Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. IFIMES je povodom vanrednih lokalnih izbora na Kosovu, koji će se održati 23.aprila 2023.godine u četiri opštine sa većinskim srpskim stanovništvom na sjeveru Kosova pripremio analizu aktualne političke situacije. Iz opširne analize „Kosovo 2023: Trajno kidanje veza srpske zajednice sa vlastima u Prištini?“ izdvajamo najvažnije i najzanimljivije dijelove.
Vanredni lokalni izbori na Kosovu će se održati 23.aprila 2023.godine u četiri opštine na sjeveru Kosova sa većinskim srpskim stanovništvom (Sjeverna Mitrovica, Leposavić, Zubin Potok i Zvečan) gdje će birati gradonačelnici, dok će se odbornici birati za skupštine opština Leposavić i Zvečan.
Nakon što su gradonačelnici i opštinski odbornici iz Srpske liste napustili kosovske institucije u četiri opštine na sjeveru Kosova u znak protesta zbog odluke Vlade Kosova o obaveznoj preregistraciji vozila sa starih srpskih (KM) na RKS tablice održat će se vanredni lokalni izbori. Izbori su trebali biti održani 18.decembra 2022., ali zbog nepovoljne sigurnosne situacije su na kraju bili odloženi za 23.april 2023. Zvanična izborna kampanja traje od 4.-21. aprila 2023.godine.
Najveća partija kosovskih Srba, Srpska lista, koja ima snažnu podršku zvaničnog Beograda, nije se prijavila za učešće na lokalnim izborima uz obrazloženje da nije ispunjen njihov uslov za povratak u kosovske institucije, a to je osim odlaganja odluke o preregistraciji vozila, formiranje Zajednice opština sa srpskom većinom (ZSO) prema Briselskom sporazumu iz 2013.godine i povlačenje specijalaca kosovske policije (ROSU) sa sjevera Kosova odnosno iz srpskih sredina. Srpska lista, koja je formirana 2013.godine na gotovo svim kosovskim izborima osvajala je preko 90% glasova birača iz redova srpske zajednice.
Centralna izborna komisija Kosova (CIK) je odlučila, da reducira broj biračkih mjesta sa 44 na svega šest, a usvojeno je i da bude otvoreno 13 alternativnih biračkih centara.
Srpska lista se povukla iz vlasti u četiri opštine na sjeveru Kosova (Sjeverna Mitrovica, Leposavić, Zubin potok i Zvečan) i iz svih institucija na Kosovu početkom novembra 2022.godine. Pregovori između zvaničnog Beograda i Prištine u proteklom periodu, koji su rezultirali usmenim dogovorom iz Ohrida, nisu riješili pitanje povratka srpskih predstavnika u kosovske institucije, a pitanje održavanja vanrednih lokalnih izbora za četiri opštine na sjeveru Kosova zvanično nije ni bilo na dnevnom redu.
Očekivalo se, da će nakon sastanka na Ohridu stvari oko izbora na sjeveru Kosova biti jasnije, ali i da će Srpska lista možda promijeniti svoju odluku i na njima učestvovati, što se ipak nije dogodilo.
Prema podacima CIK-a dvije od četiri opštine na sjeveru Kosova imat će kandidate za gradonačelnike, koji dolaze iz srpskih partija –Leposavić i Zvečan.
U Leposaviću se za gradonačelnika prijavio predsjednik minorne Partije kosovskih Srba (PKS), Aleksandar Jablanović, koji kaže da „nudi promjene koje su tekovina 21. vijeka“.
Za gradonačelnicu Zvečana kandidovala se nezavisna kandidatkinja Slađana Pantović, opoziciona političarka, koja je učestvovala i bila nezapažena u ranijim izbornim ciklusima. Oba kandidata iz srpske zajednice pripadaju prištinskom provladinom bloku.
Kandidati za opštine Sjeverna Mitrovica i Zubin potok isključivo dolaze iz albanskih političkih partija. Pokret Samoopredjeljenje (LVV) Albina Kurtija i Demokratska partija Kosova (PDK) Memlija Krasniqija imaju svoje kandidate za gradonačelnike u sve četiri opštine sa većinskim srpskim stanovništvom.
Od ukupno 11 kandidata iz četiri politička subjekta, samo dvoje su iz redova srpske zajednice. To će dovesti do situacije, da u opštinama u kojima Srbi čine više od 96% lokalnog stanovništva na čelu opština budu etnički Albanci uz zanemarivu izlaznost na izborima, koja će se kretati oko statističke greške. Sjeverna Mitrovica je neformalni centar političkog okupljanja Srba na Kosovu, koja bi nakon održanih vanrednih lokalnih izbora imala Albanca na čelu opštine.
EU je izrazila žaljenje što Srpska lista neće učestvovati na izborima, koji su „kamen temeljac demokratije“. „EU žali što Srpska lista nije iskoristila svoje demokratsko pravo da učestvuje na ovim dopunskim izborima“, rekao je portparol EU Peter Stano i dodao, da je važno da se stvore sigurnosni uslovi kako bi izborni dan protekao neometano. Upitno je, da li postoje sigurnosni uslovi za održavanje izbora ili se izbori održavaju uz visoke sigurnosne rizike.
Za razliku od situacije iz decembra prošle godine, ovog puta međunarodna zajednica podržava održavanje izbora na sjeveru Kosova. Zemlje Kvinte (SAD, Velika Britanija, Njemačka, Francuska i Italija) saopštile su da „žale“ što Srpska lista neće učestvovati na izborima pozivajući obje strane da se suzdrže od bilo kakvog nasilja koje može omesti izborni proces, a nadležne organe da „postupaju profesionalno“.
Ključno pitanje je, šta će se dešavati poslije lokalnih izbora, jer ko god da bude izabran neće imati stvarnu moć, jer u osnovi neće imati legitimitet. Zbog toga izborni proces nema mnogo smisla i neće riješiti suštinske probleme, poput povratka Srba u kosovske institucije. Međunarodna zajednica odobravanjem vanrednih izbora u četiri opštine sa većinskim srpskim stanovništvom produbljuje postojeću krizu i možda trajno kidanje veza srpske zajednice sa vlastima u Prištini?
Međunarodna zajednica sebe je dovela u poprilično „neugodnu situaciju“, jer nije htjela da ponovo zatraži od kosovskih vlasti, da odlože izbore nakon što su to kosovske vlasti već uradile u decembru 2022. i očekivali su, da Srpska lista sada izađe na izbore na osnovu dogovora postignutog u Ohridu. Očito se međunarodna zajednica odlučila za ponavljanje grešaka iz prošlosti i produbljivanje krize.
Očigledno je, da to što je dogovoreno u Ohridu nije bilo dovoljno za Srpsku listu da se opravda njen izlazak na izbore. Jer ipak, kosovski premijer Albin Kurti (LVV) nakon susreta nije izašao i rekao „formirat ćemo ZSO“. Naprotiv, ponovio je „da samoupravljanje ne može biti ZSO“. Također, nije bilo pomaka ni kada je u pitanju povlačenje kosovskih specijalnih policijskih jedinica sa sjevera, koje unose „nemir i strah“ kod lokalnog srpskog stanovništva.
KFOR je saopštio, da će za sigurnost tokom izbora u četiri opštine na sjeveru Kosova, biti zadužena kosovska policija, ali da će misija KFOR-a pratiti situaciju i saopštio: „KFOR nastavlja da prati situaciju i održava visok nivo spremnosti svojih jedinica da se suoče sa svakim mogućim scenarijom, očekujući da će institucije na Kosovu efikasno riješiti situaciju“.
Trenutno ne postoje uslovi za održavanje vanrednih lokalnih izbora pod normalnim okolnostima, bez pojačanih tenzija i učešća većinskog srpskog stanovništva. Ukoliko se, pak, glasanje održi postavlja se pitanje šta poslije tog 23. aprila 2023.?
Analitičari smatraju, da normalnih uslova za održavanje izbora nema, mogu se očekivati tenzije slične onima od prošle godine i da bi situacija nakon ovakvih lokalnih izbora mogla da se dodatno usložnjava i doprinese trajnom kidanju veza između srpske zajednice i kosovskih vlasti. Zbog toga smatraju, da je potrebno uvesti moratorij na prisutnost specijalnih policijskih jedinica (ROSU) na sjeveru Kosova ili kao kompromisno rješenje osigurati 24-satnu zajedničku prisutnost pripadnika EULEX-a sa kosovskim specijalnim policijskim jedinicama na uspostavljenom kontrolnom punktu nakon prelaza Jarinje i na punktu kod Bistričkog mosta na magistralnom putu Mitrovica–Leposavić. Uvesti moratorij na jednostrane poteze i akcije i vanredne izbore odgoditi sve dok se ne steknu uslovi za njihovo održavanje odnosno dok se ne postigne politički dogovor u okviru francusko-njemačkog plana i dijaloga između zvaničnog Beograda i Prištine, koji se odvija posredstvom EU. Kosovsko društvo mora istrajavati na traženju prijeko potrebnog društvenog koncensusa i kompromisa.
Da li su kosovski čelnici naučili lekciju iz nedavne posjete premijera Crne Gore Kosovu Dritana Abazovića (URA), etničkog Albanca, pripadnika manjinske zajednice, koji je na primjeru Crne Gore pokazao kako se postiže društveni konsenzus, kompromisi, stvara inkluzivno društvo i kako se uvažavaju i njeguju različitosti. Abazović se tokom posjete Kosovu sastao sa svim ključnim političkim akterima i predstavnicima svih vjerskih i manjinskih zajednica.
Premijer Abazović je naveo da sporazum, kojeg je Crna Gora potpisala sa Srpskom pravoslavnom crkvom (SPC) može da bude model, koji Kosovo može da sprovede bez problema. Ne kaže da na isti način, ali i Kosovo može da ima taj sporazum sa pravoslavnom crkvom kao model - rekao je Abazović i naveo da „kada se narod opusti, to samo koristi“.
U glavama političara postoje barijere, koje se moraju dalje rušiti. Dvadeset godina pričamo o istim stvarima. Smatram, da garancije treba da dođu od međunarodnog faktora i da budu potpisane. Abazović je naveo i da će, ako se ne riješi pitanje sa Aleksandrom Vučićem (SNS), to dugo trajati. Bez obzira šta ja mislim, Vučić ima veliku političku stabilnost u Srbiji i ko god da dođe poslije njega biće veoma teško, za neka historijska pitanja u političkom smislu - rekao je on i dodao da čekanje ne odgovara ni jednoj strani. Abazović je istakao, da je Crna Gora veoma zainteresovana za „sporazum između Kosova i Srbije, jer bi to bilo od pomoći i za region“. Ponovio je, da je Crna Gora spremna da posluži kao „logističko mjesto“ za susret poput onog u Ohridu.
„Briselski sporazum je dobra osnova za budućnost“, rekao je Abazović i dodao da, ako Crna Gora može da bude dio garancije za prevazilaženje problema, onda se to može učiniti.
Opravdanim se postavlja pitanje kada će ovakav politički diskurs, koji je okrenut budućnosti zauzeti čelnici Kosova, kada će premijer ili predsjednik Kosova biti pripadnik manjinske zajednice? Da li je na taj historijski iskorak spremno kosovsko rukovodstvo?
Ljubljana/Washington/Bruxelles/Priština, 18.april 2023
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN od 2018.godine. i izdavač je međunarodne naučne revije „European Perspectives”.
