Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES[1]) iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. Dr. Tomi Dimitrovski je bivši makedonski ambasador u Republici Sloveniji (2014-2018) i bivši generalni konzul u Solunu, Republika Grčka (2007-2014). U svom članku pod naslovom „SIRIZA: Uspon i pad najkultnije ljevičarske partije u Evropi - Refleksija na desnici/СИРИЗА: Успонот и Падот на Најкултната Левичарска Партија во Европа - Отсјајот на Десната Страна“ analizira aktuelna dešavanja u Grčkoj i šire. Njegov članak objavljujemo u cijelosti.
Temelj ljevičarskog pokreta u Grčkoj je koalicija SINASPISMOS osnovana 1991. godine. SINASPISMOS je također jedan od osnivača Partije evropske ljevice (PEL) u Rimu 2004.godine. U Grčkoj, nasljednik SINASPISMOSA je Koalicija radikalne ljevice, poznatija pod imenom SYRIZA. Ovo ime je zapravo kovanica grčkih riječi za koaliciju. SIRIZA je formirana 2004. godine od strane nekoliko ljevičarskih i ekstremno ljevičarskih stranaka. Prvi predsjednik SIRIZE bio je Alekos Alavanos (1950). On je umjereno ljevičarski političar, a stranku je vodio do 2008.godine. Bile su to godine ispunjene brojnim tenzijama između koalicionih partnera i skromnim rezultatima na parlamentarnim i lokalnim izborima. Mnogi u Grčkoj su ove dvije stranke povezivali sa anarhističkim grupama, što je često izazivalo nemire u Grčkoj.
Tih godina je PASOK (član Partije evropskih socijalista - PES) suvereno vladao lijevim centrom, a Komunistička partija Grčke (KKE) bila je više lijevo orijentirana od PASOK-a. SIRIZA je zauzela mali prostor lijevo od PASOK-ove politike. Niko nije očekivao da će stranka sa radikalnom ljevičarskom ideologijom ikada vladati zemljom.
Aleksis Cipras (1974) je izabran za predsednika SIRIZE u junu 2009. Koalicija je kao politička stranka registrovana 2012.godine. Cipras je bio taj koji je vodio put, od marginalne lijeve stranke do kvalifikovane većine u grčkom parlamentu. A u januaru 2015.godine, kao rezultat pobjede na parlamentarnim izborima, Cipras je izabran za novog premijera Grčke. Ali treba napomenuti da mu je u svemu tome pomogla slaba politika vlada koje su predvodili Nova Demokratija (član Evropske narodne partije EPP) i PASOK. Formiranje vlade koju predvodi SIRIZA najveće je i do sada neprevaziđeno postignuće jedne krajnje ljevice u EU, ali i u Evropi šire.
SIRIZA je naslijedila izuzetno nepovoljnu ekonomsku situaciju u zemlji. Od 2009.godine Grčka je u dužničkoj krizi i pod strogim mjerama štednje. Sve je to koordinirano u dogovoru sa Evropskom komisijom, Međunarodnim monetarnim fondom i Evropskom centralnom bankom, popularno nazvanom Trojkom.
Preuzimanje vlasti od strane krajnje ljevice u jednoj od starijih članica EU i članici Eurozone imalo je svoj uticaj. Yannis Varoufakis (1961) preuzeo je poziciju ministra finansija Grčke u novoj Vladi. Iako je na toj funkciji ostao samo šest mjeseci, bio je to turbulentan period, a pregovori sa Trojkom bili su napeti. Varoufakis je, po nalogu premijera Ciprasa, tajno pripremao plan B, apokaliptični scenarijo za „paralelni sistem likvidnosti“ u Grčkoj. Ali sam je tvrdio da Grčka nema ambicije da napusti Eurozonu. U junu 2015. Varoufakis se suočio s ultimatumom ministara finansija Eurogrupe. Već sljedećeg dana premijer Cipras je pozvao na referendum za odbacivanje mjera štednje koje je predložila Trojka. Na referendumu održanom u julu 2015.godine većina birača (61%) rekla je „NE“ mjerama štednje. Varoufakisova ostavka uslijedila je kao rezultat referenduma, ali i kao veliko iznenađenje. Ali i Andonisa Samarasa (1951), predsjednika Nove Demokratije. Ova stranka i većina medija bili su „ZA“.
Varoufakis je objavio da je svojim mobilnim telefonom snimao sastanke Eurogrupe. Njegov izgovor je bio da je to neophodno za njegov rad, jer niko nije vodio bilješke o sastancima. Eurogrupa ne zabranjuje striktno snimanje sastanaka, ali su razgovori tamo često povjerljivog sadržaja.
Cipras je odlučio da ignoriše volju birača na referendumu. Upravo to je bio razlog Varoufakisove ostavke. Sredinom jula 2018. Cipras je postigao dogovor sa Trojkom. Ovaj novi dogovor je sada protivnik Varoufakis okarakterisao kao još restriktivniji od prethodnog predloženog. Čini se kao da je Cipras napustio ekstremnu ideologiju i postao umjereni ljevičarski evropski političar.
Tada je nekoliko zemalja strahovalo od mogućeg domino efekta Grčke na finansijski slabije članice eurozone. Uz mogućnost daljih reperkusija na jedinstvo i stabilnost EU.
Grčka je, kao rezultat svega toga, morala da izađe na vanredne izbore. U septembru 2015. Cipras je ponovo izabran za premijera. A onda je nastavio sa restriktivnom politikom u trošenju budžetskih sredstava i mjerama štednje.
U Grčkoj premijer i Vlada tradicionalno polažu zakletvu na ceremoniji pred arhiepiskopom Atine i cijele Grčke. Cipras je položio zakletvu tek pred predsjednikom Republike Prokopisom Pavlopulosom (1950). Ali kasnije je isti dan Cipras otišao na sastanak sa arhiepiskopom u prostorije Arhiepiskopije. Cipras je ateista i grčki glasači to nisu pozdravili.
Cipras je elokventan i harizmatičan političar. Svojevrsna ikona među ljevičarima u Evropi. Još uvijek njeguje jedan specifičan način oblačenja, a to je da nikada ne nosi kravatu. Izrazio je iskrenu želju za svojom zemljom, da će staviti kravu kada spasi državu od dužničke krize.
I on je to ispunio. Ministri finansija eurozone su 2018.godine ponudili Grčkoj povoljnije finansijske mjere, što je zapravo značilo da će Grčka finansijski stati na svoje noge. Jedne večeri u junu te godine Cipras se pojavio sa kravatom, i to na večernjem sastanku sa koalicionim partnerima. Uzorak je razumljiv, crveno bordo boje. Kravatu je nosio samo pola sata. On je ovaj čin posvetio onima koji su se proteklih osam godina borili sa dužničkom krizom u zemlji.
Još od 1991.godine Grčka je imala problem sa imenom svog sjevernog susjeda. Nacionalistima u zemlji nije se svidjelo što njihov sjeverni susjed u svom ustavu ima naziv Makedonija. Za većinu njih ta država je nazvana samo kao Skopje (naziv glavnog grada). Neki od njih, iako u malom broju, i dalje njeguju tu politiku. Tog juna 2018.godine pod vodstvom Ciprasa tadašnji ministar vanjskih poslova Grčke Nikos Kozias (1950) potpisao je Prespanski sporazum. Time je Cipras stavio tačku na dugogodišnji problem, iz grčke perspektive. Ovaj događaj nije vezan za ublažavanje mjera štednje od strane Trojke. Ili možda jeste?
Ali treba napomenuti da je Prespanski sporazum potpisala Vlada, odnosno ministar koji je došao iz redova ljevice. Do tada, i nekoliko decenija, grčke stranke koje su članice EPP i PES nisu uspele, ili nisu htjele.
Međutim, mnogi glasači u Grčkoj nisu dobro prihvatili potpisivanje Prespanskog sporazuma. Iako su Cipras i SIRIZA postali ogromna inspiracija drugim ljevičarskim strankama širom Evrope, njihova popularnost u Grčkoj je opadala. Ali najviše kao rezultat dugoročne restriktivne ekonomske politike u zemlji.
SIRIZA je izgubila na parlamentarnim izborima u julu 2019. Novu demokratiju od januara 2016. vodi aktuelni premijer Kyriakos Micotakis (1968.). SIRIZA je izgubila i parlamentarne izbore u junu 2023. godine, a odmah nakon toga Cipras je podnio ostavku na mjesto predsjednika stranke. On je i dalje član sadašnjeg grčkog parlamenta.
Cipras nije najpopularnija figura koja je izašla iz SIRIZE u SAD. To je Varoufakis. On je završio magistarske i doktorske studije u Velikoj Britaniji. Trenutno je lider manje vanparlamentarne ljevičarske stranke MeRA25 u Grčkoj, ali je često prisutan u medijima u Velikoj Britaniji i Sjedinjenim Državama. On uglavnom artikuliše svoje ljevičarske stavove o finansijama i ekonomiji. U SAD-u, velika grčka dijaspora tradicionalno se povezuje s Demokratskom strankom. Uostalom, i sam predsjednik Joseph Biden (1942) je izjavio da mu je grčka zajednica u njegovom izbornom okrugu davala bezrezervnu podršku na izborima godinama tokom izbora za Senat. U grčkoj zajednici u svom izbornom okrugu dobio je nadimak Bidenopoulos u znak saradnje i poštovanja.
Čini se da je pojava SIRIZE i Varoufakisa nagovijestila okretanje u lijevo Demokratske stranke u Sjedinjenim Državama. SIRIZA je inspirisala i dala energiju Demokratskoj stranci. To se osjetilo i u kampanji na primarnim unutrašnjim stranačkim predsjedničkim izborima. Ljevičar Bernie Sanders (1941) osvojio je veliki broj glasova na primarnim predsjedničkim izborima 2016. i 2020.godine. Sandersova ljevičarska kampanja također je utjecala na pomak ulijevo inače politike centra prema lijevom centru pobjedničkog predsjedničkog kandidata Demokratske stranke, Bidena, koji je izabran za 46. predsjednika Sjedinjenih Država. Neke od politika besplatne zdravstvene zaštite, ukidanja studentskih dugova, socijalne podrške, podrške sindikata, besplatnog obrazovanja oličenje su pomaka u lijevo Demokratske stranke SAD-a, koje su naišle na široku podršku birača.
Stefanos Kasselakis (1988) izabran je za novog predsednika SIRIZE u septembru 2023. Dio svog života i školovanja proveo je u Sjedinjenim Državama. Član je LGBT+ zajednice. Na kraju krajeva, Kasselakis se vratio u Grčku samo nekoliko mjeseci prije nego što je izabran za lidera. Njegov partner s kojom se oženio u SAD je američki državljanin. Grčka i dalje ne dozvoljava istospolne brakove. To je također jedna od obećanja Kasselakisa, da zemlja prizna ove zajednice.
Na lokalnim izborima u oktobru 2023. Kasselakis je u drugom krugu dao nedvosmislenu podršku kandidatima za gradonačelnike iz redova i podržan od strane PASOK-a. Možda je upravo taj potez bio odlučujući da Nova Demokratija izgubi Atinu i Solun, dva najveća grada u Grčkoj. Mnogi su mislili da će s tim SIRIZA ići u uzlazni trend. Ali partija je izgubila jedinstvo u svojim redovima. To je dovelo do raspada poslaničke grupe, a neki europarlamentarci su prebjegli iz stranačkih redova. Iako Kasselakis ima podršku među mlađim biračima, stranka je sada na klizavoj stazi. U decembarskim istraživanjima javnog mnijenja, SIRIZA je pala na jednocifren rejting po prvi put u nekoliko godina.
Sve je to doprinijelo da stranka Nova Demokratija nastavi, iako u smanjenoj mjeri, svoju dominaciju u Grčkoj. SIRIZA više nije na drugom mjestu u anketama. Sada je to PASOK. Već sada je jasno da će na evropskim izborima u junu 2024. PASOK osvojiti više poslanika nego SIRIZA. Nova Demokratija će ostati na vrhu, po broju osvojenih poslaničkih mandata.
Ovo daje prostora PASOK-u. Evropski poslanik Nikos Androulakis (1979) na čelu je PASOK-a od decembra 2021. i već je zauzeo drugo mjesto na listi popularnosti grčkih političara. Micotakis je i dalje neprikosnoveno na vrhu.
Ako Nova Demokratija nastavi sa svojom dosadašnjom politikom, nastavit će dominirati političkom scenom zemlje još neko vrijeme. Postavlja se pitanje da li će i kada PASOK uspjeti da prestigne Novu Demokratiju. PASOK će još neko vrijeme ostati druga stranka u Grčkoj. Trenutno je razlika između Nove Demokratije i PASOK-a oko 23%. SIRIZA će imati za cilj da se popne na drugo mjesto. U ovom trenutku izgledi su loši. Ali Cipras je također preuzeo SIRIZU 2009. godine sa veoma niskim rejtingom.
Možda je restrukturiranje grčke političke scene najava narednih dešavanja u EU.
Sada je jasno da su najveće ljevičarske stranke u Evropi, SIRIZA u Grčkoj i PODEMOS u Španiji, izgubile primat. Trenutno nema izgleda da će bilo koja stranka slična SIRIZI, u nekoj drugoj zemlji EU, ali i šire u Evropi, ponoviti uspjeh Aleksisa Ciprasa. Postavlja se pitanje da li je ovo kraj pomjeranjima evropske političke scene u lijevo. Ali SIRIZA je također morala da skrene ka centru, da uskladi mjere štednje sa Trojkom kako bi završila svoj mandat na čelu Grčke. Zapravo, napustila je svoju radikalnu ideologiju i na kraju svog mandata više nije bila radikalna ljevičarska stranka.
Desničarski pokreti su također u trendu u EU. U Mađarskoj, Italiji, Nizozemskoj, ali i u Austriji, Njemačkoj, Francuskoj, Poljskoj. Postoji trend da neke stranke napuste EPP i formiraju novi blok, odnosno izvrše diferencijaciju etabliranih „konzervativnih i demokršćanskih“ i „radikalnih desničara“. To je sličan proces onom koji se dogodio strankama lijevog centra tokom financijske krize, a doveo je do uspona SIRIZE, PODEMOS-a, ali i nekih manjih ljevičarskih partija u Evropi, poput Ljevice u Sloveniji. U Mađarskoj, FIDES vodi tamošnju vladu i ta stranka se odvojila od EPP-a u vrijeme kada je bila na vrhuncu svoje političke moći. Trenutno je stranka Braća Italije najbliža preslikavanju SIRIZE na desnici. U ostalim državama članicama EU radikalna desnica je još daleko od formiranja vlade i pozicije premijera.
Cipras je, ako se sjećate, podigao SIRIZA-u od stranke sa skromnim rejtingom do vladajuće stranke u zemlji. Postavlja se pitanje da li će neko uspeti da ponovi uspjeh SIRIZE odnosno koja stranka je trenutno, ili će se podići u novoj SIRIZI, ali ovaj put na radikalnoj desnici.
O autoru
Dr. Tomi Dimitrovski je bivši makedonski ambasador u Republici Sloveniji (2014-2018) i bivši generalni konzul u Solunu, Republika Grčka (2007-2014). Tomi Dimitrovski je doktor nauka (Univerzitet Sheffield, Ujedinjeno Kraljevstvo, 2018). Predaje strateško upravljanje zdravstvenim organizacijama na Univerzitetu Sheffield, Ujedinjeno Kraljevstvo, i zdravstveni menadžment na Evropskom kampusu Univerziteta York u Solunu, Republika Grčka.
Članak predstavlja stav autora n ne odražava nužno stav IFIMES-a.
Ljubljana/Skopje 20.decembar 2023
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine. i izdavač je međunarodne naučne revije “European Perspectives”.
МАКЕДОНСКИ/MAKEDONSKI:
Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (ИФИМЕС[1]) од Љубљана, Словенија, редовно ги анализира настаните на Блискиот Исток, на Балканот и во светот. Д-р Томи Димитровски е поранешен македонски Амбасадор во Република Словенија (2014-2018) и поранешен Генерален Конзул во Солун, Република Грција (2007-2014). Во својата статија со наслов „СИРИЗА, Успонот и Падот на Најкултната Левичарска Партија во Европа - Отсјајот на Десната Страна“, тој ги анализира актуелните настани во Грција и пошироко. Неговата статија ја објавуваме во целост.
Основата на левичарското движење во Грција е Коалицијата СИНАСПИСМОС основана во 1991ва година. СИНАСПИСМОС е и еден од основачите на Партијата на Европската Левица (ПЕЛ) во Рим во 2004та година. Во Грција наследник на СИНАСПИСМОС е Коалицијата на Радикалната Левица, повеќе позната под името СИРИЗА. Ова име всушност е кованица од грчките зборови за коалицијата. СИРИЗА беше формирана во 2004та година од повеќе левичарски и екстремно левичарски партии. Прв Претседател на СИРИЗА беше Алекос Алаванос (1950). Тој е умерен левичарски политичар, и ја предводеше партијата до 2008ма година. Тоа беа години исполнети со бројни тензии помеѓу коалициските партнери, и скромни резултати на парламентарните и локалните избори. Многумина во Грција овие две партии ги поврзуваа со анархистички групи кои што често правеа нереди во Грција.
Во тие години ПАСОК (членка на Партијата на Европските Социјалисти - ПЕС) суверено владееше со лево-од-центарот, а Комунистичката Партија на Грција (ККЕ) беше доста лево ориентирана од ПАСОК. СИРИЗА го имаше заземено оној мал простор кој остана лево од политиката на ПАСОК. Никој не очекуваше дека партија со крајно левичарска идеологија некогаш ќе владее со земјата.
Алексис Ципрас (1974) во Јуни 2009та година беше избран за Претседател на СИРИЗА. Во 2012та година коалицијата се регистрираше како политичка партија. Токму Ципрас го предводеше патот, од маргинална левичарска партија до квалификувано мнозинство во грчкиот Парламент. И во Јануари 2015та како резултат на победата на парламентарните избори Ципрас беше избран за нов Премиер на Грција. Но, мора да се напомене дека во сето тоа му помогнаа и слабите политики во изминатата деценија на владите предводени од Нова Демократија (членка на Европската Народа Партија - ЕПП) и ПАСОК. Формирањето на влада предводена од СИРИЗА е најголемото и до сега ненадминато достигнување на крајно левичарска партија во Европската Унија, и во Европа пошироко.
Но СИРИЗА наследи крајно неповолна економска состојба во земјата. Од 2009та Грција беше во должничка криза и под строги мерки на штедење. Сето ова беше усогласено во договор со Европската Комисија, Меѓународниот Монетарен Фонд, и Европската Централна Банка, популарно наречени Троика.
Преземањето на влада од крајно левичарска партија во една од постарите членки на Европската Унија и членка на Еврозоната имаше свое влијание. Јанис Варуфакис (1961) во новата Влада ја презеде функцијата Министер за Финансии на Грција. Иако тој на таа позиција остана само шест месеци тоа беше еден турбулентен период. Преговорите со Троиката одеа тензично. Варуфакис по налог на Премиерот Ципрас во тајност го изготвуваше планот Б, апокалиптично сценарио за „Паралелен ликвиден систем“ во Грција. Но самиот тој тврдеше дека нема амбиции Грција да ја напушти Еврозоната. Во Јуни 2015та Варуфакис се соочи со ултиматум од Министрите за финансии на Еврогрупата. Веќе наредниот ден Премиерот Ципрас повика на референдум за отфрлање на мерките на штедење предложени од Троиката. На референдумот кој се одржа во Јули 2015та мнозинството од гласачите (61%) им кажаа „НЕ“ на мерките на штедење. Како резултат на референдумот но и на големо изненадување дојде оставката на Варуфакис. Но и на Андонис Самарас (1951) Претседателот на Нова Демократија. Оваа партија и повеќето медиуми беа „ЗА“.
Варуфакис објави дека ги снимал на својот мобилен телефон состаноците на Еврогрупата. Неговиот изговор беше дека тоа било неопходно за неговата работа со оглед дека никој не водел белешки од состаноците. Еврогрупата не забранува стриктно снимање на состаноците, но разговорите таму често се со доверлива содржина.
Ципрас одлучи да ја игнорира волјата на гласачите на референдумот. Токму тоа и беше повод за оставкатс на Варуфакис. Кон средината на Јули 2018та Ципрас постигна договор со Троиката. Овој нов договор од страна на сега опонентот Варуфакис беше окарактеризиран како уште порестриктивен од претходно предложениот. Се чини како Ципрас да ја напушти екстремната идеологија, и стана умерен лево ориентиран европски политичар.
Во тоа време повеќе земји стравува од можен домино ефект од Грција врз финансиски послабите членки во Еврозоната. Со можност за понатамошни реперкусии во единството и стабилноста на ЕУ.
Грција како резултат на сево ова земјата мораше да оди на предвремени избори. Во Септември 2015та Ципрас повторно беше избран за Премиер. И потоа тој продолжи со рестриктивната политика во трошењето на буџетски средства и мерките за штедење.
Во Грција традиционално Премиерот и Владата даваат заклетва на церемонија пред Архиепископот Атински и на цела Грција. Ципрас даде заклетва само пред Претседателот на Републиката Прокопис Павлопулос (1950). Но подоцна истиот ден Ципрас отиде и на средба со Архиепископот во просториите на Архиепископијата. Ципрас е атеист и тоа не беше широко поздравено од грчките гласачи.
Ципрас е елоквентен и харизматичен политичар. Своевидна икона помеѓу левичарите во Европа. Сеуште има еден специфичен начин на облекување, а тоа е дека никој пат не носи кравата. Својата искрена желба кон својата земја ја артикулираше дека ќе стави кравата кога ќе ја спаси земјата од должничката криза.
И тоа го исполни. Во 2018та Министрите за финансии на Еврозоната и понудија на Грција поповолни финансиски мерки, што всушност значеше дека Грција, финансиски ќе застане на своите нозе. Една вечер во Јуни таа година, Ципрас се појави со кравата, и тоа на вечерна средба со коалиционите партнери. Дезенот се подразбира, црвена Бургундија боја. Краватата ја носеше само половина час. Овој чин го посвети на оние кои што во земјата се бореа со должничката криза во изминатите осум години.
Уште од 1991ва година Грција имаше проблем со името на својот северен сосед. На националистите во земјата не им се допаѓаше тоа да нивниот северен сосед го има името Македонија во својот устав. За повеќето од нив таа држава беше именувана само како Скопје (името на главниот град). Дел од нив, иако во мал број сеуште ја негуваат таа политика. Во тој Јуни 2018та под водство на Ципрас, тогашниот Министер за Надворешни Работи на Грција, Никос Коѕијас (1950) го потпиша Договорот од Преспа. Со ова Ципрас стави крај на долгогодишниот проблем, од грчка перспектива. Овој настан не е поврзан со олеснувањето на мерките за штедење од страна на Троиката. Или можеби е?
Но мора да се напомене дека потпис на Договорот од Преспа стави Влада односно Министер кој што дојде од редовите на левичарска партија. Тоа до тогаш, и тоа за неколку децении не им успеа, или не сакаа, грчките партии кои се членки на ЕПП и ПЕС.
Но потпишувањето на Договорот од Преспа не беше најдобро прифатено од многу гласачи во Грција. Иако Ципрас и СИРИЗА станаа неизмерна инспирација за другите левичарски партии низ Европа, нивната популарност во Грција опаѓаше. Но најповеќе како резултат на долгогодишната рестриктивната економска политика во земјата.
СИРИЗА ги изгуби парламентарните избори во Јули 2019та година. Нова Демократија уште од Јануари 2016та беше предводена од сегашниот Премиер Кирјакос Мицотакис (1968). СИРИЗА ги изгуби и парламентарните избори во Јуни 2023ра година, и одма после тоа Ципрас даде оставка од функцијата Претседател на партијата. Останува да биде пратеник и во сегашниот грчки Парламент.
Ципрас не е најпопуларната фигура која што е произлезена од СИРИЗА во САД. Тоа е Варуфакис кој што своите магистерски и докторски студии ги има завршено во Обединетото Кралство. Тој во моментов е предводник на помалата вонпарламентарна левичарска партија МеРA25 во Грција, но е често присутен во медиумите во Обединетото Кралство и во САД. Најчесто ги артикулира своите левичарски ставови во однос на финансиите и економијата. Во САД големата грчка дијаспора е традиционално поврзана со Демократската Партија. Впрочем и самиот Претседател Џо Бајден (1942), има изјавено дека грчката заедница во неговиот изборен округ му давала безрезервна поддршка на изборите низ годините при изборите во Сенатот. Во грчката заедница во неговиот изборен округ го добил и прекарот Бајденопулос во знак не соработката и почит.
Појавата на СИРИЗА и Варуфакис се чини дека го навестија скршнувањето во лево на Демократската Партија, односно СИРИЗА како да ја инспирираше и енергизираше Демократската Партија. Тоа се почувствува и во кампањата на примарните внатрепартиски претседателски избори. Левичарот Берни Сандерс (1941) во 2016та но и во 2020та освои голем број на гласови на примарните претседателски избори. Кампањата на Сандерс со левичарски примеси влијаеше и на свртувањето кон лево на инаку централно до централно-лево ориентираните политики на победничкиот претседателски кандидат на Демократската Партија, Бајден кој и беше избран за 46-ти Претседател на САД. Дел од политиките на бесплатно здравство, бришење на студентски долгови, социјална поддршка, поддршка на синдикатите, бесплатното школство се олицетворение на скршнувањето во лево на Демократската Партија. Овие политики најдоа широка подршка кај гласачите.
Стефанос Каселакис (1988) беше избран за нов Претседател на СИРИЗА во Септември 2023та. Тој еден дел од својот живот и едукација го има поминато во САД. Припадник е на ЛГБТ+ заедницата. Впрочем Каселакис се врати во Грција само неколку месеци пред да биде избран за лидер. Неговиот партнер со кого се венчаше во САД е американски државјанин. Грција сеуште не дозволува истополови бракови. Тоа е и една од заложбите на Каселакис, земјата да ги признае овие заедници.
На локалните избори во Октомври 2023та Каселакис даде недвосмислена поддршка во вториот круг на кандидатите за градоначалници од редовите и поддржани од ПАСОК. Можеби токму тој потег беше одлучувачки да Нова Демократија ги изгуби Атина и Солун, двата најголеми града во Грција. Многумина помислија дека со тоа и СИРИЗА ќе тргне по нагорна линија. Но партијата го изгуби единството внатре во своите редови. Тоа доведе до распад на пратеничката група и некои Европратеници се одметнаа од редовите на партијата. Иако Каселакис има поддршка помеѓу помладите гласачи, сега партијата е по лизгав пат надолу. На декемвриските испитувања на јавното мислење, СИРИЗА прв пат после неколку години падна на едноцифрен рејтинг.
Сето ова допринесе партијата Нова Демократија да ја продолжи, иако во намалена мера, својата доминација во Грција. СИРИЗА повеќе не е на второто место на анкетите за испитување на јавното мислење. Сега тоа е ПАСОК. Веќе е јасно дека на Евроизборите во Јуни 2024 ПАСОК ќе освои повеќе Европратеници од СИРИЗА. Нова Демократија ќе остане на врвот, по број на освоени пратенички мандати.
Ова му дава простор на ПАСОК. Европратеникот Никос Андрулакис (1979) е лидер на ПАСОК од Декември 2021ва годна, и веќе го презема второто место на листата на популарност на грчките политичари. Мицотакис сеуште е неприкосновен на врвот.
Нова Демократија доколку продолжи со сегашната политика, ќе остане да доминира уште некое време на политичката сцена во земјата. Се поставува прашањето дали и кога ПАСОК ќе успее да ја престигне Нова Демократија. ПАСОК уште некое време ќе остане како втора партија по рејтинг во Грција. Во моментов разликата помеѓу Нова Демократија и ПАСОК е околу 23%. СИРИЗА ќе се стреми да се искачи на второто место. Во моментов изгледите се слаби. Но и Ципрас ја превзема СИРИЗА во 2009та со многу мал рејтинг.
Можеби преструктуирањата на грчката политичка сцена се предвесник на следните случувања во ЕУ.
Сега е веќе јасно дека најголемите левичарски партии во Европа, СИРИЗА во Грција и ПОДЕМОС во Шпанија го изгубија приматот. Во моментов нема изгледи дека некоја слична партија на СИРИЗА, во друга земја на ЕУ но и во Европа пошироко ќе го повтори успехот на Алексис Ципрас. Се поставува прашањето дали е ова крај на поместувањата на европската политичка сцена во лево. Но и СИРИЗА мораше да скршне спрема центарот, да ги усогласи мерките на штедење со троиката за да го дозаврши својот мандат на чело на Грција. Всушност ја напушти својата екстремна идеологија и на крајот на својот мандат повеќе не беше радикално левичарска партија.
Во ЕУ во тренд се и десничарските движења. Во Унгарија, Италија, Холандија, но и во Австрија, Германија, Франција, Полска. Постои тренд некои партии да ја напуштат ЕПП и да се формира нов блок, односно диференцијација на „конзервативни и демохристијани“ и „радикални десничари“. Тоа е сличен процес на оној кој што се случи кај партите лево од центарот за време на финансиската криза, и доведе до подем на СИРИЗА, ПОДЕМОС но и некои помали левичарски партии во Европа, како на пример Левица во Словенија. ФИДЕС во Унгарија ја предводи тамошната влада и таа партија се одвои од ЕПП во моментот кога се наоѓаше на врвот на својата политичка моќ. Во моментов партијата Браќата на Италија е најблиску до отсјајот на СИРИЗА на десната страна. Во останатите земји членки на ЕУ, радикалната десница сеуште е далеку од составување влада и премиерско место.
Ципрас ако се сеќавате ја воздигна СИРИЗА од партија со скромен рејтинг до владејачка партија во земјата. Се поставува прашањето дали на некого ќе му успее да го повтори успехот на СИРИЗА односно која партија во моментот е или ќе се воздигне во новата СИРИЗА но овој пат на десната страна.
За авторот:
Д-р Томи Димитровски е поранешен македонски Амбасадор во Република Словенија (2014-2018) и поранешен Генерален Конзул во Солун, Република Грција (2007-2014). Томи Димитровски докторирал на University of Sheffield, United Kingdom, и предава Стратегиско управување со здравствените организации на University of Sheffield, United Kingdom, како и Здравствен менаџмент на CITY College, University of York Europe Campus во Солун, Република Грција.
Текстот претставува личен став на авторот, кој не е идентичен во сите случаи со ставовите на ИФИМЕС.
Љубљана/Скопје 20 Декември 2023
[1] ИФИМЕС – Меѓународен институт за блискоисточни и балкански студии со седиште во Љубљана, Словенија, кој има специјален консултативен статус со економско-социјалниот совет ЕКОСОЦ/ООН, Њујорк, од 2018 година и издавач на меѓународното научно списание »European Perspectives«.
