Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES[1]) iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. Dr. Tomi Dimitrovski je bivši makedonski ambasador u Republici Sloveniji (2014-2018) i bivši generalni konzul u Solunu, Republika Grčka (2007-2014). U svom članku pod naslovom „Nakon lokalnih izbora u Grčkoj 2023: Gubitak Atine i Soluna uzdrmao dominaciju Nove demokratije/По локалните избори во Грција 2023: загубата на Атина и на Солун ја разнишаа доминацијата на Нова Демократија“ analizira aktuelna dešavanja u Grčkoj nakon lokalnih izbora i novu političku realnost. Njegov članak objavljujemo u cijelosti.
Grčka ima specifičnu lokalnu upravu koja se sastoji od 332 opštine i 13 prefektura. Drugi krug lokalnih izbora održan je 8.oktobra 2023. Novi gradonačelnici i prefekti imat će mandat od pet godina, od 1.januara 2024. do 31.decembra 2028.godine.
Vladajuća konzervativna stranka Nova demokratija (članica Evropske narodne partije – EPP) pobijedila je na lokalnim izborima, ali nije uspjela ostvariti zacrtani cilj. Osvojila je samo osam od zacrtanih (svih) 13 prefektura i 202 opštine, osam više nego na izborima 2019.godine. Stranka PASOK (član Partije evropskih socijalista – PES) osvojila je 78 opština, 14 manje nego 2019. Ljevičarska SYRIZA osvojila je 15 gradonačelničkih mjesta, pet manje nego 2019. U devet opština pobijedili su kandidati koje podržavaju PASOK i SYRIZA. Komunistička partija (KKE) pobijedila je u šest opština, četiri više nego 2019. Pobjeda KKE u gradu Patrasu najveći je uspjeh stranke na ovim izborima. Nezavisni kandidati će od 2024.godine upravljati sa 22 opštine, što je osam više nego na prošlim izborima.
Međutim, Nova demokratija je izgubila svoja dva najveća i najvažnija grada. Glavnim grčkim gradom Atinom do sada je upravljao Kostas Bakojanis, član stranke, sestrić premijera i predsjednika stranke Kyriakos Mitsotakisa. Pobjedu kandidata PASOK-a u Atini, univerzitetskog profesora mašinstva Harisa Doukasa, mediji su opisali kao najveći događaj ovih lokalnih izbora. Aktuelni gradonačelnik Soluna, drugog po veličini grada u zemlji, Konstantinos Zervas (nezavisni kandidat kojeg podržava Nova demokratija) izgubio je od nezavisnog kandidata kojeg podržava PASOK, advokata Steliosa Aggeloudisa. Predsjednik Nove demokratije Kirjakos Mitsotakis rekao je u obraćanju uvečer nakon izbora da ovo nije najbolji dan za njegovu stranku.
Stefanos Kasselakis, novi predsjednik SYRIZE, dao je podršku ljevičarskim i nezavisnim kandidatima za gradonačelnike u drugom krugu izbora. Upravo je to bila razlika koja je dovela do pobjede opozicije i nezavisnih kandidata u dva najveća grada u Grčkoj. U prošlosti, bivši predsjednici stranke, uključujući i Alexisa Tsiprasa, nisu željeli tako otvoreno podržati lijevo orijentirane kandidate iz drugih stranaka u ovakvim izbornim utakmicama.
Kasselakisovu pomoć u izboru gradonačelnika Atine i Soluna odmah su analizirali mediji, a neki su otišli i korak dalje i nagovijestili moguću buduću saradnju SYRIZE i PASOK-a. Sam Kasselakis je indirektno najavio takvu mogućnost, ali ju je predsjednik PASOK-a Nikos Androulakis odlučno odbacio. Predsednik PES-a Stefan Löfven dočekao je pobjedu PASOK-a u Atini, ali i u Solunu, Pireju i na Kritu. Löfven je istakao novi trend u zemlji, koji je započeo pobjedom u ovim gradovima.
Grčka 28.oktobra obilježava dan početka antifašističke borbe, u većim gradovima održavaju se vojne parade. Na centralnoj vojnoj paradi u Solunu Kasselakis i Andrulakis su sjedili jedan pored drugog. No, govor tijela (analiziran od strane nekoliko medija) ih je odao da nisu u najboljim odnosima. Zatim, u svim narednim prilikama kada je došlo do bliskog kontakta ili rukovanja između dva glavna opoziciona lidera, postalo je primjetno da su odnosi među njima bili izuzetno hladni. Trenutno dvije najveće opozicione ljevičarske stranke djeluju samostalno, s malim izgledima za veću saradnju u lijevom bloku.
Iako je PASOK uz pomoć SYRIZE uspio postići veliko iznenađenje u Atini, posljednja istraživanja javnog mnijenja koje su sprovele relevantne agencije nisu baš naklonjena ovim dvjema strankama. Naprotiv, mjerenja krajem oktobra i početkom novembra pokazuju da Nova demokratija i dalje drži pozicije ostvarene sa parlamentarnih izbora održanih u junu ove godine. Nova demokratija dostiže 38, odnosno 40% i sa 22,8 na 23,8% više od drugoplasirane SYRIZE. PASOK je slabiji od SYRIZE za samo oko 1 do 2%. I to je prvi put nakon nekoliko godina da su PASOK i SYRIZA izjednačeni u rejtingu. Slijede Komunistička partija Grčke i manje partije: Grčko rješenje, Pobjeda i Plovidba za slobodom. Predsjednik Nove demokratije i premijer Mitsotakis sa rejtingom od 48% najpopularniji je političar. Slijedi Androulakis sa 13,8%, dok je Kasselakis na trećem mjestu sa 12,1%. Prvi put nakon nekoliko godina, lider PASOK-a ima veću popularnost (mjereno javnim mnijenjem) od predsjednika SYRIZE.
Sada se SYRIZA suočava sa novim izazovom – mogućnošću raskola u stranci. Nekoliko istaknutih članova ogradilo se od Kasselakisa ili je smijenjeno. U medijima se spekuliše i o mogućem formiranju nove stranke, koja bi nastala iz SYRIZE.
Čini se da je početni zamah euforije koju je selekcija Kasselakisa ostvarila krajem ljeta već prošao. Sada dolazi napet i neizvjestan period u SYRIZI. No, evidentna je i podrška Kasselakisu od strane mlađih birača. On je figura koja se razlikuje od drugih klišea u grčkoj politici. Veliki dio svog života proveo je u Sjedinjenim Državama. Tamo je završio školovanje i upoznao svog partnera s kojim se oženio u oktobru. Građanska ceremonija održana je u Sjedinjenim Državama, jer Grčka još nije dozvolila ovakav brak. Kasselakis je taj koji obećava da će se boriti da istospolni brakovi budu priznati u Grčkoj u budućnosti.
Nikos Androulakis želi da vrati PASOK na staro. U proteklim decenijama, Grčkom je u nekoliko navrata upravljala ova partija. Androulakisov cilj je da osvoji više poslanika od SYRIZE na evropskim izborima u Grčkoj. Sada sa novim gradonačelnikom Atine, apetiti PASOK-a još više rastu, pa lider želi da tu stranku vidi kao pobjednika narednih parlamentarnih izbora. I Androulakis i Kasselakis sada vide pukotine u apsolutnoj dominaciji Nove demokratije nad zemljom.
Kasselakis ostaje posljednja promjena u grčkoj politici. Pojava novog lica na političkoj sceni u Grčkoj, pripadnika LGBT zajednice, donekle je poremetila ravnotežu političkih stranaka. Ipak, sada je najveća euforija u PASOK-u s obzirom da će od 1.januara 2024. imati veliki utjecaj u dva najveća grada. Ali usprkos gubitku lokalne samouprave, Nova demokratija je i dalje na vrhuncu svoje političke moći. Ima snažan mandat u Parlamentu uz podršku 158 poslanika (od mogućih 300) da vodi državu do 2027.godine.
Nakon završetka pandemije Covid-19, prihodi od turizma u ovoj mediteranskoj zemlji svake godine obaraju rekorde. Makroekonomski pokazatelji idu u prilog Vladi, ali se nagovještavaju novi pozitivni izvještaji o ekonomskim parametrima u zemlji od strane vodećih svjetskih institucija u toj oblasti. Uostalom, Vladu i premijera pohvalila je i Christine Lagarde tokom nedavne posjete Atini.
U dva najveća grada, Atini i Solunu, živi više od polovine ukupnog stanovništva zemlje. Vladajuća Nova demokratija izgubila je utjecaj tamo. Sada, ekonomski rast i poboljšanje učinaka centralne vlade ostaju glavno oružje u rukama Nove demokratije za zadržavanje političke dominacije u zemlji.
O autoru
Dr. Tomi Dimitrovski je bivši makedonski ambasador u Republici Sloveniji (2014-2018) i bivši generalni konzul u Solunu, Republika Grčka (2007-2014). Tomi Dimitrovski je doktor nauka (Univerzitet Sheffield, Ujedinjeno Kraljevstvo, 2018). Predaje strateško upravljanje zdravstvenim organizacijama na Univerzitetu Sheffield, Ujedinjeno Kraljevstvo, i zdravstveni menadžment na Evropskom kampusu Univerziteta York u Solunu, Republika Grčka.
Članak predstavlja stav autora in ne odražava nužno stav IFIMES-a.
Ljubljana/Skopje 13.novembar 2023
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine. i izdavač je međunarodne naučne revije “European Perspectives”.
МАКЕДОНСКИ/MAKEDONSKI:
Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (ИФИМЕС[1]) од Љубљана, Словенија, редовно ги анализира настаните на Блискиот Исток, на Балканот и во светот. Д-р Томи Димитровски е поранешен македонски Амбасадор во Република Словенија (2014-2018) и поранешен Генерален Конзул во Солун, Република Грција (2007-2014). Во својата статија со наслов „По локалните избори во Грција 2023: загубата на Атина и на Солун ја разнишаа доминацијата на Нова Демократија“, тој ги анализира актуелните настани во Грција по локалните избори и новата политичка реалност. Неговата статија ја објавуваме во целост.
Грција има специфична локална самоуправа составена од 332 општини и од 13 периферии. Вториот круг на локалните избори се одржа на 8 октомври. Новите градоначалници и префекти ќе имаат мандат од пет години, и тоа од 1 Јануари 2024 до 31 декември 2028 година.
Владејачката конзервативна партија Нова Демократија (членка на Европската Народна Партија – ЕПП) победи на овие избори, но не успеа да ја постигне зацртаната цел. Освои само осум од зацртаните (сите) 13 периферии, и 202 општини, осум повеќе од изборите во 2019 година. Партијата ПАСОК (членка на Партијата на Европските Социјалисти – ПЕС) освои 78 општини, 14 помалку од 2019 година. Левичарската СИРИЗА освои 15 градоначалнички места, пет помалку од 2019. Во девет општини победија кандидати поддржани од ПАСОК и од СИРИЗА. Комунистичката партија ККЕ победи во шест општини, четири повеќе од 2019. Победата на ККЕ во градот Патра е најголемиот успех за партијата на овие избори. Од 2024 година независни кандидати ќе раководат со 22 општини, што е за осум повеќе од минатите избори.
Сепак, Нова Демократија ги изгуби двата најголеми и најважни градови. Главниот град Атина досега беше управувана од Костас Бакојанис, член на партијата, внук на Премиерот и Претседател на партијата Кирјакос Мицотакис. Победата на кандидатот на ПАСОК, универзитетскиот професор по машинство Харис Дукас, во Атина од медиумите беше опишана како најголемиот настан на овие локални избори. Досегашниот градоначалник на Солун, вториот по големина град во земјата, Константинос Зервас (независен кандидат поддржан од Нова Демократија) загуби од независниот кандидат поддржан од ПАСОК, адвокатот Стелиос Агелудис. Претседателот на Нова Демокаратија Кирјакос Мицотакис во изјавата дадена вечерта по изборите кажа дека тоа не беше најдобриот ден за партијата.
Стефанос Каселакис, новиот претседател на СИРИЗА, им даде поддршка на лево ориентираните и независни кандидати за градоначалници во вториот круг од изборите. Токму тоа беше разликата што доведе до победа на опозицијата и на независниот кандидат во двата најголеми града во Грција. Во минатото поранешните претседатели на партијата, вклучувајќи го и Алексис Ципрас, не сакаа толку отворено да им дадат поддршка на левоориентираните кандидати од други партии во вакви изборни соочувања.
Помошта на Каселакис при изборот на градоначалниците на Атина и на Солун беше веднаш анализирана од медиумите, а некои отидоа и чекор напред и навестија можна идна соработка меѓу СИРИЗА и ПАСОК. И самиот Каселакис индиректно најави таква можност, но претседателот на ПАСОК Никос Андрулакис одлучно ја отфрли. Претседателот на ПЕС Стефан Левен ја поздрави победата на ПАСОК во Атина, но и во Солун, во Пиреа и на островот Крит. Левен го нагласи и новиот тренд во земјата кој започна со победата во овие општини.
На 28 октомври, денот што Грција го одбележува како почеток на антифашистичката борба, во поголемите градови се одржуваат воени паради. На централната воена парада во Солун, Каселакис и Андрулакис седеа еден до друг. Но говорот на телото (анализиран од повеќе медиуми) ги издаде дека тие не се во најдобри односи. Потоа, во сите наредни прилики кога имаше близок контакт или ракување меѓу двајцата главни опозициски лидери, стана забележливо дека односите меѓу нив се крајно заладени. Во моментов двете најголеми опозициски левоориентирани партии дејствуваат независно, со мали шанси за поголема соработка во левиот блок.
Иако ПАСОК со помош на СИРИЗА успеа да постигне големо изненадување во Атина, најновите испитувања на јавното мислење направени од релевантни агенции не им се многу наклонети на овие две партии. Напротив, мерењата направени кон крајот на октомври и почетокот на ноември укажуваат на тоа дека Нова Демократија сѐ уште ги држи постигнатите позиции од парламентарните избори одржани во јуни годинава. Нова Демократија достигнува до 38, односно 40 %, и тоа од 22,8 до 23,8 % повеќе од второпласираната СИРИЗА. ПАСОК е послаб од СИРИЗА само за околу 1 до 2 %. И тоа е за прв пат (после неколку години) ПАСОК и СИРИЗА да се изедначени во рејтинзите. Следуваат Комунистичката Партија на Грција и помалите партии: Грчко Решение, ПОБЕДА, и Пловидба на Слободата. Претседателот на Нова Демократија Мицотакис со рејтинг од 48 % е најпопуларен политичар за позицијата Премиер. Следува Андрулакис 13,8 %, додека, пак, Каселакис е на трето место со 12,1 %. За прв пат после неколку години лидерот на ПАСОК има поголема популарност (измерена преку јавно мислење) од Претседателот на СИРИЗА.
Сега СИРИЗА е исправена и пред нов предизвик – можноста од раскол во партијата. Неколку видни членови се дистанцираа од Каселакис или беа сменети. Медиумите шпекулираат и за можно формирање на нова партија, која би произлегла од СИРИЗА.
Се чини дека веќе помина првобитниот моментум на еуфорија постигнат со изборот на Каселакис кон крајот на летото. Сега доаѓа тензичен и неизвесен период во СИРИЗА. Но очигледна е и поддршката за Каселакис од помладите гласачи. Тој е фигура која се разликува од другите клишеа во грчката политика. Голем дел од својот живот го има поминато во САД. Таму го има дооформено своето образование и го има запознаено својот партнер, со кого стапи во брак во октомври. Граѓанската церемонија се одржа во САД со оглед на тоа дека Грција сѐ уште не дозволуваа таков тип на бракови. Токму Каселакис ветува дека ќе се бори во иднина во Грција да бидат признаени и истополовите бракови.
Никос Андрулакис сака да ја врати ПАСОК на старите патеки. Во изминатите децении Грција во неколку наврати беше управувана од оваа партија. Целта на Андрулакис е нa Евроизборите во Грција да освои повеќе пратеници од СИРИЗА. Сега со новиот градоначалник на Атина додатно растат апетитите на ПАСОК, па лидерот сака да ја види партијата можеби и како победник на следните парламентарни избор. И Андрулакис и Каселакис сега веќе гледаат дека има напукнатини во апсолутната досегашна доминација на Нова Демократија во земјата.
Каселакис останува да биде најновата промена во грчката политика. Појавата на ново лице на политичката сцена во Грција, член на ЛГБТ-заедницата, донекаде ја наруши рамнотежата на политичките партии. Сепак, сега најголемата еуфорија е во ПАСОК со оглед на тоа дека од 1 Јануари 2024 година ќе има големо влијание во двата најголеми града. Но и покрај загубата на локалната самоуправа, Нова Демократија сѐ уште е на врвот на својата политичка моќ. Има јак мандат во Парламентот со поддршка од 158 пратеници (од можните 300) да ја води земјата до 2027 година.
По завршувањето на пандемијата на КОВИД 19 приходите од туризмот во оваа медитеранска земја рушат рекорди секоја година. Макроекономските показатели ѝ одат во прилог на Владата, но и се навестуваат нови позитивни извештаи за економските параметри во земјата од врвни светски институции во таа област. Впрочем, Владата и Премиерот беа пофалени и од Кристин Лагард при нејзината неодамнешна посета на Атина.
Во двата најголеми града, Атина и Солун, живее многу повеќе од половина од вкупното население во земјата. Владејачката партија Нова Демократија таму го изгуби влијанието. Сега, економскиот раст и подобрувањето на перформансите на централната власт остануваат главно оружје во рацете на Нова Демократија за да ја задржи политичката доминацијата во земјата.
За авторот:
Д-р Томи Димитровски е поранешен македонски Амбасадор во Република Словенија (2014-2018) и поранешен Генерален Конзул во Солун, Република Грција (2007-2014). Томи Димитровски докторирал на University of Sheffield, United Kingdom, и предава Стратегиско управување со здравствените организации на University of Sheffield, United Kingdom, како и Здравствен менаџмент на CITY College, University of York Europe Campus во Солун, Република Грција.
Текстот претставува личен став на авторот, кој не е идентичен во сите случаи со ставовите на ИФИМЕС
Љубљана/Скопје 13 ноември 2023
[1] ИФИМЕС – Меѓународен институт за блискоисточни и балкански студии со седиште во Љубљана, Словенија, кој има специјален консултативен статус со економско-социјалниот совет ЕКОСОЦ/ООН, Њујорк, од 2018 година и издавач на меѓународното научно списание »European Perspectives«.
