Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. IFIMES analizira aktuelnu situaciju u Srbiji povodom završnice kampanje za predsjedničke, parlamentarne i lokalne izbore za grad Beograd i još 12 lokalnih samouprava 3.aprila 2022.godine. Iz analize „Srbija 2022: Izbori u znaku pritisaka, ukrajinske krize i Kosova“ objavljujemo najvažnije i najzanimljivije dijelove.
U Republici Srbiji će se 3.aprila 2022.godine održati redovni predsjednički, vanredni parlamentarni i redovni lokalni izbori za glavni grad Beograd i još 12 lokalnih samouprava.
Na parlamentarnim izborima, prema proporcionalnom sistemu, za Narodnu Skupštinu Republike Srbije, bira se 250 narodnih poslanika. Pravo glasa ima 6.501.689 registrovanih birača na 8.255 biračkih mjesta.
Republika Srbija, prema važećem izbornom Zakonu, predstavlja jednu izbornu jedinicu. Poslanički mandati raspodjeljuju se proporcionalno prema broju osvojenih glasova. Političke stranke nacionalnih manjina u raspodjeli mandata, koje ukoliko ne pređu izborni cenzus od 3%, za njih važi „prirodni prag“, koji se dobije kada se broj važećih glasova podijeli sa 250 poslanika za svako poslaničko mjesto, što u zavisnosti od izlaznosti na izbore, predstavlja između 12.000 i 16.000 glasova.
Na parlamentarnim izborima učestvuje 19 izbornih lista: ● Aleksandar Vučić - Zajedno možemo sve ● Ivica Dačić - Premijer Srbije ● Savez vojvođanskih Mađara - Ištvan Pastor ● Dr Vojislav Šešelj - Srpska radikalna stranka ● Marinika Tepić - Ujedinjeni za pobedu Srbije (Stranka slobode i pravde, Narodna stranka, Demokratska stranka DUVM - VMDK, Stranka Makedonaca Srbije, Pokret slobodnih građana, Udruženi sindikati Srbije „Sloga“, Pokret za preokret, Pokret Slobodna Srbija, Vlaška stranka) ● Dr Miloš Jovanović - Nada za Srbiju - Srpska koalicija Nada - Nacionalno demokratska alternativa - Demokratska stranka Srbije (DSS) - Za Kraljevinu Srbiju (Monarhisti) - Vojislav Mihailović ● Milica Đurđević Stamenkovski - Srpska stranka zavetnici ● Muftijin amanet Stranka pravde i pomirenja - Usame Zukorlić ● Moramo - Akcija - Ekološki ustanak - Ćuta - Ne davimo Beograd - Nebojša Zelenović ● Suverenisti - Saša Radulović (DJB) - Milan Stamatović (ZS) - Dr Jovana Stojković (ŽZS) ● Boško Obradović - Srpski pokret Dveri - POKS - Miloš Parandilović - Patriotski blok za obnovu Kraljevine Srbije ● Zajedno za Vojvodinu - Vojvođani (Demokratski savez Hrvata u Vojvodini, Zajedno za Vojvodinu) ● SDA Sandžaka - Dr Sulejman Ugljanin ● Boris Tadić - Ajmo ljudi - Socijaldemokratska stranka - Nova stranka - 1 od 5 miliona - Tolerancija Srbije - Ujedinjeni pokret zelenih Srbije - Bošnjačka građanska stranka - Stranka Crnogoraca ● Alternativa za promene - Albanska demokratska alternativa ● Koalicija Albanaca Doline ● Otete bebe Ana Pejić ● Romska partija - Srđan Šajn ● Ruski manjinski savez – Milena Pavlović, Pavle Bihali Gavrin (Srpsko ruski pokret Srpsko ruska partija Vukovi, Pokret Grka Srbiza).
Analitičari smatraju, da je pored vodeće Srpske napredne stranke (SNS) Srbiji potrebna snažna opozicija kao korektiv vlasti. Srpska opozicija većinu napora uložila je u pitanje zastupljenosti u medijima pri tome stvarajući utisak da se izbori dobivaju preko medija što ne odgovara stvarnosti i izbornim iskustvima u brojnim državama. Glasači opozicije nezadovoljni su bojkotom prošlih parlamentarnih izbora od strane opozicije, jer su bili uskraćeni za svoju zastupljenost u parlamentu i ostvarivanju svojih interesa. Zamjerke opoziciji odnose se, da nije pripremila jasan i sadržajan politički program i ponudila nove kvalitetne kandidate, nego je ponudila kandidate, koji imaju hipoteku dosadašnjeg političkog djelovanja i kandidate koji su promijenili po nekoliko političkih stranaka što dovodi u pitanje njihov kredibilitet i povjerenje. Opozicija je svu kampanju usmjerila prema Aleksandru Vučiću (SNS) umjesto da ponudi kvalitetnije kandidate i političke programe. Opozicija ima šansu da ostvari zapažen rezultat u Beogradu. Demokratska stranka (DS) nije uspjela postati centar opozicionog okupljanja u Srbiji. Tome su doprinijela i unutrašnja previranja unutar Demokratske stranke, koja su je dodatno marginalizirala.
Izbori za grad Beograd posebno su važni, jer je Beograd jedan od evropskih glavnih gradova koji se najbrže razvija i postaje sve atraktivniji za život brojnim strancima.
Na predsjedničkim izborima učestvuje osam kandidata: ● Miša Vacić, kandidat grupe građana „Srpski patriota - Miša Vacić“ ● Biljana Stojković, ispred koalicije „Moramo“ ● Branka Stamenković, ispred liste „Suverenisti“ ● Zdravko Ponoš, kandidat koalicije „Ujedinjeni za pobedu Srbije“ ● Milica Đurđević Stamenkovski, kandidat pokreta Zavetnici ● Aleksandar Vučić, kandidat SNS-a, SPS-a i Saveza vojvođanskih Mađara ● Miloš Jovanović, kandidat koalicije NADA ● Boško Obradović kandidat koalicije Dveri i POKS-a.
Predsjednički izbori su posebno interesantni, jer se kandidati suočavaju pojedinačno. Dosadašnji predsjednik Srbije Aleksandar Vučić (SNS) ima sedam opozicionih izazivača.
Analitičari smatraju, da se Republika Srbija nalazi pod izuzetno snažnim međunarodnim pritiscima, a posebno njen predsjednik. Opozicioni kandidat Zdravko Ponoš je velika nepoznanica i pitanje je kako bi se u ovakvo složenom vremenu i situaciji snašao i reagovao. Položaj Srbije nije bio nikada teži. U postojećoj situaciji Srbiji je potreban šef države, koji će nastaviti kontinuitet sigurnosti i sačuvati postojeći mir i stabilnost te nastaviti reberendirati i repozicionirati Srbiju u regionalnim i međunarodnim odnosima, kao što to do sada uspješno radi aktuelni predsjednik Srbije Aleksandar Vučić, kojeg ključni međunarodni faktori smatraju glavnim branikom mira i stabilnosti na Balkanu. U postojećoj situaciji od mira i stabilnosti u Srbiji zavisi mir i stabilnost u regionu. Zbog toga su ključni međunarodni akteri zainteresirani, da se u postojećoj konstelaciji odnosa sačuva vojna neutralnost Srbije. Vanjska politika Srbije koja je bila zasnovana na četiri stuba EU, SAD, Rusija, Kina plus Pokret Nesvrstanih pokazala se u vremenu krize optimalnom, jer šta bi se desilo, da je Srbija bila oslonjena na samo jedan stub bez obzira koji to bio.
EU mora precizirati svoju politiku proširenja na Zapadni Balkan sa vremenskim odrednicama i odustati od upotrebe opštih floskula o evropskoj perspektivi i da Zapadni Balkan pripada Evropi, koje državama Zapadnog Balkana i njihovim građanima ništa ne znače, niti smanjuju već povećavaju postojeću neizvjesnost.
Analitičari smatraju, da EU zahvaljujući utjecaju ukrajinske krize može ispraviti svoju grešku ubrzanim prijemom u svoje punopravno članstvo preostalih zemalja Zapadnog Balkana (Srbija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Sjeverna Makedonija, Albanija i Crna Gora), jer će region po svemu sudeći potpasti pod snažan utjecaj Rusije, Kine i Turske što može dovesti do velikih geopolitičkih promjena. Integracija Zapadnog Balkana u EU važnija je nego ikada. Analitičari podsjećaju, da je u nedavnoj prošlosti EU primila u svoje punopravno članstvo Bugarsku i Rumuniju, iako i sada u pojedinim sektorima države Zapadnog Balkana bolje funkcioniraju i bilježe zapaženije rezultate od Bugarske i Rumunije. EU je 2004.godine primila čak samo polovinu države, Kipar, u svoje punopravno članstvo, tako da EU nema opravdanog izgovora za odlaganje kada je u pitanju ubrzan prijem zemalja Zapadnog Balkana u članstvo EU. Srbija se još uvijek suočava u zvaničnom Briselu sa davno uspostavljenom matricom prema Srbiji, koja je uspostavljena još za vrijeme režima Slobodana Miloševića.
Regionalna inicijativa „Otvoreni Balkan“ je regionalna inicijativa za Balkan za 21.vijek, koja doprinosi homogenizaciji evropskog prostora i osigurava realizaciju u praksi evropskih sloboda, kretanja ljudi, roba, kapitala i usluga. Time bi se obesmislili balkanski nacionalizmi i osnažila EU, koja je zasada nemoćna pred pritiscima Rusije, Kine i Turske i koja se odlučno ne suprotstavlja populistima, koji kolaboriraju sa snagama čiji je jedini cilj razaranje evropskog jedinstva. Jedan dio faktora u Evropi i svijetu se protive ovoj inicijativi, jer njihovim interesima odgovara da Balkan ostane trajno nestabilno područje gdje nikada neće doći do susjedskog pomirenja i saradnje, istinske evropeizacije, dugoročnog ekonomskog napretka, stabilnosti, mira, perspektive za mlade i obrazovane ljude sa krajnjim ciljem ulaskom svih zemalja Zapadnog Balkana u EU. To bi dovelo do prosperiteta svih zemalja regiona poslije skoro 30 godina sporova, napetosti, konflikata i zastoja.
Iskustva Višegradske grupe država sa jednim zajedničkim glasom u procesu pristupanja članstvu u EU su važna za „Otvoreni Balkan“, jer nastupati pojedinačno je usamljeni glas, koji se ne dovoljno čuje u integraciji od 450 miliona stanovnika odnosno EU. Postojeću krizu ne treba gledati samo kao opasnost i prijetnju, nego i kao razvojnu šansu i za unapređenje međusobnih odnosa i repozicioniranje u međunarodnim odnosima na najbolji mogući način.
Na Kosovu, kojeg Republika Srbija prema važećem ustavu još uvijek smatra svojom Autonomnom pokrajinom parlamentarni izbori trebali su biti održani uz pomoć međunarodne zajednice (OSCE) kao i do sada u sredinama u kojima živi srpska zajednica. Ne treba zaboraviti da su kosovski Srbi postali dio kosovskih institucija uz uslov da im se na Kosovu omogući glasanje na svim izborima u Srbiji. Sprečavanje učešće kosovskih Srba na izborima u Srbiji u srpskim sredinama na Kosovu može dovesti do povlačenja političkih predstavnika Srba iz kosovskih institucija ili dovesti do neučešća Srba na narednim kosovskim izborima što može trajno narušiti mir i stabilnost i dovesti do nefunkcionalnosti kosovskih institucija.
Analitičari smatraju, da su zemlje Kvinte (Francuska, Njemačka, Italija, Britanija i SAD) mogle mnogo više učiniti, da se izbori održe u srpskim sredinama na Kosovu, jer se nije smjelo dozvoliti ugrožavanje postojećeg dijaloga o normalizaciji odnosa između zvaničnog Beograda i Prištine uslovljavanjem održavanja izbora na Kosovu međunarodnim priznanjem Kosova od strane Srbije. Odlukom kosovskih vlasti o zabrani održavanja izbora u srpskim sredinama na Kosovu narušava se dijalog o normalizaciji ali i mir i stabilnost. Zbog toga će se izbori za građane Kosovo održati izvan teritorije Kosova u opštinama Raška, Tutin, Kuršumlija i Bujanovac.
U oktobru 2021.godine u Beogradu je uspješno održan Samit Nesvrstanih kao najveći multilaleralni događaj u Evropi u 2021.godini i jedan najvećih u svijetu. Taj događaj, na kojem su se okupili predstavnici više od 120 država, doprinio je snažnijem pozicioniranje Srbije u međunarodnim odnosima posebno sa grupacijom država članica Nesvrstanih, koja je posebno važna u UN-u u okviru Generalne skupštine UN-a u New Yorku.
Analitičari smatraju, da je ideja da Beograd bude mjesto budućih pregovora između Rusije i Ukrajine priznanje dosadašnjoj vanjskoj politici Srbije i ugledu u međunarodnoj zajednici, koji bilježi trend snaženja i većeg utjecaja u svijetu posebno poslije održanog samita Nesvrstanih u Beogradu i s obzirom na njen status vojne neutralnosti, koji predstavlja novu dimenziju položaja Srbije u međunarodnoj zajednici.
Izbori u Srbiji predstavljaju važan moment za budućnost Srbije i očuvanje mira i stabilnosti u regionu.
Srbija je ključna država regiona za održavanje stabilnosti i mira i zbog toga je potrebno spriječiti mogućnost izbijanja nasilja u završnici izborne kampanje, izazivanjem nemira na sam dan izbora kako bi se izbori proglasili nelegitimnim i nelegalnim te tako nevažećim. Potrebno je osigurati zakonitost i regularnost izbornog procesa. Već se naziru namjere, da će budući izborni gubitnici osporiti rezultate izbora. Zbog toga je važno, da politički subjekti pokažu visok stepen političke kulture i odreknu se nasilju kao političkom sredstvu.
Analitičaru smatraju, da u Srbiji još uvijek postoji jedan manji dio, kojem odgovara da sa dijelom stranog faktora destabiliziraju Srbiju, kako bi se Srbija i Zapadni Balkan vratili 30 godina unazad umjesto, da Srbija zadrži poziciju regionalnog lidera ali i motora evropskih integracija. Srbija prednjači u regionu sa nivoom stranih investicija, relativno niskim javnim dugom, niskom nezaposlenošću, ubrzanim rastom plata i visokom godišnjom stopom ekonomskog rasta sa potencijalom da se u narednom periodu dodatno poveća.
Ljubljana/Washington/Bruxelles/Beograd, 29.mart 2022
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine.
