Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku i Balkanu. IFIMES analizira aktualna događanja u Bugarskoj uoči prijevremenih parlamentarnih izbora, koji se održati 2.aprila 2023. Iz analize „Parlamentarni izbori u Bugarskoj 2023: Između Brisela (Berlina) i Moskve/Парламентарни избори, кои ќе се одржат на 2 април 2023 година. Од анализата „Парламентарни избори во Бугарија 2023: Помеѓу Брисел (Берлин) и Москва“ objavljujemo najvažnije i najzanimljivije dijelove.
U Republici Bugarskoj će se 2.aprila 2023.godine održati prijevremeni parlamentarni izbori, na kojima će se izabrati 240 zastupnika/poslanika Nacionalne skupštine Bugarske prema proporcionalnom sistemu zatvorenih lista. Ukupan broj izbornih jedinica je 31, iz kojih se zavisno od veličine izborne jedinice bira četiri do 16 zastupnika/poslanika. Izborni prag iznosi 4%. Ovo su peti izbori u protekle dvije godine, jer se na osnovu rezultata prethodnih izbora nisu uspjele formirati vlade.
Parlament Bugarske 2016.godine donio je zakon o obaveznom učešću na izborima, kako bi povećali legitimitet zastupnika u zemlji. Kazna predviđena za glasače koji zanemare obavezu glasanja je brisanje s biračkog spiska. Ipak, izbrisani glasači imaju mogućnost da se ponovo upišu na birački spisak. Time nisu riješeni problemi. Ovo je nedemokratski zakon - biračko pravo znači da svaki birač odlučuje hoće li ili neće učestvovati na izborima - ne smije biti prisiljen ili kažnjen ako ne glasa što već ukazuje na neznanje/nepriznavanje demokratije i antidemokratski duh režima u Sofiji. Manipulacije izbornim listama su odraz fašizacije bugarskog društva. Bugarska ima brojnu dijasporu, koja tradicionalno ne izlazi na izbore.
Dijaspora broji 2-2,5 miliona građana, jer ne postoje precizne evidencije. U Turskoj živi oko 700.000 bugarskih Turaka, koji su doživjeli golgotu 80-tih godina prošlog stoljeća. U Grčkoj 300.000. Da li će učestvovati na izborima? Pokret za pravo i slobodu (DPS) - etnička stranke bugarskih Turaka pokušava dovesti što više Turaka, da učestvuju na izborima.
Glavna bitka vodit će se između pokreta Mi smo za promjene – Demokratska Bugarska (PP-DB) Kirila Petkova, Asen Vasilev&Hristo Ivanov i GERB-a Bojka Borisova. Za njima zaostaju poprilično izjednačeni, stranka Preporod Kostadin Kostadinov i Pokret za pravo i slobodu (DPS). U parlament ulazi i Bugarska socijalistička partija (BSP) Kornelije Ninove, a izborni prag očekuje se da pređu: Bugarski uspon (BV), stranka Lijevo i Postoji takav narod (ITN) Slavi Trifonova.
Bugarska i Bugari ne mogu se ponositi svojom historijom za vrijeme Drugog svjetskog rata, jer su tada bili saveznici sa nacističkom Njemačkom, a poslije Drugog svjetskog rata saveznici sa SSSR-om. Bugarska nikada nije bila kažnjena zbog svog „historijskog grijeha“ za vrijeme Drugog svjetskog rata, jer je kasnije uzeta pod okrilje SSSR-a što je pustilo duboke frustracije u bugarskom društvu.
Još uvijek je dominantna politička polariziranost između predsjednika Bugarske Rumena Radeva i predsjednika stranke Građani za evropski razvoj Bugarske (GERB) Bojka Borisova.
Borisov je tokom decenije vladavine uspostavio autoritarni model vođenja države, koji je neposredno povezan i služi interesima uskog oligarhijskog kruga oko sebe. Predsjednik Radev je često isticao, da „mafija“ kontrolira vladu Borisova i politizirano pravosuđe u zemlji. Smatra da se, da je Radev naklonjen Rusiji, dok je Borisov miljenik Angele Merkel, ali i ruskog predsjednika Vladimira Putina i on je kao posljedica tog međunarodnog političkog braka pokazivao naklonjenost i prema Donaldu Trumpu. Borisov je povezan i sa čelnicima Višegradske grupe država (Mađarska, Poljska, Češka i Slovačka), posebno sa mađarskim premijerom Viktorom Orbanom (Fidesz/EPP). U Borisovom političkom mozaiku neizbježan je i turski predsjednik Recep Tayyip Erdogan (AKP), sa kojim gaji tijesne odnose. Angela Merkel (CDU/EPP) je pomogla Borisovu prilikom osnivanje njegove političke stranke GERB/EPP. Zaštitnički odnos Merklove prema Borisovu nanio je štetu njenom ugledu, jer se Borisov tijesno povezuje sa mafijaškim strukturama.
Borisov je čak pokušao napraviti svoju kvadrilateralu odnosno asocijaciju država sa dominantnim pravoslavnim stanovništvom u kojoj bi pored Bugarske bili još Rumunija, Grčka i Srbija po uzoru na Višegradsku grupi država sa dominantno katoličkim stanovništvom.
Republika Bugarska je država sa brojnim problemima, građani u toj najnerazvijenoj državi EU žive na rubu siromaštva. Ekonomija je neefikasna, finansijska sredstva su ograničena i uglavnom već iscrpljena, a stvoren je snažan sloj oligarhije, koji broji oko 3.000 pojedinaca, koji vode klanovske borbe za raspodjelu ograničenih finansijskih sredstava i preraspodjelu moći, imovine i poslova. Nekoliko super bogatih tajkuna drže u svojim rukama poslovni i financijski kapital u zemlji. Preko njih praktički prolazi većina javnih tendera i sredstava iz EU fondova. Kriminal i korupcija su sveprisutni i nametnuli su se kao osnovna društvena tehnologija u upravljanju javnim fondovima i u svim javnim sferama. Sami zakoni stvaraju uvjete za korupcijsku praksu, a korupcija je postala društvena norma.
Bugarska pokušava da pronađe neku vrstu ravnotežu između obaveza prema NATO-u i tradicionalnih simpatija prema Rusiji. Kao članica NATO-a, Bugarska je odgovorna za 354 kilometara dugu istočnu granicu NATO-a. Ta granica na Crnom moru udaljena je manje od 500 kilometara od Krima i direktno se naslanja na oblast, koju kontrolira ruska crnomorska flota, kao i ruske zračne snage. Obaveza Bugarske jeste, da kontrolira ruske vojne aktivnosti na Crnom moru i pokuša, da pronađe pravu ravnotežu u odnosima sa dvije strane. Ruska invazija na Ukrajinu pokazala je dubinu odnosa koje Bugari gaje prema Rusiji. Bugarska je ovih dana ponovno pozvala na pregovore Ukrajine i Rusije, pri tome ne znajući čije interese zastupa.
Simpatije prema Rusiji duboko su ukorijenjene u bugarskom društvu. Historijske i kulturne veze sa Rusijom i naklonjenost toj zemlji u koliziji su sa strahom, koji se širi po medijima, da bi Bugarska lako mogla da bude uvučena u vojne obračune na Crnom moru. Predsjednik Rusije Vladimir Putin naglašavao je, da su Rusija i Bugarska u historiji uvijek bile bliske i da će Rusija razvijati veze sa Bugarskom na svim kolosijecima.
U osnovi radi se samo o dva kolosijeka, a to je „Južni tok“, koji je važan ekonomski projekt i instrument ruske vanjske politike i drugi kolosijek je pokušaj Rusije, da preko Bugarske utječe na (ne)jedinstvo EU i NATO-a, kako bi obje ove organizacije zapravo podijelio - kako po pitanju sankcija tako i po pitanju sigurnosne politike, što je jednim dijelom i uspjela. Zbog toga je Bugarska dobar teren za provođenje „tajnih akcija i operacija“, što potvrđuju činjenice, da se u Sofiji nalazi jedan od glavnih punktova ruske obavještajne službe u regionu. Rusija ima brojne pristalice među političkim elitama i građanima u Bugarskoj što se može okarakterizirati kao prorusko usmjerenje.
Bugarska je zbog svoje geopolitičke pozicije, ali i zbog duhovne i kulturološke bliskosti i povezanosti sa Rusijom bila „pozvana“, da kao posrednik ublaži trenutni spor između Rusije i Zapada. Većina Bugara podržava ovakvu ulogu države. Međutim, većina političara zna, da je potpuno nerealno da se mala Bugarska, koja je na rubu siromaštva sada se odjednom pozicionira kao veliki pomiritelj na međunarodnoj sceni. Bugarska, ipak, i dalje ostaje podijeljena po pitanju politike prema Rusiji.
Analitičari upozoravaju, da su ruske sigurnosno-obavještajne službe duboko infiltrirane u sigurnosno-obavještajni i odbrambeni sistem Bugarske i to realno ugrožava sigurnost NATO-a i zbog toga Bugarsku nazivaju „trojanskim konjem“ Rusije u Alijansi. Zbog toga uključivanje Bugarske u razmjenu obavještajnih podataka višeg nivo može biti rizičan potez za NATO, koji mora izvršiti reviziju izdanih sigurnosnih certifikata u Bugarskoj.
Pobjeda Josepha Bidena u SAD prouzrokovala je tektonske promjene prema Borisovim saveznicima, posebno prema Višegradskoj grupi država, Putinu, ali i Erdoganu. Dodatna otežavajuća okolnost je odlazak kancelarke Merkel sa vlasti. Bugarsko uvjetovanje početka pregovora Sjeverne Makedonije sa EU je u evropskim krugovima prihvaćeno sa neodobravanjem.
Ne treba zaboraviti, da je Bugarska neto korisnik sredstava EU, što znači da živi na račun drugih razvijenih članica EU (država nije članica Schengena i euro zone).
Evropski ured za borbu protiv prevara (OLAF-European Anti-Fraud Office) mora proširiti istrage zbog osnovanih sumnji, da je novac poreskih obveznika EU nenamjenski potrošen u Bugarskoj. Bugarski „novčanik“ nalazi se u Briselu, a srce u Moskvi. Povjerenje u Bugarsku unutar NATO-a je poljuljano, jer je Bugarska još uvijek u „naručju“ Rusije. Situacija u Bugarskoj vjerovatno bi bila drugačija, da je država pravovremeno provela lustraciju kadrova iz komunističkog sistema, koji je bio integralni dio Sovjetske pripadnosti i utjecaja. No, nije problem samo razdoblje Sovjetskog Saveza i Hladni rat. Snažne veze između Moskve i Sofije datiraju još od nastanka moderne bugarske države. Tačnije, Bugarska se nikada ne bi osamostalila kao država (udaljena svega 100 km od Istanbula), da nije bilo ruske vojske koja ju je doslovno oslobodila 1878.godine. Tada je potpisan znameniti Sanstefanski mirovni sporazum, koji je pod ruskim diktatom odredio Veliku Bugarsku do Ohridskog jezera i Soluna na jugu. Velika katedralna crkva Aleksandra Nevskog, koja još uvijek dominira gradom Sofijom, izgrađena je u čast ovog rusko-bugarskog prijateljstva. Stoga je vrlo teško očekivati, da će se prekinuti te stoljetne veze, za koje jasno vidimo da ne nestaju ni u najtežim situacijama za Rusiju.
Analitičari smatraju, da Bugarska još uvijek balansira između Brisela (Berlina) i Moskve, jer tako održava stabilnost u poprilično nestabilnoj državi i okruženju.
Ljubljana/Washington/Brisel/Sofija, 29.mart 2023
МАКЕДОНСКИ/MAKEDONSKI:
Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (IFIMES)[1] од Љубљана, Словенија, редовно ги анализира настаните на Блискиот Исток и на Балканот. ИФИМЕС ги анализира актуелните настани во Бугарија во пресрет на предвремените парламентарни избори, кои ќе се одржат на 2 април 2023 година. Од анализата „Парламентарни избори во Бугарија 2023: Помеѓу Брисел (Берлин) и Москва“, ги објавуваме најважните и најинтересните делови.
Во Република Бугарија на 2 април 2023 година ќе се одржат предвремени парламентарни избори на кои според пропорционалниот систем на затворени листи ќе бидат избрани 240 пратеници во Народното собрание на Бугарија. Вкупниот број на избирачки единици е 31, од кои во зависност од големината на избирачката единица се избираат од четири до 16 претставници/заменици. Изборниот праг е 4%. Ова се петти избори во изминатите две години, бидејќи не успеа да се формира Влада врз основа на резултатите од претходните избори.
Парламентот на Бугарија во 2016 година донесе закон за задолжително учество на избори, со цел да се зголеми легитимитетот на претставниците во земјата. Казната предвидена за гласачите кои ќе ја занемарат обврската за гласање е бришење од избирачкиот список. Сепак, избришаните гласачи имаат можност повторно да се запишат во избирачкиот список. Ова не ги реши проблемите. Ова е недемократски закон - правото на глас значи дека секој избирач одлучува дали ќе учествува или не на изборите - не смее да биде принуден или казнет ако не гласа, што веќе укажува на непознавање/непризнавање на демократијата и на антидемократскиот дух на режимот во Софија. Манипулациите со изборните листи се одраз на фашизацијата на бугарското општество. Бугарија има голема дијаспора, која традиционално не гласа.
Дијаспората брои 2-2,5 милиони граѓани, бидејќи нема прецизна евиденција. Во Турција живеат околу 700.000 бугарски Турци, кои ја доживеале голготата во 1980-тите години на минатиот век. Во Грција 300.000. Дали ќе учествува на изборите? Движење за право и слобода (ДПС) - етничката партија на бугарските Турци се обидува да донесе што повеќе Турци да учествуваат на изборите.
Главната битка ќе се води меѓу движењето Ние сме за промени - Демократска Бугарија (ПП-ДБ) Кирил Петков, Асен Василев и Христо Иванов и ГЕРБ Бојко Борисов. Зад нив заостануваат партијата Препород Костадин Костадинов и Движењето за право и слобода (ДПС), кои се доста изедначени. Во парламентот влегува и Бугарската социјалистичка партија (БСП) на Корнелија Нинова, а изборниот праг се очекува да го поминат: Бугарски подем (БВ), партијата на Левица и Има таков народ (ИТН)Слави Трифонова
Бугарија и Бугарите не можат да се гордеат со својата историја за време на Втората светска војна, бидејќи тогаш беа сојузници со нацистичка Германија, а по Втората светска војна беа сојузници со СССР. Бугарија никогаш не беше казнета за својот „историски грев“ за време на Втората светска војна, бидејќи подоцна беше преземена под покровителство на СССР, што ослободи длабоки фрустрации во бугарското општество.
Доминантна политичка поларизација и натаму е меѓу претседателот на Бугарија Румен Радев и претседателот на партијата Граѓаните за европски развој на Бугарија (ГЕРБ) Бојко Борисов.
За време на неговата деценија владеење, Борисов воспостави авторитарен модел на државно управување, кој е директно поврзан и им служи на интересите на тесниот олигархиски круг околу него. Претседателот Радев често истакнуваше дека „мафијата“ ја контролира владата на Борисов и политизираното судство во земјата. Се верува дека Радев е симпатетичен кон Русија, додека Борисов е миленик на Ангела Меркел, но и на рускиот претседател Владимир Путин, а како резултат на тој меѓународен политички брак покажа наклонетост и кон Доналд Трамп. Борисов е поврзан и со лидерите на земјите од Вишеградската група (Унгарија, Полска, Чешка и Словачка), особено со унгарскиот премиер Виктор Орбан (Фидес/ЕПП). Турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган (АКП), со кого одржува блиски односи, е неизбежен во политичкиот мозаик на Борисов. Ангела Меркел (ЦДУ/ЕПП) му помогна на Борисов кога тој ја основа својата политичка партија ГЕРБ/ЕПП. Заштитничкиот однос на Меркел кон Борисов предизвика штета на нејзиниот углед, бидејќи Борисов е тесно поврзан со мафијашки структури.
Борисов дури се обиде да создаде свој четириаголник, односно здружение на земји со доминантно православно население, во кое, покрај Бугарија, ќе се најдат и Романија, Грција и Србија, по моделот на Вишеградската група земји со доминантна католичко население.
Република Бугарија е земја со бројни проблеми, граѓаните на оваа најнеразвиена земја на ЕУ живеат на работ на сиромаштија. Економијата е неефикасна, финансиските ресурси се ограничени и главно веќе исцрпени, а создаден е силен слој на олигархија, кој брои околу 3.000 поединци, кои водат клановски битки за распределба на ограничените финансиски ресурси и прераспределба на моќта, имотот и работните места. Неколку супербогати тајкуни го држат деловниот и финансискиот капитал на земјата во свои раце. Поголемиот дел од јавните тендери и средствата од фондовите на ЕУ практично одат преку нив. Криминалот и корупцијата се сеприсутни и се наметнаа како основна социјална технологија во управувањето со јавните средства и во сите јавни сфери. Самите закони создаваат услови за практикување на корупција, а корупцијата стана општествена норма.
Бугарија се обидува да најде некаков баланс меѓу обврските кон НАТО и традиционалните симпатии кон Русија. Како членка на НАТО, Бугарија е одговорна за 354-километарската источна граница на НАТО. Таа црноморска граница е оддалечена помалку од 500 километри од Крим и директно се допира со област контролирана од руската Црноморска флота, како и од руските воздухопловни сили. Обврската на Бугарија е да ги контролира руските воени активности на Црното Море и да се обиде да го најде вистинскиот баланс во односите меѓу двете страни. Руската инвазија на Украина ја покажа длабочината на односот што Бугарите го имаат кон Русија. Бугарија деновиве повторно повика на преговори меѓу Украина и Русија, притоа не знаејќи чии интереси ги застапува.
Симпатијата кон Русија е длабоко вкоренета во бугарското општество. Историските и културните врски со Русија и наклонетоста кон таа земја се судираат со стравот, кој се шири во медиумите, дека Бугарија лесно може да биде вовлечена во воени конфронтации на Црното Море. Рускиот претседател Владимир Путин истакна дека Русија и Бугарија отсекогаш биле блиски во историјата и дека Русија ќе ги развива врските со Бугарија на сите патишта.
Во основа, има само две колосеци и тоа „Јужен поток“, кој е важен економски проект и инструмент на руската надворешна политика, а втората патека е обидот на Русија преку Бугарија да влијае на (не)единството на ЕУ и НАТО, како всушност би ги поделила и двете овие организации - и во однос на санкциите и во однос на безбедносната политика, што делумно успеа. Затоа Бугарија е добра почва за водење „тајни акции и операции“, што се потврдува и со фактот што една од главните точки на руската разузнавачка служба во регионот се наоѓа во Софија. Русија има бројни поддржувачи меѓу политичките елити и граѓани во Бугарија, што може да се окарактеризира како проруска ориентација.
Поради својата геополитичка положба, но и поради нејзината духовна и културна блискост и поврзаност со Русија, Бугарија беше „поканета“ да посредува во актуелниот спор меѓу Русија и Западот. Повеќето Бугари ја поддржуваат оваа улога на државата. Сепак, повеќето политичари знаат дека е сосема нереално малата Бугарија, која е на работ на сиромаштијата, сега одеднаш се позиционира како голем миротворец на меѓународната сцена. Бугарија, сепак, сè уште останува поделена по прашањето за политиката кон Русија.
Аналитичарите предупредуваат дека руските безбедносно-разузнавачки служби се длабоко инфилтрирани во безбедносно-разузнавачкиот систем на Бугарија и тоа всушност ја загрозува безбедноста на НАТО и затоа Бугарија во Алијансата ја нарекуваат руски „тројански коњ“. Затоа, вклучувањето на Бугарија во размената на разузнавачки информации на повисоко ниво може да биде ризичен потег за НАТО, кој мора да изврши ревизија на безбедносните сертификати издадени во Бугарија.
Победата на Џозеф Бајден во САД предизвика тектонски промени кон сојузниците на Борис, особено кон Вишеградската група држави, Путин, но и Ердоган. Дополнителна отежнувачка околност е и заминувањето на канцеларката Меркел од власт. Условувањето на Бугарија за почеток на преговорите на Северна Македонија со ЕУ наиде на неодобрување во европските кругови.
Не треба да заборавиме дека Бугарија е нето-корисник на фондовите на ЕУ, што значи дека живее на сметка на другите развиени членки на ЕУ (земјата не е членка на Шенген и на еврозоната).
Европската канцеларија за борба против измами (ОЛАФ-Европска канцеларија за борба против измами) мора да ги прошири своите истраги поради основани сомневања дека парите на даночните обврзници на ЕУ биле несоодветно потрошени во Бугарија. Бугарскиот „паричник“ е во Брисел, а срцето во Москва. Довербата во Бугарија во НАТО е разнишана, бидејќи Бугарија се уште е во „прегратките“ на Русија. Ситуацијата во Бугарија веројатно ќе беше поинаква доколку државата спроведе навремена лустрација на персоналот од комунистичкиот систем, што беше составен дел на советската припадност и влијание. Но, проблемот не е само периодот на Советскиот Сојуз и Студената војна. Силните врски меѓу Москва и Софија датираат од создавањето на модерната бугарска држава. Поточно, Бугарија никогаш немаше да стане независна како држава (на само 100 км од Истанбул), ако не беше руската армија која буквално ја ослободи во 1878 година. Тогаш е потпишан познатиот Санстефански мировен договор, кој под диктат на Русија ја одредува Голема Бугарија до Охридското Езеро и Солун на југ. Во чест на ова руско-бугарско пријателство е изградена големата катедрална црква Александар Невски, која сè уште доминира во градот Софија. Затоа, многу е тешко да се очекува дека тие вековни врски, за кои јасно гледаме дека не исчезнуваат ниту во најтешките ситуации за Русија, ќе бидат прекинати.
Аналитичарите сметаат дека Бугарија се уште балансира меѓу Брисел (Берлин) и Москва, бидејќи на тој начин ја одржува стабилноста во прилично нестабилна земја и средина.
Љубљана/Вашингтон/Брисел/Софија, 29 март 2023 г.
[1] ИФИМЕС - Меѓународен институт за блискоисточни и балкански студии со седиште во Љубљана, Словенија, кој има консултативен статус при Економско-социјалниот совет ECOSOC/UN од Њујорк, од 2018 година.
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN od 2018.godine i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives“
