, Ankara has consolidated its presence in key regions, seeking to weaken the armed wing of the Kurdistan Workers Party (PKK) and its local allies.
The 1998 agreement with Hafez al-Assad, often referred to as the Adana Agreement, allowed Turkey to create a de facto buffer zone on the Syrian border, weakening the PKK’s capabilities in southeastern Turkey. With the collapse of the Assad regime and the creation of a security vacuum, Ankara sees opportunities to expand this buffer zone, based on its military operations and its support for local rebel groups.
But, intensifying these operations could also be dangerous, especially taking into consideration the emergency of maintaining stability in the Iraqi-Syrian border area, required by Baghdad and the United States. This stability is essential to prevent regional instability from creating new spaces that could be exploited by groups such as the Islamic State (IS), which is seeking to regroup and re-emerge in the context of a deteriorating security situation.
2. The Kurds’ position in the face of these challenges
The Kurds, especially those of the Rojava Autonomous Administration, face major challenges with this Turkish advance. Indeed, their autonomy in northeastern Syria is constantly threatened by Ankara’s ambitions, which seeks to dismantle their territorial control. This dynamic places Kurdish forces in a particularly vulnerable position, due to their dependence on Western powers such as the United States, but also because of their fight against the Islamic State.
The Kurds managed to impose themselves as a key force in the fight against the Islamic State in the years 2014-2019, particularly thanks to the help of the international coalition. However, their relationship with Western powers is complex, characterized by ad hoc cooperation but also strategic divergences with the United States and its allies in the region. This factor has left the Kurds in a delicate situation in front of Turkish operations, which are aimed not only at neutralizing the PKK but also at weakening the political and military autonomy of Rojava.
3. Western interests in the region: a precarious balance
Turkey is seeking to consolidate its position in northeastern Syria by exploiting the security vacuum to increase its influence. However, it must deal with Western strategic interests in the region, especially in the context of a Syrian context that remains unstable and is likely to favor the reemergence of the Islamic State.
The United States and its Western partners have provided military support to Kurdish forces in their fight against ISIS, helping to contain the group in several key regions. This dynamic creates pressure on Turkey, which wants to weaken Kurdish capabilities while limiting the risk that regional instability could pave the way for the resurgence of ISIS. The desire to maintain stability while respecting strategic alliances with Turkey remains a difficult balance for Western powers to maintain it.
The dynamic is further complicated by the fact that Turkey and its Western allies sometimes have different visions on the stabilization strategy in the region, particularly to the importance that Ankara attaches to military operations against Kurdish militias, while the West remains focused on the fight against ISIS and political stabilization.
4. The future of Rojava and its strategic challenges
Faced with Turkish threats, the Kurds must carefully navigate between several emergencies: preserving their political autonomy, strengthening their cooperation with the United States and the international coalition, and resisting Ankara’s military advances. The future of Rojava will depend on their ability to balance their relations with their Western allies and strengthen their governing and defense capacities in front of security challenges and political ones.
The situation in northeastern Syria therefore remains unstable, characterized by competing ambitions, geopolitical rivalries, and internal militant dynamics. The Kurds, while continuing to fight the Islamic State, must also prepare a more political and less military response to Turkish expansionist ambitions while seeking mechanisms for dialogue with their Western partners to avoid strategic isolation in an increasingly unstable environment.
Turkey, for its part, will need to navigate within the same dynamic with clear strategic calculations, integrating pressure from the United States, Iraq, and its own internal security objectives into a delicate balance.
G. JORDAN: GROWING CONCERNS
Jordan, located on Syria’s western border, remains a key player in the current regional dynamic. Faced with the turmoil caused by the fall of the Syrian regime and the rise of groups such as Hayat Tahrir al-Sham (HTS) in several regions, Amman sees this situation as a potential risk factor for its internal stability.
1. Growing Islamist influence
Jordan is particularly concerned about the growing Islamist influence in Syria. HTS, which is a group that emerged from Syrian jihadist groups and is strongly rooted in Idlib province, represents a destabilizing factor in the region. This increase in power is seen as a worrying signal for Jordan, which has faced internal challenges related to Islamist dynamics in the past.
There is also concern that these groups could expand their influence into border areas or encourage factions of their followers within Jordan itself. Such a dynamic would have significant political and security implications, especially given the historical ties and existing cross-border networks in the region.
2. Legislative elections and the strengthening of the Islamic Action Front
Another important factor is the political growth of internal Islamist groups in Jordan. In the September 2024 legislative elections, the Islamic Action Front (IAF), the country’s main Islamist party, won a significant number of seats. This victory is largely attributed to popular discontent generated by the war against Hamas, growing economic difficulties, and the perception that the current government’s policies have failed to meet the social aspirations of the population.
Even if political stability remains globally ensured by the traditional weight of Jordanian tribes in the internal balance, this electoral dynamic indicates increased polarization and a rise in Islamist influence, which, according to some analysts, could weaken state control in some regions. The potential impact of these changes could disrupt the kingdom’s internal political balances, especially in the western region bordering Syria.
3. Pressures on the Syrian Border
Jordan faces increasing security and migration pressures on its western border, with the continued flow of Syrian refugees and the dynamics of the constant evolving regional conflict. The fall of the Syrian regime has brought new security uncertainties along this border, particularly with the increased presence of Islamist groups and their potential efforts to infiltrate the region.
In this context, Jordan will need to strengthen its control capacities while avoiding compromising its relations with foreign powers, particularly the United States and members of the international coalition. At the same time, the kingdom must continue to balance its efforts to limit migratory pressures while maintaining its domestic political stability.
4. Towards a precarious balance
The combination of growing Islamist influence in Syria, domestic concerns over the election results, and cross-border dynamics places Jordan in a delicate position. The authorities must carefully maneuver between preserving their domestic political interests, securing their borders, and managing their relations with regional and international actors.
Thus, while Jordan remains a key player in regional stability, it must also navigate this complex context with caution, where rising tensions in Syria, combined with domestic challenges, could compromise its fragile balances.
H. ISRAEL: A DECISIVE PLAYER IN A SHAKEN MIDDLE EAST
The fall of Bashar al-Assad’s regime represents a major strategic upheaval for Israel, defining a turning point in the regional dynamics to which the country must adapt. Israel remains one of the most attentive actors to developments in Syria, particularly due to its security concerns, geostrategic ambitions, and its rivalries with Iran. After the overthrow of the Assad regime, Israel's position, in this new context, appears on several geopolitical axes.
1. A security opportunity: weakening Iran
For several years, Israel has considered Iran one of its main strategic threats, due to Iranian support for Shiite militias in Syria, Lebanon and other parts of the Middle East. The collapse of the Syrian regime, along with the withdrawal of some of Assad’s traditional military support capabilities, weakens Iran’s position in the region.
Israel has undertaken uninterrupted military operations in Syria to paralyze Iranian influence. The strikes have targeted weapons depots, military positions and arms transfers destined for Hezbollah, which enjoys Tehran’s support. This dynamic has helped weaken the Iran-Syria-Hezbollah axis, while giving Israel strategic space to maneuver for countering Iranian influence.
With the collapse of the Assad regime and the resulting security vacuum, Israel may seek to strengthen this dynamic by consolidating its positions on the ground and maintaining constant pressure on Iranian-backed groups. However, this strategy carries risks, especially due to the complexity of regional dynamics and the ongoing instability in some Syrian regions.
In his recent statements, following the ceasefire agreement with Hezbollah, Benjamin Netanyahu has promised to maintain constant pressure on Iran and its militias in order to prevent any military or strategic reinforcement in the region. This strategy of destabilization and deterrence has exacerbated Iranian vulnerability, which will now have to maneuver between internal and external pressures simultaneously.
2. An opportunity to control the Iran-Syria axis
The fall of the Assad regime also weakens the traditional axis of cooperation between Iran and Syria. Israel sees this dynamic as an opportunity to limit the expansion of Tehran-backed groups in Syria, strengthening its ability to operate militarily in the region without having to face a resilient and consolidated Syrian regime.
By controlling the situation in key regions, including through targeted military strikes, Israel is seeking to prevent the creation of a land corridor connecting Iran to Lebanon, which would be an important strategic lever for Tehran. This corridor is seen as a key factor in Iran’s regional expansion strategy, and its neutralization remains one of Israel’s strategic priorities.
In this context, the fall of the Assad regime gives Israel a better opportunity to strengthen its military position and relations with regional partners, such as Turkey or even some moderate Arab countries, while continuing its actions against Iran.
3. Relations with the United States and Western allies
Israel’s strategic position is also influenced by relations with the United States and its policies towards the region after the fall of the Syrian regime. The United States, with its partial withdrawal and pragmatic approach to the region, supports Israel in its determination to contain Iran while seeking to stabilize the situation in Syria through diplomatic and military means.
Israel is now recalibrating its priorities in this new environment. With the Iranian threat as a backdrop, Israel wants to maintain a strategic balance in cooperation with the United States and other Western powers, while demonstrating its ability to take independent military action for protecting its interests.
4. Domestic challenges: maintaining security and responding to regional tensions
The situation following the fall of the Assad regime also presents domestic challenges for Israel. The security vacuum in Syria, especially in some regions near its borders, could allow a resurgence of extremist groups or new hostile factions. Israel will need to closely monitor developments in the Golan Heights, a strategic region bordering Syria, where extremist groups could benefit from the regional chaos.
Israel will also need to remain vigilant to internal dynamics within its Arab neighbors. The fall of Assad could open up new spaces for extremist groups or cross-border conflicts. This situation, combined with Iran's ambitions to maintain a regional presence, forces Israel to strengthen its surveillance and military capabilities to meet new security challenges.
5. Israel: A player to watch
Israel remains one of the main obstacles to pro-Iranian militias in Iraq. For several years, the Jewish state has undertaken military operations aimed at weakening Iranian influence in the region, including striking Iranian-linked military targets in Syria. However, these operations are not limited to Syria. Israel has already carried out strikes in Syria, targeting weapons depots, militia centers, and military infrastructure attributed to groups backed by Tehran. The buffer zone is no longer taboo because the Israeli forces have crossed the border into the Golan Heights, moving significantly closer to the capital, Damascus.
In this context, the collapse of the Syrian regime and the resulting instability could encourage Israel to intensify its military operations in Iraq, given that the Iran-Syria-Iraq axis poses a strategic threat. The Trump administration, while more aggressive towards Iran than some of its predecessors, has also shown determination towards a gradual US disengagement and support for actions aimed at containing Iranian influence in the region.
This dynamic creates a particularly fragile environment for pro-Iranian militias. Their desire to secure their strategic objectives could conflict with Israeli and American positions, which remain determined to limit the expansion of Iranian influence.
In this new regional environment marked by the collapse of the Syrian regime, Israel is adapting a pragmatic strategy, combining targeted military actions with enhanced diplomatic cooperation. Israel’s objective remains clear: to contain Iran, weaken its regional backers, and maintain its military and security superiority, while taking advantage of the vacuum created by Assad’s fall for reshaping its strategic positions.
This strategy, however, faces uncertainties in the region. Israel will have to manage not only the rise of Islamist groups like HTS, but also the broader dynamics of regional competition, including powers like the United States, Russia, Turkey, and Iran. Through its capacity for foresight, military preparedness, and alliances, Israel remains a key player in this complex context, determined to secure its strategic interests in a Middle East in full restructuring.
CONCLUSION: A NEW REGIONAL EQUILIBRIUM
The fall of Bashar al-Assad’s regime marks the end of a political era in the Middle East and paves the way for an extremely complex geopolitical recomposition. This major upheaval, which resulted through a combination of internal efforts, foreign intervention, and regional dynamics, has profoundly altered the balance of power in the region. However, despite this symbolic shift, stability is still precarious and many challenges remain.
The demise of the Syrian regime, as it was known, does not mean the end of conflicts or the solution of historical crises. Syria remains a fragmented country, with rebel groups, militias, foreign powers, and sectarian dynamics that will continue to shape its future. In this sense, Assad’s fall is not an end point, but a new chapter in a civil war that remains marked by diverse interests and multiple geopolitical ambitions.
More broadly, this situation is leading to a repositioning of regional and international players. Turkey, Iran, Israel, the United States, Russia, and other powers all have overlapping and sometimes conflicting interests, generating new tensions and new alliances in an already unstable regional context. This dynamic is redrawing the boundaries of influence, while placing the fight against extremist groups such as the Islamic State at the center of strategic priorities.
Moreover, it seems that the fall of the Assad regime could have consequences for the Israeli-Palestinian conflict, even if the latter risks falling into the background in a context where regional stability remains fragile. The priorities of many powers are now oriented towards reconstruction, militia management, and security stabilization, reducing attention to the Palestinian issue. This situation underscores the need to remember the historical dimensions of the conflict while taking into account new geopolitical realities.
In short, while the fall of the Syrian regime represents a decisive turning point, it constitutes neither a solution nor a new established order. On the contrary, it creates a new regional equilibrium, where ambitions, alliances, power struggles, and political aspirations will continue to shape the Middle East. Stability and peace in the region will depend on the ability of regional and international powers to manage these dynamics with pragmatism, cooperation, and long-term strategic vision.
About the author:
Ambassador Assoc. Prof. Dr. Arben P. Cici, currently lecturer of International Relations and Pro-rector at Mediterranean University of Albania, former Ambassador of Albania to Denmark, Croatia, Russia, twice Advisor for the Foreign Policy of the President of the Republic, twice Director of the State Protocol at the Ministry of foreign Affairs, author of the Official Ceremonial of the Republic of Albania, analyst and excellent expert on the foreign policy.
The views expressed in this article are the author’s own and do not necessarily reflect IFIMES official position.
Ljubljana/Tirana, 6 January 2025
[1] IFIMES - International Institute for Middle East and Balkan Studies, based in Ljubljana, Slovenia, has a special consultative status with the United Nations Economic and Social Council ECOSOC/UN in New York since 2018, and it is the publisher of the international scientific journal “European Perspectives”, link: https://www.europeanperspectives.org/en
ALBANIAN:
Instituti Ndërkombëtar për Studimet e Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES)[1] nga Ljubjana, Sllovenia, rregullisht analizon zhvillimet në Lindjen e Mesme, Ballkan dhe në mbarë botën. Ambasador, Prof.Assoc. Dr. Arben P. Cici, diplomat, studiues dhe Prorektor në Universitetin Mesdhetar të Shqipërisë në analizën e tij me titull “Rënia e regjimit sirian dhe implikimet rajonale” ekzaminon rënien e regjimit të Asadit dhe ndikimin e tij në rajon.
Ndërsa sytë dhe vëmendja e botës ishin përqendruan te administrata e re Trump, pasojat e politikave të saj pas 21 janarit në Ukrainë dhe vatrat e ndezura të Lindjes së Mesme, një vatër e re u hap dhe u shua, sa hap e mbyll sytë në Siri. Një çështje e mbetur pezull mori fluturimthi një kthesë të papritur.
Më 8 dhjetor 2024, rënia e regjimit të Bashar al-Assad shënoi një pikë kthese historike dhe vendimtare në luftën civile siriane, pas gati 14 vitesh konflikt. Kjo disfatë e papritur, pavarësisht nga vështirësitë në rritje të regjimit, u përshpejtua nga përparimi i shpejtë dhe i koordinuar i grupeve rebele, në veçanti Hayat Tahrir al-Sham (HTS), i cili nisi një ofensivë të vendosur nga provinca Idlib, në veriperëndim të vendit. Sulmi, që filloi më 27 nëntor 2024, përfitoi nga mbështetja strategjike dhe ushtarake e Turqisë, një fuqi rajonale e përfshirë drejtpërdrejt në dinamikën siriane prej disa vitesh.
A. NJË SIRI POST-ASAD
Ofensiva u mundësoi kryengritësve të merrnin shpejt kontrollin e qyteteve kryesore dhe qendrave strategjike urbane të "Sirisë së dobishme" - duke përfshirë Halepin, Hamën, Homsin dhe në fund Damaskun. Kapja e kryeqytetit sirian ishte goditja përfundimtare për regjimin, i cili ishte dobësuar nga vite të tëra luftimesh të përgjakshme, sanksione ndërkombëtare dhe rraskapitje të konsiderueshme ushtarake dhe ekonomike. Përmbysja e Asadit u lehtësua më tej nga tërheqja graduale e mbështetësve të tij kryesorë ndërkombëtarë: Rusisë dhe Iranit. Këto dy fuqi, të cilat e kishin mbështetur në mënyrë aktive regjimin që nga viti 2015, veçanërisht përmes ndërhyrjeve ushtarake dhe ndihmës financiare, reduktuan gradualisht mbështetjen e tyre për arsye të ndryshme politike, strategjike dhe ekonomike, duke përfshirë riorientimin e tyre drejt prioriteteve të tjera rajonale ose ndërkombëtare.
1. Një shpresë e brishtë për popullsinë siriane
Rënia e regjimit u ofron sirianëve të shtypur, të cilët kanë vuajtur për më shumë se një dekadë nën sundimin autoritar të Bashar al-Asad, një frymë të re shprese. Protestuesit, grupet e opozitës dhe civilët shumë shpesh kanë parë aspiratat e tyre demokratike të asfiksohen, qytetet e tyre të shkatërrohen dhe të dashurit e tyre të sakrifikohen në kontekstin e një lufte brutale. Përmbysja e këtij regjimi mund të hapë rrugën për një rindërtim të vendit mbi baza më gjithëpërfshirëse, duke vënë në pikëpyetje status quo-në politike që ka ruajtur pabarazitë sociale dhe ekonomike.
Megjithatë, kjo shpresë mbetet e brishtë përballë një realiteti të pasigurt politik dhe atij të sigurisë. Siria mbetet një shtet thellësisht i fragmentuar, me fraksione të shumta, milici dhe fuqi të huaja që luftojnë për ndikim. Pejzazhi ndarrës nuk kufizohen vetëm në grupet rebele dhe besnike: ai përfshin gjithashtu dinamika etnike, fetare dhe ideologjike, si dhe ndërhyrje të vazhdueshme të huaja.
2. Një Siri e fragmentuar dhe zona me vakum sigurie
Dështimi i regjimit e lë vendin në një vakum sigurie shqetësues. Ushtria siriane, e dobësuar nga vitet e luftës, dezertimet dhe sulmet e qëllimshme izraelite, po përpiqet të ruajë stabilitetin në rajone që tani janë jashtë kontrollit të besnikëve. Zona të mëdha në jug, lindje dhe qendër të vendit tani janë jashtë autoritetit shtetëror, duke krijuar terren të favorshëm për shfaqjen e grupeve të armatosura të të gjitha origjinave. Disa prej tyre rrezikojnë të përfitojnë nga ky destabilitet për të forcuar pozitat e tyre, duke përkeqësuar dinamikën e dhunës tashmë të pranishme në rajon.
Për më tepër, tërheqja e mbështetjes së madhe nga Rusia dhe Irani ka lënë një vakum strategjik. Kjo mund të lejojë aktorë të rinj të huaj ose grupe të armatosura vendase të luajnë një rol në të ardhmen politike të Sirisë. Sulmet izraelite, të cilat kanë shënjestruar rregullisht objektiva të lidhura me Iranin dhe milicitë e tij në vend, kanë lënë gjithashtu plagë të pashëruara, me infrastrukturë të shkatërruar dhe milici të shpërndara nëpër rajone të ndryshme, duke e komplikuar më tej stabilitetin në territor.
3. Pasojat rajonale: një dinamikë e re gjeopolitike
Rënia e Asadit dhe përmbysja e regjimit të tij kanë pasoja të drejtpërdrejta për dinamikën gjeopolitike rajonale. Disa fuqi të huaja, përfshi Turqinë, Iranin, Rusia, Shtetet e Bashkuara dhe Izraelin, po përshtatin strategjitë e tyre në rajon. Turqia, e cila mbështeti ofensivën rebele, tani po kërkon të rrisë ndikimin e saj në Sirinë veriore duke konsoliduar kufirin e saj kundër ndikimit kurd.
Nga ana e tyre, Irani dhe Rusia mund të detyrohen të rishikojnë prioritetet e tyre strategjike në rajon. Ndikimi i tërheqjes së tyre në konfliktin sirian hap derën për një riorganizim të aleancave rajonale, veçanërisht me fuqi të tilla si Arabia Saudite apo Shtetet e Bashkuara, të cilat mund të kërkojnë të forcojnë pozitat e tyre në vakumin e lënë nga dy fuqitë e mëdha. Izraeli, nga ana e tij, ka të ngjarë të vazhdojë operacionet e tij ushtarake për të frenuar ndikimin iranian në rajon.
Shtetet e Bashkuara, edhe pse më pak të përfshira drejtpërdrejt në luftime vitet e fundit, duhet gjithashtu të orientohen në këtë mjedis të ri. Rënia e regjimit sirian rrezikon të ndryshojë objektivat e tyre strategjikë, veçanërisht në drejtim të luftës kundër-terrorizmit, luftës kundër ndikimit iranian dhe mbështetjes për grupet opozitare.
4. Një periudhë pasigurie për të ardhmen
Ndërsa përmbysja e regjimit ofron një moment historik, kjo fitore ushtarake nuk ka zgjidhur sfidat e brendshme politike apo çështjet që lidhen me fuqitë e huaja. Prandaj, e ardhmja e Sirisë mbetet e pasigurt. Perspektiva e rindërtimit të një vendi të shkatërruar nga më shumë se një dekadë lufte, duke marrë parasysh diversitetin etnik, fetar dhe politik të popullsisë së tij, mbetet komplekse.
Mbeten shumë sfida: rivendosja e institucioneve shtetërore, pajtimi midis grupeve të ndryshme etnike dhe fetare, riintegrimi i miliona njerëzve të zhvendosur brenda vendit dhe refugjatëve sirianë në zonat e tyre të origjinës, si dhe nevoja për të frenuar ndërhyrjet e huaja në punët e brendshme vendin.
Prandaj, rënia e regjimit të Asadit, ndonëse është një pikë kthese e madhe në historinë e rajonit, është edhe një periudhë brishtësie gjithashtu, ku çdo vendim politik apo ushtarak mund të ripërcaktojë konturet e Sirisë dhe dinamikën gjeopolitike në Lindjen e Mesme.
B. IRANI: NJË KRIZË EKZISTENCIALE NË THELLIM
Rënia e regjimit të Bashar al-Assad përbën një përmbysje të madhe strategjike për Iranin, i cili sheh kolapsin e një prej aleancave të tij kryesore rajonale. Kjo aleancë u krijua gjatë Luftës Iran-Irak (1980-1988) dhe bazohej në themele të forta gjeopolitike dhe ideologjike, që synonin veçanërisht kundërshtimin e ndikimit perëndimor dhe vendosjen e një boshti rezistence kundër Izraelit dhe Shteteve të Bashkuara në Lindjen e Mesme. Humbja e kësaj aleance do të thotë për Teheranin një reduktim të ndjeshëm të ndikimit të tij në rajon dhe një pikëpyetje të aftësisë së tij për të ndikuar në dinamikën rajonale nëpërmjet marrëdhënieve të tij me regjimin sirian dhe milicitë e tij aleate.
1. Dobësimi i boshtit të rezistencës
Rënia e regjimit sirian dobëson boshtin e rezistencës të udhëhequr nga Irani, i cili kishte luajtur një rol kyç në mbështetjen e grupeve të tilla si Hezbollahu në Liban. Ky bosht përfaqësonte jo vetëm një strategji ushtarake, por edhe një levë politike për të penguar ambiciet e Izraelit dhe të fuqive perëndimore në rajon. Me humbjen e Damaskut si një aleat kyç strategjik, Irani e gjen veten përballë një situate të cenueshmërisë në rritje, si në nivelin e sigurisë ashtu edhe në atë politik.
Ky realitet i ri paraqet një sfidë të madhe për Iranin, ndikimi i të cilit në Siri kishte bërë të mundur monitorimin e lëvizjeve të kundërshtarëve, kontrollin e flukseve të caktuara të milicive aleate dhe forcimin e ambicieve të tij në luftën rajonale kundër rivalëve të tij. Me shëmbjen e regjimit të Asadit dhe tërheqjen e mbështetësve të huaj si Rusia, Teherani duhet të dyfishojë përpjekjet e tij për të ruajtur kontrollin në këtë pjesë të Lindjes së Mesme, ndërsa përpiqet të menaxhojë marrëdhëniet e tij me fuqitë e tjera rivale.
2. Çështja e trashëgimisë dhe rritja e mosmarrëveshjeve të brendshme
Kriza është gjithashtu e brendshme. Çështja e trashëgimisë së Ali Khameneit, Udhëheqësit Suprem të Revolucionit, është në qendër të të gjitha shqetësimeve. Khamenei, në detyrë që nga viti 1989, po plaket dhe largimi i tij i afërt rrezikon të krijojë një vakum pushteti me pasoja kritike për stabilitetin e regjimit iranian. Ky moment i tranzicionit politik vjen në një kontekst të karakterizuar nga një rritje e protestave të brendshme, të cilat pasqyrojnë lodhjen e popullsisë përballë vështirësive ekonomike, sanksioneve ndërkombëtare dhe kufizimeve politike.
Përballë kësaj situate, dega reformiste e regjimit, e përfaqësuar nga figura politike pro dialogut me Perëndimin, po rikthehet në plan të parë. Këta reformistë po bëjnë thirrje për një rishikim të politikës së jashtme iraniane, veçanërisht përmes rifillimit të negociatave me fuqitë perëndimore rreth programit bërthamor iranian dhe sanksioneve ekonomike. Sidoqoftë, besueshmëria e tyre është dobësuar seriozisht që kur Shtetet e Bashkuara u tërhoqën nga marrëveshja bërthamore (JCPOA) në 2018, duke e zhytur Iranin në një periudhë izolimi ndërkombëtar në rritje dhe nën presionit ekonomik të theksuar.
Kjo situatë e brishtë po e shtyn regjimin iranian të riaktivizojë politikën e tij bërthamore, me shpresën e vakët për të forcuar pozicionin e tij në negociatat e ardhshme me administratën e re amerikane. Qëllimi do të ishte të demonstronte si kapacitetin e tij për t'i rezistuar presionit ndërkombëtar ashtu edhe ambiciet e tij strategjike në kontekstin rajonal ende të paqëndrueshëm.
3. Një qasje e kujdesshme për të shmangur përshkallëzimin
Për të ruajtur ndikimin e tyre duke minimizuar rreziqet, milicitë pro Iranit duhet të veprojnë me kujdes strategjik të shtuar. Ato po kërkojnë të lëvizin në këtë ekuilibër kompleks, duke forcuar pozicionet e tyre përgjatë kufirit Irako-Sirian pa shkaktuar përplasje të reja me Izraelin apo fuqitë perëndimore. Qëllimi do të ishte konsolidimi i aftësive të tyre ushtarake dhe politike duke ruajtur njëfarë stabiliteti në operacionet e tyre.
Kjo strategji përfshin gjithashtu forcimin e marrëdhënieve të tyre me qeverinë irakiane, e cila mbetet e ndarë në çështjen e pozicionit të milicive brenda shtetit irakian. Vullneti dhe hapat për të siguruar kufirin mund t'i lejojë milicitë të provojnë dobinë e tyre në luftën kundër kërcënimeve rajonale, përfshi mbetjet e Shtetit Islamik dhe kontrabandën, duke e pozicionuar veten si lojtarë kyç në sigurinë kombëtare të Irakut.
4. Një periudhë e pasigurisë strategjike
Kombinimi i rënies së regjimit sirian, protestave të brendshme, destabilitetit në rajon dhe presioneve ndërkombëtare e vendos Iranin në një pozitë jashtëzakonisht të cenueshme. Regjimi tani duhet të përshtaten në një situatë komplekse ku çdo vendim – qoftë mbi negociatat bërthamore, stabilitetin rajonal apo menaxhimin e krizës së brendshme – mund të ketë pasoja të konsiderueshme.
Në këtë kontekst, ringjallja e politikës bërthamore iraniane duket se është një mënyrë për Teheranin që të ripozicionohet në fushën ndërkombëtare të shahut, ndërkohë që kërkon të kompensojë dobësitë e tij të brendshme dhe rajonale. Rezultati i kësaj strategjie mbetet i pasigurt, pasi do të varet jo vetëm nga aftësia e Iranit për të konsoliduar aleatët dhe objektivat strategjikë, por edhe nga gatishmëria e fuqive perëndimore, veçanërisht të Shteteve të Bashkuara, për t'u përfshirë në dialog dhe negociata me Republikën Islamike .
Kështu, kriza ekzistenciale e Iranit është shumëdimensionale: ajo është gjeopolitike, ekonomike, e brendshme dhe bërthamore. Përballë kësaj situate, Teherani ndoshta do të duhet të adoptojë një qasje pragmatike duke ruajtur ambiciet e tij strategjike për të shmangur një dobësim të pakthyeshëm në skenën rajonale dhe ndërkombëtare.
C. MONARKITË E GJIRIT PËRBALLË KËRCËNIMEVE RAJONALE
1. Monarkitë e Gjirit: dinamika të reja
Rënia e regjimit të Bashar al-Assad shënon një kthesë të rëndësishme strategjike për monarkitë e Gjirit, të cilat tani e gjejnë veten përballë sfidave të reja gjeopolitike dhe strategjike në qasjen e tyre ndaj Sirisë. Kjo situatë, e shkaktuar nga kolapsi i një aktori kyç rajonal, po i detyron këto shtete të rishikojnë prioritetet, aleancat dhe strategjitë e tyre për të parandaluar paqëndrueshmërinë e zgjatur në rajon, duke kërkuar të mbrojnë interesat e tyre kombëtare dhe rajonale.
Marrëdhëniet midis Iranit dhe monarkive të Gjirit janë karakterizuar prej kohësh nga konflikte gjeopolitike, fetare dhe ekonomike. Ekuilibri i brishtë midis këtyre fuqive tani po testohet, me rënien e Asadit si një element i ri turbullues e përçarës. Përballë kërcënimeve të mundshme, këto monarki kanë mbajtur një qëndrim pa kompromis, duke kërkuar të forcojnë aftësitë e tyre ushtarake dhe aleancat ndërkombëtare për të kundërshtuar ndikimin e Teheranit.
Dinamikat rajonale nuk ndalen me kaq. Monarkitë e Gjirit, përfshi Arabinë Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Katarin, vazhdojnë të monitorojnë nga afër ekspansionizmin iranian. Këto vende, shpesh në kundërshtim me Teheranin, mbeten të vendosura në qasjen e tyre të sigurisë dhe atë diplomatike. Çdo përpjekje izraelite për përshkallëzim, ose çdo nismë iraniane që synon të shfrytëzojë vakumin e lënë nga rënia e Asadit, do të shihej si një kërcënim i drejtpërdrejtë nga këto shtete.
2. Një periudhë rivlerësimi strategjik
Që nga fillimi i luftës civile siriane, monarkitë e Gjirit kanë përshtatur qëndrime të ndryshme në lidhje me konfliktin. Dallimet midis tyre – veçanërisht midis Katarit dhe fqinjëve të tij si Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA) – janë reflektuar në qasjet e tyre të ndryshme ndaj politikës së jashtme, sigurisë dhe aleancave. Megjithatë, me rënien e regjimit të Asadit, këto dallime mund të ndryshojnë, duke i shtyrë shtetet e Gjirit të marrin në konsideratë qasje më bashkëpunuese për të siguruar stabilitetin rajonal dhe interesat e tyre strategjike.
3. Roli i mundshëm i Katarit në rindërtim
Katari është në një pozicion të veçantë. Pas ndërprerjes së marrëdhënieve diplomatike me Damaskun në vitin 2011, vendi ishte distancuar nga regjimi sirian për shkak të mbështetjes së tij ndaj grupeve të moderuara të opozitës dhe kundërshtimit ndaj politikave të Asadit. Megjithatë, me rënien e regjimit, Katari mund të pozicionohet si një lojtar kyç në fazën e rindërtimit të Sirisë.
Duke kërkuar të luajë një rol qendror në rindërtim, Katari shpreson të kufizojë rrezikun e "kaosit të zgjatur" që mund të ketë pasoja negative në rajonin në tërësi, veçanërisht në aspektin e flukseve të migracionit ose paqëndrueshmërisë politike. Kjo lëvizje synon gjithashtu të forcojë ndikimin rajonal të vendit duke ripozicionuar veten si një aktor diplomatik i aftë për të promovuar stabilitetin dhe pajtimin.
Katari mund të investojë në programe të ndihmës humanitare, nisma për rindërtimin e infrastrukturës dhe projekte ekonomike që synojnë rivendosjen e stabilitetit në zonat e shkatërruara nga konflikti. Kjo qasje do t'i ofronte Katarit jo vetëm një mënyrë për të kontribuar në rindërtim, por edhe për të përmirësuar marrëdhëniet e tij me grupet e ndryshme opozitare dhe fuqitë ndërkombëtare të përfshira në procesin e rindërtimit.
4. Arabia Saudite: Në ruajtje të stabilitetit rajonal dhe sovranitetit të Sirisë
Për Arabinë Saudite, prioriteti është i qartë: ruajtja e sovranitetit të Sirisë dhe parandalimi i çdo destabilizimi që mund të ketë pasoja negative për të gjithë Lindjen e Mesme. Riadi mbetet i shqetësuar për ndikimin e Iranit në rajon, veçanërisht në kontekstin e krizës siriane. Rënia e regjimit të Asadit, ndërsa shihet si një mundësi për të kufizuar ndikimin iranian, gjithashtu ngre shqetësime për përhapjen e mundshme të milicive ose grupeve të armatosura në zonat e paqëndrueshme të Sirisë.
Arabia Saudite mund të kërkojë kështu të balancojë marrëdhëniet e saj me Sirinë me një objektiv strategjik për stabilizimin e rajonit, duke vazhduar të ushtrojë presion mbi Iranin përmes mjeteve politike dhe ekonomike. Në të njëjtën kohë, Riadi mund të luajë një rol aktiv në ndërmjetësimin diplomatik, për të forcuar marrëdhëniet e tij me fraksionet e ndryshme siriane duke punuar me fuqitë perëndimore për të stabilizuar vendin.
5. Emiratet e Bashkuara Arabe: një qasje pragmatike dhe e balancuar
Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA), nga ana e tyre, po përshtasin një qasje më pragmatike dhe të ekuilibruar në përgjigjen ndaj rënies së regjimit sirian. Emiratet rivendosën marrëdhëniet me Damaskun në vitin 2018, duke shënuar një ndryshim në dinamikën rajonale dhe një gatishmëri për të kontribuar në stabilitetin rajonal duke punuar drejt një qasjeje dialogu me Sirinë.
Kjo strategji u lejon atyre të mbajnë një ndikim të caktuar në lojën politike siriane, ndërkohë që kërkojnë të kufizojnë zgjerimin e ndikimit iranian në rajon. Emiratet po vazhdojnë kështu përpjekjet diplomatike, ekonomike dhe strategjike për të forcuar pozicionin e tyre në lojën rajonale pa u përfshirë në përplasje të drejtpërdrejta me rivalët e tyre rajonalë. Kjo qasje më e matur synon gjithashtu të forcojë marrëdhëniet me fuqitë e mëdha perëndimore dhe partnerët e tyre rajonalë.
6. Drejt rritjes së bashkëpunimit pavarësisht dallimeve
Pavarësisht dallimeve historike dhe politike që ndonjëherë kanë penguar unitetin brenda monarkive të Gjirit, rënia e Asadit duket se krijon një dinamikë të favorshme për rritjen e bashkëpunimit midis këtyre shteteve. Sfidat e përbashkëta të paraqitura nga paqëndrueshmëria siriane, lufta kundër ndikimit iranian dhe nevoja për të stabilizuar rajonin po i shtyjnë këto vende të lënë mënjanë dallimet e tyre për të krijuar një front të përbashkët.
Kjo dinamikë e re mund të marrë formën e mekanizmave të dialogut, projekteve të përbashkëta ekonomike, apo edhe nismave të reja diplomatike që synojnë promovimin e pajtimit dhe rindërtimit sirian. Megjithatë, mbetet për t'u parë nëse këto përpjekje do të jenë në gjendje të kapërcejnë tensionet e brendshme, veçanërisht midis Katarit, Arabisë Saudite dhe Emirateve, dhe të krijojnë një kuadër rajonal koherent dhe të qëndrueshëm.
7. Një ekuilibër i ri rajonal po lind
Rënia e regjimit të Asadit çon kështu në një rivlerësim të dinamikave politike në Gjirin Persik, ku çdo shtet kërkon të përshtatet në këtë mjedis të ri gjeopolitik duke mbrojtur interesat e veta. Për monarkitë e Gjirit, objektivi është i qartë: të stabilizojnë rajonin, të shmangin shtrirjen e ndikimit iranian, të mbështesin rindërtimin sirian dhe të forcojnë pozicionet e tyre përkatëse në një kontekst të rinovimit strategjik rajonal.
Periudha e ardhshme do të jetë vendimtare, pasi mund të lejojë që monarkitë e Gjirit të luajnë një rol më të madh në dinamikën siriane, duke riafirmuar kapacitetin e tyre për të zgjidhur mosmarrëveshjet e tyre të brendshme dhe për t'u imponuar si aktorë kryesorë në rindërtim dhe diplomaci.
D. IRAKU: MILICITË PRO-IRANIANE PËRBALLË NJË EKUILIBRI TË RI
Paqëndrueshmëria në Siri, veçanërisht me rënien e regjimit të Bashar al-Asad, hap një kapitull të ri gjeopolitik për Irakun dhe milicitë e tij pro-Iraniane. Këto grupe, veçanërisht ato të integruara brenda Hachd al-Chaabi (ose Njësitë e Mobilizimit Popullor), mund të përfitojnë nga kjo situatë për të konsoliduar pozitat e tyre në rajon, për të siguruar rrugët e tyre të furnizimit dhe për të forcuar legjitimitetin e tyre politik dhe ushtarak duke rritur veprimet përgjatë kufirit mes Irakut dhe Sirisë. Megjithatë, kjo dinamikë shoqërohet me shumë sfida dhe rreziqe, veçanërisht për shkak të pranisë së Izraelit dhe qëndrimit amerikan ndaj ndikimit iranian.
1. Milicitë pro-Iranit dhe strategjia e tyre në Irak
Milicitë pro-iraniane, veçanërisht ato që janë pjesë e Hashd al-Shaabi, luajtën një rol vendimtar në ripushtimin e territoreve irakiane që ranë nën kontrollin e Shtetit Islamik gjatë viteve 2014 dhe 2018. Efektiviteti i tyre në këto operacione konsolidoi statusin e tyre si ushtarak dhe aktorët politikë në Irak, duke u dhënë atyre legjitimitet midis fraksioneve të caktuara politike shiite.
Përballë sfidave të brendshme dhe rajonale, këto milici tani e shohin situatën siriane si një mundësi për të forcuar kapacitetet e tyre. Duke siguruar kufirin irako-sirian, ato synojnë jo vetëm të parandalojnë kthimin e grupeve terroriste, por edhe të krijojnë një korridor strategjik që i lejon ato të lehtësojnë tregtinë me aleatët e tyre rajonalë, veçanërisht me Iranin. Përpjekje të tilla mund të rrisin kontrollin e tyre në rajon, duke konsoliduar interesat e tyre në një kontekst të paqëndrueshëm rajonal.
Megjithatë, ambiciet e tyre strategjike duhet të balancohen nga qëndrime më të gjera politike dhe të sigurisë. Ndërhyrja e shtuar në dinamikën siriane rrezikon të tërheqë reagime negative nga fuqitë rivale dhe shtetet perëndimore, veçanërisht Izraeli.
2. Iraku në një rend të ri rajonal
Ndikimi i situatës siriane në Irak shkon përtej dinamikës së thjeshtë të milicive. Ekuilibri i ri rajonal, i shënuar nga rënia e regjimit të Asadit, rritja e ndikimit të fuqive rivale dhe dëshira e Teheranit për të forcuar ndikimin e tij, e vendos Irakun në qendër të manovrave të reja strategjike. Prandaj, milicitë pro-iraniane jo vetëm që mund të rrisin prerogativat e tyre ushtarake, por gjithashtu mund të luajnë një rol kyç në dinamikën e brendshme politike në Irak, duke forcuar partneritetin e tyre me Iranin për të vepruar në këtë mjedis të ri.
Me pak fjalë, ndërsa milicitë pro-Iraniane kanë mundësinë të zgjerojnë legjitimitetin dhe aftësitë e tyre përmes paqëndrueshmërisë siriane, ato gjithashtu përballen me sfida të mëdha: veprimet izraelite, pozicioni i administratës Trump, presionet e brendshme në Irak dhe pasiguritë në rajon. Aftësia e këtyre milicive për t'u përshtatur dhe për të shmangur një përshkallëzim në veprimet e tyre mund të përcaktojë të ardhmen e tyre në rajon dhe rolin e tyre në ekuilibrin e ri strategjik në Lindjen e Mesme.
E. TURQIA: NJË LOJTAR KYÇ NË RRITJE
Rënia e regjimit të Bashar al-Assad përfaqëson një pikë kthese të madhe strategjike për Turqinë, me pasoja që shtrihen në politikën e saj të brendshme, strategjinë rajonale dhe marrëdhëniet ndërkombëtare. Përballë këtij konfigurimi të ri rajonal, Ankaraja e gjen veten përballë disa sfidave kryesore, veçanërisht menaxhimi i çështjes së refugjatëve sirianë, intensifikimi i operacioneve të saj ushtarake në Siri dhe marrëdhëniet e saj me fuqitë perëndimore dhe rajonale.
1. Çështja e refugjatëve sirianë në qendër të debatit të brendshëm
Që nga fillimi i konfliktit sirian, Turqia ka pritur rreth 3 milionë refugjatë sirianë në territorin e saj, për shkak të afërsisë gjeografike me Sirinë dhe politikës së saj fillestare të hapjes. Megjithatë, kjo situatë ka krijuar tensione të brendshme, ekonomike dhe politike, në një vend që tashmë përballet me sfida strukturore ekonomike.
Rënia e regjimit të Asadit e ka ringjallur këtë debat. Çështja e kthimit të mundshëm të këtyre refugjatëve në Siri tani është në qendër të shqetësimeve politike dhe sociale në Turqi. Duke qenë për një kohë të gjatë një çështje ndarëse, tani gëzon një konsensus të gjerë si midis popullatës ashtu edhe liderëve politikë turq, veçanërisht për shkak të nevojës për të shkëputur vendin nga kjo krizë humanitare dhe për të reduktuar presionet sociale.
Ankaraja tani shpreson të lehtësojë kthimin e refugjatëve si pjesë e një plani rindërtimi në Siri, me mbështetjen e komunitetit ndërkombëtar. Megjithatë, këto projekte përballen me disa pengesa, përfshi pasigurinë e vazhdueshme në shumë rajone siriane, mungesën e infrastrukturës adekuate dhe rivalitetet politike midis grupeve lokale dhe fuqive të huaja.
Prandaj, Turqisë do t'i duhet të lëvizë brenda një ekuilibri delikat midis imperativëve të brendshëm të integrimit dhe zhvendosjes së këtyre refugjatëve e detyrimeve të saj ndërkombëtare, duke kërkuar të shmangë çdo nxitim në procesin e kthimit.
2. Operacionet dhe ambiciet ushtarake turke në Siri
Rënia e regjimit sirian i jep gjithashtu nxitje të re ambicieve ushtarake të Turqisë në Sirinë verilindore. Për disa vite, Ankaraja ka mbështetur grupet rebele dhe ka kryer operacione ushtarake për të siguruar kufijtë e saj dhe për të dobësuar grupet që i konsideron kërcënime për sigurinë e saj kombëtare, pikërisht grupet e lidhura me Partinë e Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) dhe forcat siriane aleate me Shtetet e Bashkuara.
Në terren, avancimi i trupave ndihmëse të ushtrisë turke në Sirinë verilindore, shpesh të përbëra nga grupe opozitare siriane, mund të intensifikohet pas rënies së Asadit. Këto manovra synojnë të krijojnë një zonë tampon të sigurisë për të kundërshtuar kërcënimet kurde dhe për të siguruar stabilitetin e mundshëm të kufirit turko-sirian. Megjithatë, këto veprime nuk zhvillohen pa fërkime. Shtetet e Bashkuara dhe Iraku kanë shprehur shqetësime mbi stabilitetin rajonal, veçanërisht në zonën kufitare irako-siriane, ku Turqia po kërkon të zgjerojë ndikimin e saj.
Intensifikimi i këtyre operacioneve mund të kritikohet gjithashtu nga komuniteti ndërkombëtar, veçanërisht për shkak të rreziqeve të një rigjallërimi të grupeve ekstremiste si Shteti Islamik (IS) në këto zona të destabilizuara. Prandaj, Turqisë do t'i duhet t'i menaxhojë këto operacione me kujdes të shtuar për të shmangur një rritje të re të ekstremizmit në një rajon tashmë të rrënuar nga konflikte të shumëanshme.
3. Zgjerimi i zonës tampon: një strategji me rrezik
Në këtë kontekst, Ankaraja po shqyrton forcimin e zonës së saj tampon në Siri. Strategjia synon të krijojë një rajon të sigurt nën kontrollin turk ku refugjatët mund të zhvendosen, duke parandaluar zgjerimin e grupeve armiqësore si milicitë kurde ose ISIS. Megjithatë, ky zgjerim do të përfshinte negociata të reja me fuqitë perëndimore, veçanërisht Shtetet e Bashkuara dhe me lojtarë të tjerë rajonalë si Irani.
Menaxhimi i një zone të tillë tampon është kompleks, që kërkon jo vetëm bashkëpunim ushtarak, por edhe mbështetje të gjerë diplomatike dhe ekonomike. Fuqitë perëndimore, veçanërisht Shtetet e Bashkuara, mund t'i shohin këto veprime si një sfidë ndaj ndikimit të tyre në rajon, ndërsa Irani mbetet një lojtar kyç me ambiciet e veta strategjike në Siri.
Prandaj, Turqia do të duhet të manovrojë me mjeshtëri në këtë lojë strategjike, duke balancuar interesat e saj të sigurisë, marrëdhëniet e saj me partnerët e saj ndërkombëtarë dhe ambiciet për të stabilizuar rajonin përmes mekanizmave të kontrollit ushtarak.
4. Ringjallja e Shtetit Islamik: një shqetësim i madh
Ringjallja e mundshme e Shtetit Islamik në këtë ekuilibër të ri rajonal mbetet një shqetësim i madh për Ankaranë. Megjithëse ISIS ka humbur pjesën më të madhe të territorit të tij në Siri dhe Irak, vakumi aktual i sigurisë, veçanërisht në Sirinë verilindore, mund të lejojë që grupi terrorist të ringrihet nga hiri.
Kështu, Turqia përballet me një sfidë të dyfishtë: sigurimin e kufijve të saj duke parandaluar ringjalljen e ISIS, ndërsa menaxhon marrëdhëniet e saj me fuqitë perëndimore në këtë kontekst të brishtësisë së sigurisë. Në këtë kontekst, operacionet ushtarake turke në rajon mund të shihen si një mjet për të parandaluar sulmet nga Shteti Islamik dhe konfirmuar prezencën e autoritetit të saj në një mjedis gjithnjë e më kompleks.
5. Drejt një Turqie të riorientuar strategjikisht
Rënia e regjimit të Asadit dhe dinamika e re në Siri kërkon që Ankaraja të riorientojë strategjinë e saj në disa nivele: menaxhimi i refugjatëve, sigurimi i kufijve të saj, konsolidimi i operacioneve të saj ushtarake në Sirinë verilindore dhe zgjerimi i zonës së saj tampon. Në të njëjtën kohë, Turqisë do t'i duhet të ruajë një ekuilibër delikat me aleatët e saj perëndimorë, veçanërisht në kontekstin e ambicieve të saj rajonale dhe marrëdhënieve të tensionuara me Shtetet e Bashkuara.
Në këtë mjedis të ri, Turqia shfaqet si një lojtar kyç dhe qendror, por në rritje të fortë, që kërkon të forcojë ndikimin e saj rajonal duke shmangur izolimin ndërkombëtar. Evoluimi i strategjisë së saj në këtë kontekst do të përcaktojë jo vetëm rolin e saj në rindërtimin e Sirisë, por edhe pozicionimin e rëndësishëm në ekuilibrin e ri gjeopolitik të Lindjes së Mesme.
F. TERRITORET KURDE TË SIRISE VERILINDORE: MES KËRCËNIMEVE DHE SFIDAVE STRATEGJIKE
Rajonet kurde në Sirinë verilindore, më së shumti të grupuara nën emrin “Rojava”, pas rënies së regjimit sirian e gjejnë veten në zemër të një loje komplekse të dinamikave gjeopolitike. Këto territore, tashmë të dobësuara nga konflikti shumëvjeçar, po përballen me kërcënime të tjera të mëdha, për shkak të avancimit të trupave ndihmëse të ushtrisë turke, të cilët po ndjekin objektivat e tyre të sigurisë në këtë rajon strategjik.
1. Një avancim ushtarak turk, potencialisht destabilizues
Turqia, në kontekstin e rënies së regjimit të Asadit dhe rikompozimeve të vazhdueshme gjeopolitike, po intensifikon operacionet e saj në verilindje të Sirisë. Këto operacione mbështeten në përdorimin e përfaqësuesve lokalë (grupet rebele siriane të mbështetura nga Ankaraja) dhe synojnë të krijojnë një zonë të sigurt mbrojtëse për të kufizuar ndikimin e grupeve kurde në rajon. Që nga fillimi i operacioneve të saj ushtarake në vitin 2016 e deri më sot, Ankaraja ka konsoliduar praninë e saj në rajone kyçe duke kërkuar të dobësojë krahun e armatosur të Partisë së Punëtorëve të Kurdistanit (PKK) dhe aleatët e saj lokalë.
Marrëveshja e vitit 1998 me Hafëz al-Asadin, e cilësuar shpesh si Marrëveshja e Adanasë, i lejoi Turqisë të krijonte de facto një zonë tampon në kufirin sirian, duke dobësuar aftësitë e PKK-së në juglindje të Turqisë. Me rënien e regjimit të Asadit dhe krijimit të vakumit të sigurisë, Ankaraja sheh mundësi për të zgjeruar këtë zonë tampon, duke u bazuar në operacionet e saj ushtarake dhe mbështetjen e saj ndaj grupeve rebele lokale.
Por, intensifikimi i këtyre operacioneve mund të jetë gjithashtu i rrezikshëm, veçanërisht duke pasur parasysh emergjencën e ruajtjes së stabilitetit në zonën kufitare irako-siriane, të kërkuar nga Bagdadi dhe Shtetet e Bashkuara. Ky stabilitet është thelbësor për të parandaluar paqëndrueshmërinë rajonale nga krijimin e hapësirave të reja që mund të shfrytëzohen nga grupe si Shteti Islamik (IS), i cili po kërkon të rigrupohet dhe ringrihet në kontekstin e dekompozimit të sigurisë.
2. Pozicioni i kurdëve përballë këtyre sfidave
Kurdët, veçanërisht ata të Administratës Autonome të “Rojava-ve”, përballen me sfida të mëdha me këtë përparim turk. Në të vërtetë, autonomia e tyre në Sirinë verilindore kërcënohet vazhdimisht nga ambiciet e Ankarasë, e cila kërkon të çmontojë kontrollin e tyre territorial. Kjo dinamikë i vendos forcat kurde në një pozitë veçanërisht të cenueshme, për shkak të varësisë së tyre nga fuqitë perëndimore si Shtetet e Bashkuara, por edhe për shkak të luftës së tyre kundër Shtetit Islamik.
Kurdët arritën të imponoheshin si një forcë kyçe në luftën kundër Shtetit Islamik në vitet 2014-2019, veçanërisht falë ndihmës së koalicionit ndërkombëtar. Megjithatë, marrëdhënia e tyre me fuqitë perëndimore është komplekse, e karakterizuar nga bashkëpunimi i rastit, por edhe divergjenca strategjike me Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e saj në rajon. Ky faktor i ka lënë kurdët në një situatë delikate përballë operacioneve turke, të cilat synojnë jo vetëm PKK-së, por edhe dobësimin e autonomisë politike dhe ushtarake të Rojava-ve.
3. Interesat perëndimore në rajon: një ekuilibër i pasigurt
Turqia po kërkon të konsolidojë pozicionin e saj në Sirinë verilindore duke shfrytëzuar vakumin e sigurisë për të rritur ndikimin e saj. Megjithatë, ajo duhet të merret me interesat strategjike perëndimore në rajon, veçanërisht në hapësirën e një konteksti sirian që mbetet i paqëndrueshëm dhe ka të ngjarë të favorizojë rishfaqjen e Shtetit Islamik.
Shtetet e Bashkuara dhe partnerët e tyre perëndimorë kanë ofruar mbështetje ushtarake për forcat kurde në luftën e tyre kundër ISIS, duke ndihmuar në kontrollimin e grupit në disa rajone kyçe. Kjo dinamikë krijon presion mbi Turqinë, e cila dëshiron të dobësojë aftësitë kurde, ndërkohë që kufizon rrezikun që paqëndrueshmëria rajonale mund të hapë rrugën për ringjalljen e ISIS. Dëshira për të ruajtur stabilitetin, duke respektuar aleancat strategjike me Turqinë, mbetet një ekuilibër i vështirë për t'u mbajtur për fuqitë perëndimore.
Dinamika është edhe më komplekse pasi Turqia dhe aleatët e saj perëndimorë kanë ndonjëherë vizione të ndryshme në lidhje me strategjinë e stabilizimit në këtë rajon, veçanërisht me rëndësinë që Ankaraja i jep operacioneve ushtarake kundër milicive kurde, ndërsa Perëndimi mbetet i fokusuar në luftën kundër ISIS. dhe stabilizim politik.
4. E ardhmja e Rojava dhe sfidat e saj strategjike
Përballë kërcënimeve turke, kurdët duhet të manovrojnë me kujdes mes disa emergjencave: të ruajnë autonominë e tyre politike, të forcojnë bashkëpunimin e tyre me Shtetet e Bashkuara dhe koalicionin ndërkombëtar, duke i rezistuar përparimeve ushtarake të Ankarasë. E ardhmja e Rojava do të varet nga aftësia e tyre për të balancuar marrëdhëniet e tyre me aleatët e tyre perëndimorë dhe për të forcuar kapacitetet e tyre qeverisëse dhe mbrojtëse përballë sfidave të sigurisë dhe atyre politike.
Prandaj, situata në Sirinë verilindore mbetet e paqëndrueshme, e karakterizuar nga ambiciet konkurruese, rivalitetet gjeopolitike dhe dinamikat e brendshme militante. Kurdët, ndërkohë që vazhdojnë të luftojnë kundër Shtetit Islamik, duhet të përgatisin gjithashtu një përgjigje më shumë politike dhe më pak ushtarake ndaj ambicieve ekspansioniste turke e njëkohësisht të kërkojnë mekanizma për dialog me partnerët e tyre perëndimorë për të shmangur izolimin strategjik në një mjedis gjithnjë e më të paqëndrueshëm.
Turqisë, nga ana e saj, do t'i duhet të manovrojë në të njëjtën dinamikë me llogaritje të qarta strategjike, duke integruar presionin nga Shtetet e Bashkuara, Iraku dhe objektivat e saj të sigurisë së brendshme në një ekuilibër të brishtë.
G. JORDANIA: SHQETËSIM NË RRITJE
Jordania, e vendosur në kufirin perëndimor të Sirisë, mbetet një lojtar kyç në dinamikën aktuale rajonale. Përballë trazirave të shkaktuara nga rënia e regjimit sirian dhe ngritja e grupeve të tilla si Hayat Tahrir al-Sham (HTS) në disa rajone, AmanI e sheh këtë situatë si një faktor rreziku potencial për stabilitetin e tij të brendshëm.
1. Rritja e ndikimit islamist
Jordania është veçanërisht e shqetësuar për rritjen e ndikimit islamist në Siri. HTS, i cili është një grup që doli nga grupet xhihadiste siriane dhe është i rrënjosur fuqishëm në provincën Idlib, përfaqëson një faktor destabilizues në rajon. Kjo rritje e pushtetit shihet si një sinjal shqetësues për Jordaninë, e cila është përballur me sfida të brendshme të lidhura me dinamikat islamike në të kaluarën.
Ekziston gjithashtu shqetësimi se këto grupe mund të zgjerojnë ndikimin e tyre në zonat kufitare ose të nxisin fraksione ndjekësish brenda vetë Jordanisë. Një dinamikë e tillë do të kishte pasoja të rëndësishme politike dhe të sigurisë, veçanërisht duke pasur parasysh lidhjet historike dhe rrjetet ekzistuese ndërkufitare në rajon.
2. Zgjedhjet legjislative dhe fuqizimi i Frontit të Veprimit Islamik
Një tjetër faktor me peshë është rritja politike e grupeve të brendshme islamike në Jordani. Në zgjedhjet legjislative të shtatorit 2024, Fronti i Veprimit Islamik (FVI), partia kryesore islamike e vendit, fitoi një numër të konsiderueshëm vendesh. Kjo fitore i atribuohet kryesisht pakënaqësisë popullore të krijuar nga lufta kundër Hamasit, vështirësive ekonomike në rritje dhe perceptimit se politikat e qeverisë aktuale nuk kanë arritur të përmbushin aspiratat sociale të popullsisë.
Edhe nëse stabiliteti politik mbetet përgjithësisht i siguruar nga pesha tradicionale e fiseve jordaneze në ekuilibrin e brendshëm, kjo dinamikë elektorale tregon një polarizim të shtuar dhe një rritje të ndikimit islamist, i cili, sipas disa analistëve, mund të dobësojë kontrollin e shtetit në disa rajone. Ndikimi i mundshëm i këtyre ndryshimeve mund të prishë ekuilibrat e brendshëm politikë të mbretërisë, veçanërisht në rajonin perëndimor të kufirit me Sirinë.
3. Presionet në kufirin sirian
Jordania përballet me presion në rritje të sigurisë dhe migracionit në kufirin e saj perëndimor, me flukset e vazhdueshme të refugjatëve sirianë dhe dinamikën e zhvillimit të konfliktit rajonal. Përmbysja e regjimit sirian ka sjellë pasiguri të reja sigurie përgjatë këtij kufiri, veçanërisht me praninë e shtuar të grupeve islamike dhe përpjekjet e tyre të mundshme për të depërtuar në rajon.
Në këtë kontekst, Amani do të duhet të forcojë aftësitë e tij të kontrollit duke shmangur kompromentimin e marrëdhënieve të tij me fuqitë e huaja, veçanërisht Shtetet e Bashkuara dhe anëtarët e koalicionit ndërkombëtar. Në të njëjtën kohë, mbretëria duhet të vazhdojë të balancojë përpjekjet e saj për të kufizuar presionet migratore duke ruajtur stabilitetin e saj të brendshëm politik.
4. Drejt një ekuilibri të pasigurt
Kombinimi i rritjes së ndikimit islamik në Siri, shqetësimeve të brendshme mbi rezultatet e zgjedhjeve dhe dinamikës ndërkufitare e vendos Jordaninë në një pozitë delikate. Autoritetet duhet të manovrojnë kujdeshëm mes ruajtjes së interesave të tyre të brendshme politike, sigurimit të kufijve dhe menaxhimit të marrëdhënieve të tyre me aktorët rajonalë dhe ndërkombëtarë.
Kështu, ndërsa Jordania mbetet një lojtar kyç në stabilitetin rajonal, ajo duhet gjithashtu të lundrojë me kujdes në këtë kontekst kompleks ku rritja e tensioneve në Siri, e kombinuar me sfidat e brendshme, mund të komprometojë ekuilibrat e saj të brishtë.
H. IZRAELI: NJË LOJTAR I VENDOSUR NË NJË LINDJE TË MESME TË TRONDITUR
Rënia e regjimit të Bashar al-Assad përfaqëson një përmbysje të madhe strategjike për Izraelin, duke shënuar një pikë kthese në dinamikën rajonale me të cilën vendi duhet të përshtatet. Izraeli mbetet një nga aktorët më të vëmendshëm ndaj zhvillimeve në Siri, veçanërisht për shkak të shqetësimeve të tij të sigurisë, ambicieve gjeostrategjike dhe rivaliteteve të tij me Iranin. Pas përmbysjes së regjimit të Asadit, pozicioni i Israelit, në këtë kontekst të ri, shfaqet në disa akse gjeopolitike.
1. Një mundësi sigurie: dobësimi i Iranit
Për disa vite, Izraeli e ka konsideruar Iranin si një nga kërcënimet e tij kryesore strategjike, për shkak të mbështetjes iraniane për milicitë shiite në Siri, Liban dhe pjesë të tjera të Lindjes së Mesme. Rënia e regjimit sirian, së bashku me tërheqjen e disa prej aftësive tradicionale të mbështetjes ushtarake të Asadit, dobëson pozicionin e Iranit në rajon.
Izraeli ka zhvilluar fushata të vazhdueshme ushtarake në Siri për të degraduar ndikimin iranian. Sulmet synonin depo armësh, pozicione ushtarake dhe transferime armësh të destinuara për Hezbollahun, i cili gëzon mbështetjen e Teheranit. Kjo dinamikë ka ndihmuar në dobësimin e boshtit Iran-Siri-Hezbollah, ndërkohë që i ka dhënë Izraelit një hapësirë strategjike për manovrim për të kundërshtuar ndikimin iranian.
Me rënien e regjimit të Asadit dhe vakumin e sigurisë që rezulton, Izraeli mund të kërkojë të forcojë këtë dinamikë duke konsoliduar pozicionet e tij në terren dhe duke mbajtur presion të vazhdueshëm ndaj grupeve të mbështetura nga Irani. Megjithatë, kjo strategji mbart rreziqe, veçanërisht për shkak të kompleksitetit të dinamikës rajonale dhe paqëndrueshmërisë së vazhdueshme në disa rajone siriane.
Benjamin Netanyahu, në deklaratat e tij të fundit pas marrëveshjes së armëpushimit me Hezbollahun, ka premtuar të mbajë presion të vazhdueshëm mbi Iranin dhe milicitë e tij në mënyrë që të parandalojë çdo ringritje ushtarake ose strategjike të tyre në rajon. Kjo strategji destabilizimi dhe parandalimi ka përkeqësuar cenueshmërinë iraniane, e cila tani do të duhet të manovrojë mes presioneve të brendshme dhe të jashtme njëkohësisht.
2. Një mundësi për të kontrolluar aksin Iran-Siri
Rënia e regjimit të Asadit dobëson gjithashtu boshtin tradicional të bashkëpunimit midis Iranit dhe Sirisë. Izraeli e sheh këtë dinamikë si një mundësi për të kufizuar zgjerimin e grupeve të mbështetura nga Teherani në Siri, duke forcuar aftësinë e tij për të vepruar ushtarakisht në rajon pa pasur nevojë të përballet me një regjim sirian elastik dhe të konsoliduar.
Duke kontrolluar situatën në rajonet kyçe, duke përfshirë edhe sulmet e synuara ushtarake, Izraeli po kërkon të parandalojë krijimin e një korridori tokësor që lidh Iranin me Libanin, i cili do të ishte një levë e rëndësishme strategjike për Teheranin. Ky korridor shihet si një faktor kyç në strategjinë e zgjerimit rajonal të Iranit dhe neutralizimi i tij mbetet një nga prioritetet strategjike të Izraelit.
Në këtë kontekst, rënia e regjimit të Asadit i jep Izraelit një mundësi më të mirë për të forcuar pozicionin e tij ushtarak dhe marrëdhëniet me partnerët rajonalë, si Turqia apo edhe disa vende të moderuara arabe, duke vazhduar veprimet e tij kundër Iranit.
3. Marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara dhe aleatët perëndimorë
Pozicioni strategjik i Izraelit ndikohet gjithashtu nga marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara dhe politikat e tyre ndaj rajonit pas rënies së regjimit sirian. Shtetet e Bashkuara, me tërheqjen e tyre të pjesshme dhe qasjen pragmatike në rajon, mbështesin Izraelin në vullnetin e tij për të frenuar Iranin, ndërkohë që kërkojnë të stabilizojnë situatën në Siri përmes mjeteve diplomatike dhe ushtarake.
Izraeli po rikalibron prioritetet e tij në këtë mjedis të ri. Me kërcënimin iranian si sfond, Izraeli dëshiron të ruajë një ekuilibër strategjik në bashkëpunim me Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë e tjera perëndimore, duke u treguar i aftë për të ndërmarrë veprime të pavarura ushtarake për të mbrojtur interesat e tij.
4. Sfidat e brendshme: ruajtja e sigurisë dhe reagimi ndaj tensioneve rajonale
Situata pas rënies së regjimit të Asadit paraqet edhe sfida të brendshme për Izraelin. Vakumi i sigurisë në Siri, veçanërisht në disa rajone afër kufijve të saj, mund të lejojë një ringjallje të grupeve ekstremiste ose fraksioneve të reja armiqësore. Izraeli do të duhet të monitorojë nga afër zhvillimet në Lartësitë Golan, një rajon strategjik në kufi me Sirinë, ku grupet ekstremiste mund të përfitojnë nga kaosi rajonal.
Izraeli gjithashtu do të duhet të qëndrojë vigjilent për dinamikat e brendshme brenda fqinjëve të tij arabë. Rënia e Asadit mund të hapë hapësira të reja për grupet ekstremiste ose konflikte ndërkufitare. Kjo situatë, e kombinuar me ambiciet e Iranit për të mbajtur një prani rajonale, e detyron Izraelin të forcojë aftësitë e tij mbikëqyrëse dhe ushtarake për të përballuar sfidat e reja të sigurisë.
5. Izraeli: Një lojtar për t'u vëzhguar
Izraeli mbetet një nga pengesat kryesore për milicitë pro-Iraniane në Irak. Për disa vite, shteti hebraik ka kryer operacione ushtarake të synuara për të dobësuar ndikimin iranian në rajon, duke përfshirë edhe goditjen e objektivave ushtarakë të lidhur me Iranin në Siri. Megjithatë, këto operacione nuk kufizohen vetëm në Siri. Izraeli tashmë ka kryer sulme në Siri, duke synuar depot e armëve, qendrat e milicisë dhe infrastrukturën ushtarake që i atribuohen grupeve të mbështetura nga Teherani. Zona tampon nuk është më tabu sepse forcat izraelite kanë kaluar kufirin në lartësitë e Golanit, duke u afruar dukshëm më pranë kryeqytetit, Damaskut.
Në këtë kontekst, rënia e regjimit sirian dhe paqëndrueshmëria si pasojë mund ta shtyjnë Izraelin të intensifikojë operacionet e tij ushtarake në Irak, duke pasur parasysh se aksi Iran-Siri-Irak përbën një kërcënim strategjik. Administrata Trump, ndonëse më agresive ndaj Iranit se disa nga paraardhësit e saj, ka treguar gjithashtu vendosmëri në drejtim të mosangazhimit gradual të SHBA-së dhe mbështetjes për veprimet që synojnë frenimin e ndikimit iranian në rajon.
Kjo dinamikë krijon një mjedis veçanërisht delikat për milicitë pro-Iraniane. Dëshira e tyre për të siguruar objektivat e tyre strategjike mund të bjerë në konflikt me qëndrimet izraelite dhe amerikane, të cilat mbeten të vendosura për të kufizuar zgjerimin e ndikimit iranian.
Në këtë mjedis të ri rajonal të shënuar nga rënia e regjimit sirian, Izraeli po përshtat një strategji pragmatike, duke kombinuar veprimet e synuara ushtarake me bashkëpunimin e përforcuar diplomatik. Objektivi i Izraelit mbetet i qartë: të frenojë Iranin, t’i dobësojë mbështetësit e rajonalë, të ruajë epërsinë e tij ushtarake dhe të sigurisë, ndërsa përfiton nga vakumi i krijuar nga rënia e Asadit për të ripërcaktuar pozicionet e tij strategjike.
Kjo strategji përballet, megjithatë, me pasiguritë në rajon. Izraeli do të duhet të menaxhojë jo vetëm ngritjen e grupeve islamike si HTS, por edhe dinamikën më të gjerë të konkurrencës rajonale, duke përfshirë fuqi si Shtetet e Bashkuara, Rusia, Turqia dhe Irani. Nëpërmjet kapacitetit të tij për parashikim, gatishmërisë ushtarake dhe aleancave të tij, Izraeli mbetet një lojtar kyç në këtë kontekst kompleks, i vendosur për të siguruar interesat e tij strategjike në një Lindje të Mesme në ristrukturim të plotë.
PËRFUNDIM: NJË EKUILIBËR I RI RAJONAL
Rënia e regjimit të Bashar al-Assad shënon fundin e një epoke politike në Lindjen e Mesme dhe i hap rrugën një rikompozimi gjeopolitik jashtëzakonisht kompleks. Kjo përmbysje e madhe, që ndodhi falë kombinimit të përpjekjeve të brendshme, ndërhyrjeve të huaja dhe dinamikave rajonale, ka modifikuar thellësisht ekuilibrin e forcave në rajon. Megjithatë, pavarësisht nga ky ndryshim simbolik, stabiliteti mbetet i pasigurt dhe shumë sfida mbeten ende.
Zhdukja e regjimit sirian, siç njihej, nuk do të thotë fundi i konflikteve apo zgjidhje e krizave historike. Siria mbetet një vend i fragmentuar, me grupe rebele, milici, fuqi të huaja dhe dinamika sektare që do të vazhdojnë të ndikojnë në të ardhmen e saj. Në këtë kuptim, rënia e Asadit nuk është një pikë përfundimtare, por një kapitull i ri në një luftë civile që mbetet e shënuar nga interesa të ndryshme dhe ambicie të shumta gjeopolitike.
Më gjerësisht, kjo situatë çon në një ripozicionim të aktorëve rajonalë dhe ndërkombëtarë. Turqia, Irani, Israeli, Shtetet e Bashkuara, Rusia dhe fuqitë e tjera kanë të gjitha interesa ndërthurëse dhe ndonjëherë konfliktuale, duke gjeneruar tensione të reja dhe aleanca të reja në një kontekst rajonal tashmë të paqëndrueshëm. Kjo dinamikë po rivizaton kufijtë e ndikimit, ndërkohë që e vendos luftën kundër grupeve ekstremiste si Shteti Islamik në qendër të prioriteteve strategjike.
Për më tepër, duket se rënia e regjimit të Asadit mund të ketë pasoja për konfliktin izraelito-palestinez, edhe nëse ky i fundit rrezikon të bjerë në plan të dytë në një kontekst ku stabiliteti rajonal mbetet i brishtë. Prioritetet e shumë fuqive tani po orientohen drejt rindërtimit, menaxhimit të milicive dhe stabilizimit të sigurisë, duke reduktuar vëmendjen ndaj çështjes palestineze. Kjo situatë nënvizon nevojën për të mos harruar përmasat historike të konfliktit duke marrë parasysh realitetet e reja gjeopolitike.
Me pak fjalë, megjithëse rënia e regjimit sirian përfaqëson një pikë kthese vendimtare, ajo nuk përbën as një zgjidhje dhe as një rend të ri të vendosur. Përkundrazi, ajo krijon një ekuilibër të ri rajonal, ku ambiciet, aleancat, betejat për pushtet dhe aspiratat politike do të vazhdojnë të formësojnë Lindjen e Mesme. Stabiliteti dhe paqja në rajon do të varen nga aftësia e fuqive rajonale dhe ndërkombëtare për të menaxhuar këto dinamika me pragmatizëm, bashkëpunim dhe vizion strategjik afatgjatë.
Lubjanë/Tiranë, 6 janar 2025
[1] IFIMES - Instituti Ndërkombëtar për Studime të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit, me qendër në Lubjanë, Slloveni, ka status special këshillues në ECOSOC / Këshilli Ekonomik dhe Social i KB, New York, që nga viti 2018.
FRENCH:
Alors que les yeux et l’attention du monde étaient focalisés sur la nouvelle administration Trump, sur les conséquences de ses politiques d’après le 21 janvier en Ukraine et sur les feux ardents du Moyen-Orient, un nouveau feu s’est ouvert et éteint en un clin d’œil en Syrie. Un problème en suspens a soudainement pris une tournure inattendue. Le 8 décembre 2024, la chute du régime de Bachar al-Assad a marqué un tournant historique et décisif dans la guerre civile syrienne, après près de 14 ans de conflit. Cette défaite, inattendue malgré les difficultés croissantes du régime, a été précipitée par l’avancée rapide et coordonnée des groupes rebelles, en particulier Hayat Tahrir al-Sham (HTS), qui a lancé une offensive déterminée depuis la province d’Idlib, dans le nord-ouest du pays. L’assaut, débuté le 27 novembre 2024, a bénéficié du soutien stratégique et militaire de la Turquie, une puissance régionale directement impliquée dans la dynamique syrienne depuis plusieurs années.
A. UNE SYRIE POST-ASSAD
L’offensive a permis aux insurgés de prendre rapidement le contrôle des principales villes et centres urbains stratégiques de la "Syrie utile" – notamment Alep, Hama, Homs et finalement Damas. La prise de la capitale syrienne a constitué le coup de grâce pour le régime, qui avait déjà été affaibli par des années de combats incessants, des sanctions internationales, et un épuisement militaire et économique important. Le renversement d’Assad a été facilité, en outre, par le retrait progressif de ses principaux soutiens internationaux : la Russie et l'Iran. Ces deux puissances, qui avaient activement soutenu le régime depuis 2015, notamment via des interventions militaires et des aides financières, ont progressivement réduit leur soutien pour diverses raisons politiques, stratégiques et économiques, notamment leur propre réorientation vers d'autres priorités régionales ou internationales.
1. Un espoir fragile pour la population syrienne
La chute du régime offre aux Syriens opprimés, qui ont souffert pendant plus d'une décennie sous la poigne autoritaire de Bachar al-Assad, un nouveau souffle d'espoir. Les manifestants, les groupes d'opposition et les civils ont souvent vu leurs aspirations démocratiques étouffées, leurs villes détruites, et leurs proches sacrifiés dans le contexte d'une guerre brutale. Le renversement de ce régime pourrait ainsi ouvrir la voie à une reconstruction du pays sur des bases plus inclusives, en remettant en question le statu quo politique qui a maintenu des inégalités sociales et économiques.
Cependant, cet espoir demeure fragile face à une réalité politique et sécuritaire incertaine. La Syrie reste un État profondément fragmenté, où plusieurs factions, milices, et puissances étrangères se disputent l'influence. Les lignes de fracture ne se limitent pas aux simples groupes rebelles et loyalistes : elles incluent également des dynamiques ethniques, religieuses et idéologiques, ainsi que des ingérences étrangères persistantes.
2. Une Syrie fragmentée et des zones de vacance sécuritaire
La défaite du régime laisse le pays dans un état de vide sécuritaire inquiétant. L'armée syrienne, déjà affaiblie par des années de guerre, de désertions et de frappes israéliennes ciblées, peine à maintenir la stabilité dans les régions qui échappent désormais au contrôle des loyalistes. Des zones importantes dans le sud, l'est et le centre du pays sont désormais dépourvues d’autorité étatique, créant un terrain fertile pour l’émergence de groupes armés de toutes origines. Certains d'entre eux risquent de profiter de cette instabilité pour renforcer leurs positions, exacerbant les dynamiques de violence déjà présentes dans la région.
Par ailleurs, le retrait des soutiens majeurs de la Russie et de l'Iran a laissé un vide stratégique. Cela pourrait permettre à de nouveaux acteurs étrangers ou groupes armés locaux de jouer un rôle dans l’avenir politique de la Syrie. Les frappes israéliennes, qui ont visé régulièrement des cibles liées à l'Iran et ses milices dans le pays, ont également laissé des cicatrices durables, avec des infrastructures détruites et des milices disséminées dans diverses régions, compliquant davantage la stabilité du territoire.
3. Les répercussions régionales : une nouvelle dynamique géopolitique
La chute d'Assad et le renversement de son régime ont des conséquences immédiates sur la dynamique géopolitique régionale. Plusieurs puissances étrangères, notamment la Turquie, l'Iran, La Russie, les États-Unis, et Israël, ajustent leurs stratégies dans la région. La Turquie, qui a soutenu l'offensive rebelle, cherche désormais à accroître son influence dans le nord de la Syrie, tout en consolidant sa frontière contre l'influence des Kurdes.
De leur côté, l'Iran et la Russie pourraient être contraints de revoir leurs priorités stratégiques dans la région. L'impact de leur retrait dans le conflit syrien ouvre la porte à une réorganisation des alliances régionales, notamment avec des puissances comme l'Arabie saoudite ou les États-Unis, qui pourraient s'efforcer de renforcer leurs positions dans le vide laissé par les deux grandes puissances. Israël, de son côté, continuera probablement ses opérations militaires pour freiner l'influence iranienne dans la région.
Les États-Unis, bien que moins directement impliqués dans les combats depuis plusieurs années, doivent également naviguer dans ce nouvel environnement. La chute du régime syrien risque de modifier leurs objectifs stratégiques, notamment en matière de lutte contre-terrorisme, de lutte contre l'influence iranienne, et de soutien aux groupes d'opposition.
4. Une période d'incertitude pour l'avenir
Alors que le renversement du régime offre un moment historique, cette victoire militaire n’a pas résolu les défis politiques internes ni les enjeux liés aux puissances étrangères. L’avenir de la Syrie demeure donc incertain. La perspective d'une reconstruction dans un pays ravagé par plus d'une décennie de guerre, tout en tenant compte de la diversité ethnique, religieuse, et politique de sa population, reste complexe.
De nombreux défis subsistent : le rétablissement des institutions étatiques, la réconciliation entre les différents groupes ethniques et religieux, la réintégration des millions de déplacés internes et des réfugiés syriens dans leurs régions d’origine, ainsi que la nécessité d'endiguer l'ingérence étrangère dans les affaires internes du pays.
La chute du régime d’Assad représente donc un tournant majeur dans l'histoire de la région, mais aussi une période de fragilité, où chaque décision politique ou militaire pourrait redessiner les contours de la Syrie et de la dynamique géopolitique au Moyen-Orient.
B. IRAN : UNE CRISE EXISTENTIELLE ACCENTUÉE
La chute du régime de Bachar al-Assad constitue un bouleversement stratégique majeur pour l'Iran, qui voit s’effondrer l'une de ses principales alliances régionales. Cette alliance avait été forgée pendant la guerre Iran-Irak (1980-1988) et reposait sur des bases géopolitiques et idéologiques solides, visant notamment à contrer l'influence occidentale et à établir un axe de résistance contre Israël et les États-Unis au Moyen-Orient. La perte de cette alliance signifie pour Téhéran une réduction significative de son influence dans la région et une remise en question de sa capacité à peser sur les dynamiques régionales par le biais de ses relations avec le régime syrien et ses milices alliées.
1. Fragilisation de l'axe de résistance
L’effondrement du régime syrien affaiblit l’axe de résistance mené par l’Iran, qui avait joué un rôle clé dans le soutien aux groupes tels que le Hezbollah au Liban. Cet axe représentait non seulement une stratégie militaire mais aussi un levier politique pour contrecarrer les ambitions d'Israël et des puissances occidentales dans la région. Avec la perte de Damas comme allié stratégique de premier plan, l’Iran se retrouve confronté à une situation de vulnérabilité accrue, tant sur le plan sécuritaire que politique.
Cette nouvelle réalité impose un défi majeur pour l'Iran, dont l'influence en Syrie avait permis de surveiller les mouvements des opposants, de contrôler certains flux de milices alliées, et de renforcer ses ambitions dans la lutte régionale contre ses rivaux. Avec l'affaiblissement du régime d'Assad et le retrait des soutiens étrangers comme la Russie, Téhéran doit redoubler d’efforts pour maintenir son emprise dans cette partie du Moyen-Orient tout en gérant ses relations avec d'autres puissances rivales.
2. La question de la succession et la montée des contestations internes
La crise est aussi interne. La question de la succession d’Ali Khamenei, le Guide suprême de la Révolution, est au cœur de toutes les préoccupations. Khamenei, en poste depuis 1989, est vieillissant et son départ prochain risque de créer un vide de pouvoir avec des répercussions importantes sur la stabilité du régime iranien. Ce moment de transition politique intervient dans un contexte marqué par une augmentation des contestations internes, qui traduisent une lassitude de la population face aux difficultés économiques, aux sanctions internationales, et aux restrictions politiques.
Face à cette situation, la branche réformiste du régime, représentée par des figures politiques favorables au dialogue avec l'Occident, revient au premier plan. Ces réformistes plaident pour une révision de la politique étrangère iranienne, notamment à travers une relance des négociations avec les puissances occidentales autour du programme nucléaire iranien et des sanctions économiques. Toutefois, leur crédibilité a été sérieusement affaiblie depuis que les États-Unis se sont retirés de l'accord nucléaire (JCPOA) en 2018, ce qui a plongé l'Iran dans une période d'isolement international croissant et de pression économique accrue.
Cette situation de fragilité incite le régime iranien à réactiver sa politique nucléaire, dans le faible espoir de renforcer sa position lors de futures négociations avec la nouvelle administration américaine. L'objectif serait de démontrer à la fois sa capacité de résistance face aux pressions internationales et ses ambitions stratégiques dans le contexte régional toujours instable.
3. Une approche prudente pour éviter une escalade
Pour maintenir leur influence tout en minimisant leurs risques, les milices pro-Iran doivent donc agir avec une prudence stratégique accrue. Elles cherchent à naviguer dans un équilibre complexe, en renforçant leurs positions le long de la frontière irako-syrienne sans déclencher de nouveaux affrontements avec Israël ou les puissances occidentales. L'objectif serait de consolider leurs capacités militaires et politiques tout en maintenant une certaine stabilité dans leurs opérations.
Cette stratégie suppose aussi de renforcer leurs relations avec le gouvernement irakien, qui reste divisé sur la question de la place des milices au sein de l'État irakien. La volonté de sécuriser la frontière pourrait permettre aux milices de prouver leur utilité dans la lutte contre les menaces régionales, notamment les résidus de l'État islamique et la contrebande, tout en se positionnant comme des acteurs clés dans la sécurité nationale irakienne.
4. Une période d'incertitude stratégique
La combinaison de la chute du régime syrien, des contestations internes, de l'instabilité dans la région, et des pressions internationales met l'Iran dans une position extrêmement vulnérable. Le régime doit désormais naviguer dans une situation complexe où chaque décision – que ce soit dans le cadre des négociations sur le nucléaire, la stabilité régionale ou la gestion de la crise interne – pourrait entraîner des conséquences majeures.
Dans ce contexte, la relance de la politique nucléaire iranienne semble être une manière pour Téhéran de se repositionner sur l'échiquier international, tout en cherchant à compenser ses faiblesses internes et régionales. L'issue de cette stratégie reste incertaine, car elle dépendra non seulement de la capacité de l'Iran à consolider ses alliés et ses objectifs stratégiques, mais aussi de la volonté des puissances occidentales, notamment les États-Unis, de dialoguer et de négocier avec la République islamique.
Ainsi, la crise existentielle de l'Iran est multidimensionnelle : elle est géopolitique, économique, interne et nucléaire. Face à cette situation, Téhéran devra probablement adopter une approche pragmatique tout en conservant ses ambitions stratégiques pour éviter un affaiblissement irréversible sur la scène régionale et internationale
C. LES MONARCHIES DU GOLFE FACE AUX MENACES RÉGIONALES
1. Les Monarchies du Golfe : nouvelles dynamiques
La chute du régime de Bachar al-Assad marque un tournant stratégique significatif pour les monarchies du Golfe, qui se retrouvent désormais face à de nouveaux défis géopolitiques et stratégiques dans leur approche vis-à-vis de la Syrie. Cette situation, caractérisée par l'effondrement d'un acteur régional clé, pousse ces États à revoir leurs priorités, leurs alliances et leurs stratégies pour prévenir une instabilité prolongée dans la région tout en cherchant à protéger leurs intérêts nationaux et régionaux.
Les relations entre l'Iran et les monarchies du Golfe ont longtemps été marquées par des conflits géopolitiques, religieux, et économiques. L'équilibre fragile entre ces puissances est désormais mis à l'épreuve, avec la chute d'Assad comme nouvel élément perturbateur. Face aux menaces potentielles, ces monarchies ont maintenu une position intransigeante, cherchant à renforcer leurs capacités militaires et leurs alliances internationales pour contrer l'influence de Téhéran.
Les dynamiques régionales ne s’arrêtent pas là. Les monarchies du Golfe, notamment l'Arabie saoudite, les Émirats arabes unis et le Qatar, continuent de surveiller de près l'expansionnisme iranien. Ces pays, souvent en opposition avec Téhéran, restent fermes dans leur approche sécuritaire et diplomatique. Toute tentative d'escalade israélienne, ou toute initiative iranienne visant à exploiter le vide laissé par la chute d'Assad, serait considérée comme une menace directe par ces États.
2. Une période de réévaluation stratégique
Depuis le début de la guerre civile syrienne, les monarchies du Golfe ont adopté des positions variées concernant le conflit. Les divergences entre elles – notamment entre le Qatar et ses voisins comme l'Arabie saoudite et les Émirats arabes unis (EAU) – ont souvent reflété leurs différentes approches en matière de politique étrangère, de sécurité et d'alliances. Toutefois, avec la chute du régime d'Assad, ces différences pourraient évoluer, poussant les États du Golfe à envisager des approches plus coopératives afin d'assurer la stabilité régionale et leurs propres intérêts stratégiques.
3. Le rôle potentiel du Qatar dans la reconstruction
Le Qatar se trouve dans une position particulière. Ayant rompu ses relations diplomatiques avec Damas en 2011, le pays avait pris ses distances avec le régime syrien en raison de son soutien aux groupes d'opposition modérés et de son opposition aux politiques d'Assad. Cependant, avec la chute du régime, le Qatar pourrait se positionner comme un acteur clé dans la phase de reconstruction de la Syrie.
En cherchant à jouer un rôle central dans la reconstruction, le Qatar espère limiter le risque d'un "chaos prolongé" qui pourrait avoir des répercussions négatives sur la région dans son ensemble, notamment en matière de flux migratoires ou d'instabilité politique. Cette démarche vise également à renforcer l'influence régionale du pays tout en se repositionnant comme un acteur diplomatique capable de promouvoir la stabilité et la réconciliation.
Le Qatar pourrait investir dans des programmes d'aide humanitaire, des initiatives de reconstruction infrastructurelle, et des projets économiques destinés à restaurer la stabilité dans les zones dévastées par le conflit. Cette approche offrirait au Qatar non seulement un moyen de contribuer à la reconstruction, mais aussi d'améliorer ses relations avec les différents groupes d'opposition et les puissances internationales engagées dans le processus de reconstruction.
4. L'Arabie saoudite : préserver la stabilité régionale et la souveraineté de la Syrie
Pour l'Arabie saoudite, la priorité est claire : préserver la souveraineté de la Syrie et empêcher toute déstabilisation qui pourrait avoir des conséquences négatives pour l'ensemble du Proche-Orient. Riyad reste préoccupé par l'influence de l'Iran dans la région, notamment dans le contexte de la crise syrienne. La chute du régime Assad, bien que perçue comme une opportunité pour limiter l'influence iranienne, suscite également des inquiétudes quant à l'éventuelle prolifération de milices ou de groupes armés dans les zones instables de la Syrie.
L'Arabie saoudite pourrait ainsi chercher à équilibrer ses relations avec la Syrie dans un objectif stratégique de stabiliser la région, tout en continuant à exercer une pression sur l'Iran via des moyens politiques et économiques. En parallèle, Riyad pourrait jouer un rôle actif dans la médiation diplomatique, en renforçant ses relations avec les différentes factions syriennes tout en travaillant avec les puissances occidentales pour stabiliser le pays.
5. Les Émirats arabes unis : une approche pragmatique et équilibrée
Les Émirats arabes unis (EAU), quant à eux, adoptent une approche plus pragmatique et équilibrée dans leur réponse à la chute du régime syrien. Les Émirats ont rétabli leurs relations avec Damas en 2018, marquant un changement dans la dynamique régionale et une volonté de participer à la stabilité régionale en œuvrant pour une approche de dialogue avec la Syrie.
Cette stratégie leur permet de conserver une certaine influence dans le jeu politique syrien tout en cherchant à limiter l'expansion de l'influence iranienne dans la région. Les Émirats poursuivent ainsi leurs efforts diplomatiques, économiques et stratégiques pour renforcer leur position dans le jeu régional sans s'engager dans des affrontements directs avec leurs rivaux régionaux. Cette approche plus mesurée vise également à renforcer leurs relations avec les grandes puissances occidentales et leurs partenaires régionaux.
6. Vers une coopération accrue malgré les divergences
Malgré les divergences historiques et politiques qui ont parfois entravé l'unité au sein des monarchies du Golfe, la chute d'Assad semble créer une dynamique propice à une coopération renforcée entre ces États. Les défis communs posés par l'instabilité syrienne, la lutte contre l'influence iranienne, et la nécessité de stabiliser la région incitent ces pays à mettre de côté leurs différences pour établir un front commun.
Cette nouvelle dynamique pourrait prendre la forme de mécanismes de dialogue, de projets économiques conjoints, ou même de nouvelles initiatives diplomatiques visant à promouvoir la réconciliation syrienne et la reconstruction. Toutefois, il reste à déterminer si ces efforts pourront surmonter les tensions internes, notamment entre le Qatar, l'Arabie saoudite, et les Émirats, et créer un cadre régional cohérent et durable.
7. Un nouvel équilibre régional en gestation
La chute du régime Assad entraîne ainsi une réévaluation des dynamiques politiques dans le Golfe, où chaque État cherche à naviguer dans ce nouvel environnement géopolitique tout en défendant ses propres intérêts. Pour les monarchies du Golfe, l'objectif est clair : stabiliser la région, éviter l'extension de l'influence iranienne, soutenir la reconstruction syrienne et renforcer leurs positions respectives dans un contexte de renouveau stratégique régional.
La période à venir sera déterminante, car elle pourrait permettre aux monarchies du Golfe de jouer un rôle accru dans la dynamique syrienne, tout en réaffirmant leur capacité à résoudre leurs différends internes et à s'imposer comme des acteurs clés dans la reconstruction et la diplomatie régionale.
D. IRAK : DES MILICES PRO-IRAN FACE À UN NOUVEL ÉQUILIBRE
L’instabilité en Syrie, notamment avec la chute du régime de Bachar al-Assad, ouvre un nouveau chapitre géopolitique pour l'Irak et ses milices pro-Iran. Ces groupes, en particulier ceux intégrés au sein du Hachd al-Chaabi (ou Unités de mobilisation populaire), pourraient tirer parti de cette situation pour consolider leurs positions dans la région, sécuriser leurs routes d’approvisionnement, et renforcer leur légitimité politique et militaire en agissant le long de la frontière irako-syrienne. Toutefois, cette dynamique s'accompagne de nombreux défis et risques, notamment en raison de la présence d'Israël et de l'attitude américaine vis-à-vis de l'influence iranienne.
1. Les milices pro-Iran et leur stratégie en Irak
Les milices pro-Iran, notamment celles faisant partie du Hachd al-Chaabi, ont joué un rôle crucial dans la reconquête des territoires irakiens tombés sous le contrôle de l’État islamique entre 2014 et 2018. Leur efficacité dans ces opérations a consolidé leur statut en tant qu'acteurs militaires et politiques en Irak, tout en leur octroyant une légitimité auprès de certaines factions politiques chiites.
Face aux défis internes et régionaux, ces milices considèrent désormais la situation syrienne comme une opportunité de renforcer leurs capacités. En sécurisant la frontière irako-syrienne, elles visent non seulement à empêcher le retour de groupes terroristes, mais aussi à établir un corridor stratégique leur permettant de faciliter leurs échanges avec leurs alliés régionaux, en particulier l'Iran. De telles initiatives pourraient accroître leur emprise sur la région, tout en consolidant leurs intérêts dans un contexte régional instable.
Cependant, leurs ambitions stratégiques doivent être équilibrées avec des considérations politiques et sécuritaires plus larges. L’ingérence accrue dans la dynamique syrienne risque d'attirer des réactions négatives de la part des puissances rivales et des États occidentaux, notamment Israël.
2. L’irak dans un nouvel ordre régional
L'impact de la situation syrienne sur l'Irak dépasse la simple dynamique des milices. Le nouvel équilibre régional, marqué par la chute du régime Assad, l'augmentation de l'influence des puissances rivales, et la volonté de Téhéran de renforcer son influence, place l'Irak au cœur de nouvelles manœuvres stratégiques. Les milices pro-Iran pourraient donc non seulement accroître leurs prérogatives au niveau militaire mais aussi jouer un rôle clé dans les dynamiques politiques internes en Irak, en renforçant leurs partenariats avec l'Iran pour naviguer dans ce nouvel environnement.
En somme, si les milices pro-Iran ont l’opportunité d'élargir leur légitimité et leurs capacités grâce à l’instabilité syrienne, elles doivent également composer avec des défis majeurs : les actions israéliennes, la position de l’administration Trump, les pressions internes en Irak et les incertitudes dans la région. La capacité de ces milices à s'adapter et à éviter une escalade dans leurs actions pourrait déterminer leur avenir dans la région et leur rôle dans le nouvel équilibre stratégique au Moyen-Orient.
E. LA TURQUIE : UN ACTEUR CLÉ EN MUTATION
La chute du régime de Bachar al-Assad représente un tournant stratégique majeur pour la Turquie, dont les répercussions s'étendent à la fois sur sa politique intérieure, sa stratégie régionale, et ses relations internationales. Face à cette nouvelle configuration régionale, Ankara se retrouve confrontée à plusieurs défis majeurs, notamment la gestion de la question des réfugiés syriens, l'intensification de ses opérations militaires en Syrie, et ses relations avec les puissances occidentales et régionales.
1. La question des réfugiés syriens au cœur du débat interne
Depuis le début du conflit syrien, la Turquie a accueilli près de 3 millions de réfugiés syriens sur son territoire, en raison de sa proximité géographique avec la Syrie et de sa politique d'ouverture initiale. Toutefois, cette situation a créé des tensions internes, tant économiques que politiques, dans un pays déjà confronté à des défis économiques structurels.
La chute du régime Assad a réactivé ce débat, avec la question du retour potentiel de ces réfugiés en Syrie désormais au centre des préoccupations politiques et sociales en Turquie. Longtemps un sujet clivé, cette question bénéficie aujourd’hui d'un large consensus tant au sein de la population que parmi les responsables politiques turcs, notamment en raison de la nécessité de désengager le pays de cette crise humanitaire et de réduire les pressions sociales.
Ankara espère désormais faciliter le retour des réfugiés dans le cadre d'un plan de reconstruction en Syrie, avec le soutien de la communauté internationale. Toutefois, ces projets se heurtent à plusieurs obstacles, notamment l'insécurité persistante dans de nombreuses régions syriennes, l'absence d'infrastructures adéquates, et les rivalités politiques entre groupes locaux et puissances étrangères.
La Turquie devra donc naviguer dans un équilibre délicat entre les impératifs internes liés à l'intégration et à la réinstallation de ces réfugiés et ses obligations internationales, tout en cherchant à éviter toute précipitation dans le processus de retour.
2. Les opérations militaires turques et les ambitions en Syrie
La chute du régime syrien donne également un nouvel élan aux ambitions militaires de la Turquie dans le nord-est de la Syrie. Depuis plusieurs années, Ankara soutient des groupes rebelles et mène des opérations militaires pour sécuriser ses frontières et affaiblir les groupes qu'elle considère comme des menaces pour sa sécurité nationale, notamment les groupes liés au Parti des travailleurs du Kurdistan (PKK) et aux forces syriennes alliées aux États-Unis.
Sur le terrain, l'avancée des supplétifs de l'armée turque dans le nord-est de la Syrie, souvent composés de groupes d'opposition syriens, pourrait s’intensifier après la chute d'Assad. Ces manœuvres visent à établir une "zone tampon" sécurisée pour contrer les menaces kurdes et assurer la stabilité de la frontière turco-syrienne. Cependant, ces actions ne se déroulent pas sans friction. Les États-Unis et l'Irak expriment des inquiétudes quant à la stabilité de la région, notamment dans la zone frontalière irako-syrienne, où la Turquie cherche à étendre son influence.
L'intensification de ces opérations pourrait également attirer des critiques de la part de la communauté internationale, notamment en raison des risques de résurgence de groupes extrémistes tels que l’État islamique (EI) dans ces zones déstabilisées. La Turquie devra donc gérer ces opérations avec une prudence accrue afin d'éviter une nouvelle montée en puissance de l'extrémisme dans une région déjà en proie à des conflits multiformes.
3. L'extension de la zone tampon : une stratégie risquée
Dans ce contexte, Ankara envisage de renforcer sa zone tampon en Syrie. Cette stratégie vise à créer une région sécurisée sous contrôle turc où les réfugiés pourraient être réinstallés, tout en empêchant l'extension des groupes hostiles comme les milices kurdes ou l'EI. Toutefois, cette expansion impliquerait de nouvelles négociations avec les puissances occidentales, notamment les États-Unis, et avec d'autres acteurs régionaux comme l'Iran.
La gestion d'une telle zone tampon est complexe, car elle nécessite non seulement une coopération militaire mais également un large soutien diplomatique et économique. Les puissances occidentales, notamment les États-Unis, pourraient percevoir ces actions comme une remise en question de leur propre influence dans la région, tandis que l'Iran reste un acteur clé avec ses propres ambitions stratégiques en Syrie.
La Turquie devra donc manœuvrer avec habileté dans ce jeu stratégique, en équilibrant ses propres intérêts sécuritaires, ses relations avec ses partenaires internationaux, et ses ambitions de stabiliser la région à travers des mécanismes de contrôle militaire.
4. Résurgence de l’État islamique : une préoccupation majeure
La résurgence potentielle de l’État islamique dans ce nouvel équilibre régional reste une préoccupation majeure pour Ankara. Bien que l'EI ait perdu la majeure partie de ses territoires en Syrie et en Irak, les conditions actuelles de vide sécuritaire, notamment dans le nord-est syrien, pourraient permettre au groupe terroriste de renaître de ses cendres.
La Turquie est ainsi confrontée à un double défi : sécuriser ses frontières tout en empêchant la résurgence de l'EI, tout en gérant ses relations avec les puissances occidentales dans ce contexte de fragilité sécuritaire. Dans ce cadre, les opérations militaires turques dans la région pourraient être perçues comme des moyens à la fois de prévenir les attaques de l'État islamique et d'affirmer son autorité dans un environnement de plus en plus complexe.
5. Vers une Turquie réorientée stratégiquement
La chute du régime d'Assad et la nouvelle dynamique en Syrie imposent à Ankara une réorientation stratégique sur plusieurs plans : la gestion des réfugiés, la sécurisation de ses frontières, la consolidation de ses opérations militaires dans le nord-est syrien, et l'expansion de sa zone tampon. Parallèlement, la Turquie devra maintenir un équilibre délicat avec ses alliés occidentaux, notamment dans le contexte de ses ambitions régionales et de ses relations tendues avec les États-Unis.
Dans ce nouvel environnement, la Turquie apparaît comme un acteur central mais en mutation, cherchant à renforcer son influence régionale tout en évitant un isolement international. L'évolution de sa stratégie dans ce contexte déterminera non seulement son rôle dans la reconstruction de la Syrie, mais aussi son important positionnement dans le nouvel équilibre géopolitique du Moyen-Orient.
F. LES TERRITOIRES KURDES DU NORD-EST DE LA SYRIE : ENTRE MENACES ET ENJEUX STRATÉGIQUES
Les régions kurdes situées dans le nord-est de la Syrie, souvent regroupées sous le nom de Rojava, se retrouvent aujourd'hui au cœur d'un jeu complexe de dynamiques géopolitiques après la chute du régime syrien. Ces territoires, déjà fragilisés par des années de conflit, sont confrontés à d’autres menaces majeures en raison des avancées des supplétifs de l'armée turque, qui poursuivent leurs objectifs sécuritaires dans cette région stratégique.
1. Une avancée militaire turque potentiellement déstabilisatrice
La Turquie, dans le contexte de la chute du régime d'Assad et des recompositions géopolitiques en cours, intensifie ses opérations dans le nord-est de la Syrie. Ces opérations reposent sur l'utilisation de supplétifs locaux (groupes rebelles syriens soutenus par Ankara) et visent à établir une zone tampon sécurisée pour limiter l'influence des groupes kurdes dans la région. Depuis ses opérations militaires lancées à partir de 2016 jusqu’à aujourd’hui, Ankara a consolidé sa présence dans des régions clés tout en cherchant à affaiblir la branche armée du Parti des travailleurs du Kurdistan (PKK) et ses alliés locaux.
L’accord signé en 1998 avec Hafez al-Assad, souvent appelé l'accord d'Adana, a également permis à la Turquie d’imposer de facto une zone tampon à la frontière syrienne, affaiblissant les capacités du PKK dans le sud-est de la Turquie. Avec l'effondrement du régime Assad et le vide sécuritaire qui en découle, Ankara voit l’opportunité d'élargir cette zone tampon, en s'appuyant sur ses opérations militaires et son soutien aux groupes rebelles locaux.
Cependant, l'intensification de ces opérations pourrait également s'avérer risquée, notamment en raison de l'impératif de maintenir la stabilité dans la zone frontalière irako-syrienne, exigé par Bagdad et les États-Unis. Cette stabilité est cruciale pour éviter que l'instabilité régionale n'ouvre de nouvelles failles exploitables par des groupes comme l'État islamique (EI), qui cherche à se reconstituer dans le contexte de la décomposition sécuritaire.
2. La position des Kurdes face à ces défis
Les Kurdes, notamment ceux issus de l'Administration autonome de Rojava, font face à des défis majeurs avec cette avancée turque. En effet, leur autonomie dans le nord-est de la Syrie est constamment menacée par les ambitions d'Ankara, qui cherche à démanteler leur contrôle territorial. Cette dynamique met les forces kurdes dans une position particulièrement vulnérable, en raison de leur dépendance vis-à-vis de puissances occidentales comme les États-Unis, mais aussi de leur lutte contre l'État islamique.
Les Kurdes avaient réussi à s'imposer comme une force clé dans la lutte contre l'EI en 2014-2019, notamment avec l'aide de la coalition internationale. Toutefois, leur relation avec les puissances occidentales est complexe, marquée par une coopération ponctuelle mais aussi des divergences stratégiques avec les États-Unis et leurs alliés dans la région. Ce facteur a laissé les Kurdes dans une situation délicate face aux opérations turques, qui visent non seulement à contrer le PKK mais aussi à affaiblir l'autonomie politique et militaire du Rojava.
3. Les intérêts occidentaux dans la région : un équilibre précaire
La Turquie cherche donc à consolider sa position dans le nord-est de la Syrie tout en exploitant la situation de vide sécuritaire pour accroître son influence. Toutefois, elle doit composer avec des intérêts stratégiques occidentaux dans la région, notamment dans le contexte d'un contexte syrien toujours instable et susceptible de favoriser la réémergence de l'État islamique.
Les États-Unis et leurs partenaires occidentaux ont soutenu militairement les forces kurdes dans leur combat contre l'EI, ce qui a permis de contenir le groupe dans certaines régions clés. Cette dynamique crée une pression sur la Turquie, qui souhaite affaiblir les capacités kurdes tout en limitant le risque que l'instabilité de la région n'ouvre la voie à une résurgence de l'EI. La volonté de préserver la stabilité, tout en respectant les alliances stratégiques avec la Turquie, reste un équilibre difficile à maintenir pour les puissances occidentales.
La dynamique est d'autant plus complexe que la Turquie et ses alliés occidentaux ont des visions parfois divergentes concernant la stratégie de stabilisation dans cette région, notamment avec l'importance accordée par Ankara aux opérations militaires contre les milices kurdes, tandis que l'Occident reste concentré sur la lutte contre l'EI et la stabilisation politique.
4. L'avenir du Rojava et ses défis stratégiques
Face aux menaces turques, les Kurdes doivent naviguer avec prudence entre plusieurs impératifs : préserver leur autonomie politique, maintenir leur coopération avec les États-Unis et la coalition internationale, tout en résistant aux avancées militaires d'Ankara. L'avenir du Rojava dépendra de leur capacité à équilibrer leurs relations avec leurs alliés occidentaux et à renforcer leurs capacités de gouvernance et de défense face aux défis sécuritaires et politiques.
La situation dans le nord-est de la Syrie reste donc instable, marquée par des ambitions concurrentes, des rivalités géopolitiques et des dynamiques militantes internes. Les Kurdes, tout en continuant de lutter contre l'État islamique, doivent également préparer une réponse plus politique et moins militaire face aux ambitions expansionnistes turques, tout en cherchant des mécanismes de dialogue avec leurs partenaires occidentaux pour éviter l'isolement stratégique dans un environnement de plus en plus complexe.
La Turquie, pour sa part, devra naviguer dans cette même dynamique avec des calculs stratégiques précis, en intégrant la pression des États-Unis, de l'Irak, et de ses propres objectifs sécuritaires internes dans un équilibre fragile.
G. JORDANIE : UNE INQUIÉTUDE CROISSANTE
La Jordanie, située à la frontière ouest de la Syrie, reste un acteur clé dans la dynamique régionale actuelle. Face aux bouleversements engendrés par la chute du régime syrien et l'ascension de groupes comme Hayat Tahrir al-Sham (HTS) dans certaines régions, Amman voit cette situation comme un facteur de risque potentiel pour sa propre stabilité interne.
1. La montée de l'influence islamiste
La Jordanie redoute en particulier la montée de l'influence islamiste en Syrie. HTS, qui est un groupe issu des groupes djihadistes syriens et fortement ancré dans la province d'Idlib, représente un facteur déstabilisant dans la région. Cette montée en puissance est perçue comme un signal inquiétant pour la Jordanie, qui a déjà affronté des défis internes liés à des dynamiques islamistes dans le passé.
L'inquiétude repose également sur la possibilité que ces groupes parviennent à étendre leur influence dans les zones frontalières ou à inciter des factions sympathisantes en Jordanie même. Une telle dynamique aurait des répercussions politiques et sécuritaires importantes, notamment en raison des liens historiques et des réseaux transfrontaliers existants dans la région.
2. Les élections législatives et le renforcement du Front d’action islamique
Un autre facteur aggravant est la montée politique de groupes islamistes internes en Jordanie. Lors des élections législatives de septembre 2024, le Front d'action islamique (FAI), principal parti islamiste du pays, a remporté un nombre significatif de sièges. Cette victoire est attribuable en grande partie au mécontentement populaire généré par la guerre contre le Hamas, l'augmentation des difficultés économiques, et la perception que les politiques du gouvernement en place n'ont pas répondu aux aspirations sociales de la population.
Même si la stabilité politique reste globalement assurée par le poids traditionnel des tribus jordaniennes dans l'équilibre interne, cette dynamique électorale montre une polarisation accrue et une montée de l'influence islamiste, qui pourrait, selon certains analystes, fragiliser le contrôle de l'État sur certaines régions. L'impact potentiel de ces changements pourrait perturber les équilibres politiques internes du royaume, notamment dans la région ouest de la frontière avec la Syrie.
3. Les pressions à la frontière syrienne
La Jordanie fait face à une pression sécuritaire et migratoire croissante à sa frontière ouest, avec des flux de réfugiés syriens toujours présents et une dynamique de conflits régionaux en constante évolution. Le renversement du régime syrien a entraîné de nouvelles incertitudes sur la sécurité le long de cette frontière, d'autant plus avec la présence accrue de groupes islamistes et leurs éventuelles tentatives d'infiltration dans la région.
Dans ce contexte, Amman doit renforcer ses capacités de contrôle tout en évitant de compromettre ses relations avec les puissances étrangères, notamment les États-Unis et les membres de la coalition internationale. En parallèle, le royaume doit continuer à équilibrer ses efforts pour limiter les pressions migratoires tout en conservant sa stabilité politique interne.
4. Vers un équilibre précaire
La combinaison de la montée de l'influence islamiste en Syrie, des préoccupations internes liées aux résultats électoraux, et des dynamiques transfrontalières place la Jordanie dans une position délicate. Les autorités doivent jongler entre la préservation de leurs intérêts politiques internes, la sécurisation de leurs frontières, et la gestion de leurs relations avec les acteurs régionaux et internationaux.
Ainsi, si la Jordanie reste un acteur clé dans la stabilité régionale, elle doit aussi naviguer avec prudence dans ce contexte complexe où la montée des tensions en Syrie, combinée à des défis internes, pourrait compromettre ses équilibres fragiles.
H. ISRAËL : UN ACTEUR DÉTERMINÉ DANS UN MOYEN-ORIENT BOULEVERSÉ
La chute du régime de Bachar al-Assad représente pour Israël un bouleversement stratégique majeur, marquant un tournant dans la dynamique régionale à laquelle le pays doit s'adapter. Israël reste l'un des acteurs les plus attentifs aux développements en Syrie, notamment en raison de ses préoccupations sécuritaires, de ses ambitions géostratégiques et de ses rivalités avec l'Iran. Après le renversement du régime Assad, plusieurs axes d'analyse se dessinent pour comprendre la position d'Israël dans ce nouveau contexte.
1. Une opportunité sécuritaire : affaiblir l'Iran
Depuis plusieurs années, Israël considère l'Iran comme l'une de ses menaces stratégiques majeures, en raison du soutien iranien aux milices chiites en Syrie, au Liban, et dans d'autres régions du Proche-Orient. La chute du régime syrien, couplée au retrait de certaines des capacités de soutien militaires traditionnelles d'Assad, affaiblit la position de l'Iran dans la région.
Israël a mené des campagnes militaires continues en Syrie pour dégrader l'influence iranienne. Ces frappes ont ciblé des dépôts d'armes, des positions militaires et des transferts d'armements destinés au Hezbollah, qui bénéficie du soutien de Téhéran. Cette dynamique a contribué à affaiblir l'axe Iran-Syrie-Hezbollah, tout en offrant à Israël une certaine marge de manœuvre stratégique pour contrer l'influence iranienne.
Avec la chute du régime Assad et le vide sécuritaire qui en découle, Israël pourrait chercher à renforcer cette dynamique en consolidant ses positions sur le terrain et en maintenant une pression constante sur les groupes soutenus par l'Iran. Toutefois, cette stratégie comporte des risques, notamment en raison de la complexité des dynamiques régionales et de l'instabilité persistante dans certaines régions syriennes.
Benjamin Netanyahu, dans ses récentes déclarations après l'accord de cessez-le-feu avec le Hezbollah, a promis de maintenir une pression constante sur l'Iran et ses milices afin d'empêcher tout renforcement militaire ou stratégique dans la région. Cette stratégie de déstabilisation et de dissuasion a exacerbé la vulnérabilité iranienne, qui doit désormais jongler avec des pressions internes et externes simultanées.
2. Une opportunité pour contenir l'axe Iran-Syrie
La chute du régime Assad affaiblit également l'axe traditionnel de coopération entre l'Iran et la Syrie. Israël voit dans cette dynamique une opportunité de limiter l'expansion des groupes soutenus par Téhéran en Syrie, tout en renforçant sa capacité à agir militairement dans la région sans devoir composer avec un régime syrien résilient et consolidé.
En contrôlant la situation dans des régions clés, notamment via des frappes militaires ciblées, Israël cherche à empêcher l'établissement d'un corridor terrestre reliant l'Iran au Liban, qui serait un levier stratégique important pour Téhéran. Ce corridor est perçu comme un facteur essentiel dans la stratégie d'expansion régionale de l'Iran, et sa neutralisation reste l'une des priorités stratégiques d'Israël.
Dans ce contexte, la chute du régime Assad donne à Israël une meilleure opportunité de renforcer son dispositif militaire et ses relations avec des partenaires régionaux, comme la Turquie ou même certaines nations arabes modérées, tout en continuant ses actions contre l'Iran.
3. Les relations avec les États-Unis et les alliés occidentaux
La position stratégique d'Israël est également influencée par les relations avec les États-Unis et leurs politiques envers la région après la chute du régime syrien. Les États-Unis, avec leur retrait partiel et leur approche pragmatique dans la région, soutiennent Israël dans sa volonté de contenir l'Iran tout en cherchant à stabiliser la situation en Syrie par des moyens diplomatiques et militaires.
Israël est en train de recalibrer ses priorités dans ce nouvel environnement. Avec la menace iranienne en toile de fond, Israël souhaite préserver un équilibre stratégique en coopération avec les États-Unis et d'autres puissances occidentales tout en se montrant capable de prendre des actions militaires indépendantes pour protéger ses intérêts.
4. Les défis internes : maintenir la sécurité et répondre aux tensions régionales
La situation après la chute du régime Assad présente également des défis internes pour Israël. Le vide sécuritaire en Syrie, notamment dans certaines régions proches de ses frontières, pourrait permettre une résurgence de groupes extrémistes ou de nouvelles factions hostiles. Israël doit surveiller avec attention l'évolution de la situation dans le plateau du Golan, une région stratégique qui borde la Syrie et où les groupes extrémistes pourraient tirer parti du chaos régional.
Israël doit également rester vigilant face aux dynamiques internes au sein de ses voisins arabes. La chute d'Assad pourrait ouvrir de nouveaux espaces pour des groupes extrémistes ou des conflits transfrontaliers. Cette situation, combinée aux ambitions d'Iran de maintenir une présence régionale, oblige Israël à renforcer sa surveillance et ses capacités militaires pour faire face aux nouveaux défis sécuritaires.
5. Israël : un acteur à surveiller
Israël reste l’un des principaux obstacles pour les milices pro-Iran en Irak. Depuis plusieurs années, l'État hébreu mène des opérations militaires ciblées pour affaiblir l'influence iranienne dans la région, notamment en frappant des cibles militaires liées à l'Iran en Syrie. Toutefois, ces opérations ne se limitent pas à la Syrie. Israël a déjà mené des frappes en Syrie, visant des dépôts d'armes, des centres de milices, et des infrastructures militaires attribués aux groupes soutenus par Téhéran. La zone tampon n'est plus taboue et les forces israéliennes ont franchi la frontière en direction du plateau du Golan, se rapprochant visiblement de la capitale, Damas.
Dans ce contexte, la chute du régime syrien et l'instabilité qui en découle pourraient inciter Israël à intensifier ses opérations militaires en Irak, considérant que l'axe Iran-Syrie-Irak constitue une menace stratégique. L'administration Trump, bien que plus agressive envers l'Iran que certaines de ses prédécesseurs, a aussi montré sa fermeté en matière de désengagement progressif des États-Unis et de soutien à des actions visant à contenir l'influence iranienne dans la région.
Cette dynamique crée un environnement particulièrement délicat pour les milices pro-Iran. Leur volonté de sécuriser leurs objectifs stratégiques pourrait entrer en conflit avec l'attitude israélienne et américaine, qui restent déterminés à limiter l'expansion de l'influence iranienne.
Dans ce nouvel environnement régional marqué par la chute du régime syrien, Israël adopte une stratégie pragmatique, combinant des actions militaires ciblées avec une coopération diplomatique renforcée. L'objectif d'Israël reste clair : contenir l'Iran, affaiblir ses relais régionaux, maintenir sa supériorité militaire et sécuritaire, tout en tirant parti du vide laissé par la chute d'Assad pour redéfinir ses positions stratégiques.
Cette stratégie se heurte cependant aux incertitudes de la région. Israël doit gérer non seulement la montée en puissance des groupes islamistes comme HTS, mais également une dynamique plus large de compétition régionale, impliquant des puissances comme les États-Unis, la Russie, la Turquie et l'Iran. Par sa capacité d'anticipation, son agilité militaire et ses alliances, Israël reste un acteur clé dans ce contexte complexe, déterminé à sécuriser ses intérêts stratégiques dans un Moyen-Orient en pleine recomposition.
CONCLUSION : UN NOUVEL ÉQUILIBRE RÉGIONAL
La chute du régime de Bachar al-Assad marque la fin d'une ère politique au Moyen-Orient et ouvre la voie à une recomposition géopolitique d'une grande complexité. Ce bouleversement majeur, résultant de la combinaison d'efforts internes, d'interventions étrangères et de dynamiques régionales, a profondément modifié les rapports de force dans la région. Cependant, malgré ce renversement symbolique, la stabilité demeure incertaine, et de nombreux défis subsistent.
La disparition du régime syrien tel qu'il était connu ne signifie pas la fin des conflits ou la résolution des crises historiques. La Syrie reste un pays fragmenté, avec des groupes rebelles, des milices, des puissances étrangères et des dynamiques sectaires qui continueront d'influencer son avenir. En ce sens, la chute d'Assad n'est pas un point final, mais plutôt un nouveau chapitre dans une guerre civile qui reste marquée par des intérêts divergents et des ambitions géopolitiques multiples.
De manière plus large, cette situation entraîne un repositionnement des acteurs régionaux et internationaux. La Turquie, l'Iran, l’Israel, les États-Unis, la Russie, et les autres puissances ont tous des intérêts qui se croisent et parfois s'opposent, générant de nouvelles tensions et de nouvelles alliances dans un contexte régional déjà volatile. Cette dynamique redessine les frontières d'influence, tout en plaçant la lutte contre des groupes extrémistes comme l'État islamique au cœur des priorités stratégiques.
Par ailleurs, il parait que la chute du régime d'Assad pourrait avoir des conséquences sur le conflit israélo-palestinien, même si ce dernier risque d'être relégué au second plan dans un contexte où la stabilité régionale reste fragile. Les priorités de nombreuses puissances se tournent désormais vers la reconstruction, la gestion des milices et la stabilisation sécuritaire, réduisant l'attention portée à la question palestinienne. Cette situation souligne la nécessité de ne pas perdre de vue les dimensions historiques du conflit tout en prenant en compte les nouvelles réalités géopolitiques.
En somme, bien que la chute du régime syrien représente un tournant décisif, elle ne constitue ni une solution ni un nouvel ordre établi. Au contraire, elle donne naissance à un nouvel équilibre régional, où les ambitions, les alliances, les luttes pour le pouvoir et les aspirations politiques continueront de façonner le Moyen-Orient. La stabilité et la paix dans la région dépendront de la capacité des puissances régionales et internationales à gérer ces dynamiques avec pragmatisme, coopération et vision stratégique à long terme.
