Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES) iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događaje na Bliskom Istoku i Balkanu. Dejan Azeski je makedonski historičar, novinar i publicista, član Međunarodnog instituta IFIMES, koji trenutno živi i radi u Trstu i sjevernoj Italiji. U svom članku pod naslovom „Šta svijet može naučiti od Italije o virusu Covid-19?“ analizira izbijanje pandemije coronavirusa Covid-19 te kako neposredno vidi situaciju u Italiji i kakav će biti svijet nakon krize. Njegov članak objavljujemo u cijelosti.
● Dejan Azeski
član Međunarodnog instituta IFIMES
Apeninski poluotok geografski je udaljen od Balkana, ali u osnovi sudeći po mentalitetu oni su nama vrlo slični. Zato je intenzivno druženje u malim zatvorenim mjestima (poput većine talijanskih kafića i pubova) u trenucima neposredne opasnosti od virusa ubrzano je doprinijelo njegovom širenju.
Italijani, kao i Balkanci, nisu previše pazili na apele vlasti da ne odlaze u kafiće svakodnevno nakon posla - a često i tokom posla. Lokalna policija ima kulturološki problem sa izricanjem restriktivnih mjera i ovlaštenja. Dakle, karantenu je, iako je to u praksi odavno najavljeno, teško primijeniti.
I zato dođosmo do ovakve ogromne katastrofe.
Moj strah je, da će s obzirom na sve te mentalne sličnosti i svo nepoštivanje preporuka koje sam čitao ovih dana, brzo dovesti cijeli Balkan u isto ili barem slično stanje. Jer nosioci virusa nisu samo oni koje ne poznajemo, i koji nam loše misle. Naprotiv, većina zaraženih slučajeva su žrtve svojih najbližih i najdražih, rođaka i prijatelja.
U cijeloj Italiji je kretanje ograničeno već mjesec dana. Prvobitna zamisao vlasti bila je zatvoriti stanovnike u svoje domove bez mogućnosti, da napuštaju stanove čak i zbog hrane i lijekova, a vojska bi trebala dostavljati namirnica kući. Ali kada su izračunali koliko stotina hiljada vojnika, a možda i miliona, je potrebno da bi se opskrbili stanovi/kuće 60 miliona stanovnika u ovoj ogromnoj zemlji, ideja je ubrzo napuštena. Ali zato su stanovnicima ograničili odlaske u najbliži supermarket ili u najbližu apoteku. Ako vas policija pronađe daleko od vašeg doma i ako ne budete koristili usluge najbližeg supermarketa, također će vam biti izrečena novčana kazna. Dakle, šetnja službeno nije dozvoljena.
Ali bez obzira na to, kršenja karantene su svakodnevna i svugdje prisutna. To znači da bez obzira na veliku opasnost i strah - karantenu je teško dugoročno održati, a posebno u cijeloj državi ravnomjerno. Zbog toga je potrebno da druge države precizno izračunaju kada je najbolji i najpotrebniji potencijalni period za potpunu izolaciju.
Pozitivan je primjer malog talijanskog gradića Vo, koji je donedavno bio jedan od središta epidemije, daje neku novu nadu, a trenutno se gotovo i ne suočava s novim pacijentima.
Tako su testiranjem i re-testiranjem svih 3.300 stanovnika grada Vo, u blizini Venecije, bez obzira na to, da li su pokazivali simptome ili ne i rigoroznom karantenom pojedinaca, koji su bili u kontaktu sa inficiranim, zdravstvene vlasti uspjele su u potpunosti zaustaviti širenje zarazne bolesti u tom gradu.
Ovaj uspjeh nam govori o važnosti testiranja i izolacije inače zdravih prijenosnika, pristup koji je pohvalila Svjetska zdravstvena organizacija (WHO). Nedavno su pozvali sve zemlje, da se što više testiraju. Tako su Južna Koreja i Tajvan uspjeli su testiranjem ograničiti broj zaraženih.
Ovaj pristup je prvobitno planiran, da se primijeni na cijelom području Veneta u Italiji, gdje se planira uzeti najmanje 11.000 brisova dnevno.
Ali to je samo teoretski. Jer, ni Italija, niti bilo koja druga zapadna zemlja nemaju toliko državnih resursa za provođenje tako intenzivnih mjera testiranja i izolacije na cijeloj teritoriji.
Samo Kina i eventualno Rusija i dalje su jedne od rijetkih država, koje imaju aktivne milione pripadnika u svojim vojskama i to mogu učiniti.
Balkanske države i vojske nemaju takve potencijale. Stoga nam preostaje jedino osloniti se na svijest stanovništva i što je prije moguće razumijevanje jednostavnog značenja pojmova samoizolacija i odgovornosti prema samome sebi i sredini.
Ovo je drugi najozbiljniji problem o kojem sve više pišu lokalni mediji. Zbog nedostatka novca, koji definitivno dominira stanovništvom i opasnosti koje ta pojava uzrokuje.
Izvještaji policije o napadima na supermarkete, pa čak i sa organiziranim skupinama, postaju sve češći. Vlasti su hitno usvojile ekspresne mjere za raspodjelu 450 miliona eura socijalne pomoći, koja bi trebalo biti dopunjena s više od četiri milijarde eura i drugim vrstama socijalnih davanja. Ali veliko je pitanje, hoće li ovaj novac u takvim uvjetima kada državna administracija jedva funkcionira uspjeti dospjeti do onih kojima je to najpotrebnije.
Ovakve slike iz Italije vjerovatno bi mogle biti upozorenje balkanskim čelnicima, da će se svakim danom zbog karantene vatra socijalnog nezadovoljstva može brzo samozapaliti. A o tim ranjivim kategorijama, koje su zaista gladne trenutno treba pružiti pomoć, da ne bude prekasno.
Kada se naprave komparativne analize između situacije u Kini, Italiji i na Balkanu, neizbježno se postavlja jedno pitanje, „da li su naše vlasti pravovremeno preduzele potrebne mjere, da ne bi ponovile tragediju ovog intenziteta u Sjevernoj Italiji“. Hronologija događaja govori o sljedećem:
Kina je Wuhan i druge pogođene gradove širom zemlje stavila u punu karantenu 23. januara 2020, kada je prijavljeno samo 25 smrtnih slučajeva. Prošle su tri sedmice od najave stroge karantene do vrhunca bolesti.
Italija je započela slične mjere kao Wuhan 11. marta, kada je zabilježeno 827 smrtnih slučajeva, osam dana nakon što je zabilježeno prvih 79 smrtnih slučaja i devetnaest dana nakon izbijanja epidemije u zemlji.
Zbog svega toga Italija, iako ima gotovo 20.000 registriranih slučajeva manje nego Kina, ima dvostruko više smrtnih slučajeva nego svijet.
Ova usporedba govori mnogo o važnosti pravovremenog i odgovornog pristupa opasnosti virusa Covid-19.
Većina balkanskih zemalja, za razliku od Italije, uvela je karantenske mjere i policijski sat kada nije bilo žrtava, a samo je nekoliko desetaka zaraženo.
To nam daje dobru osnovu i nadu, da ćemo izbjeći katastrofu takvog intenziteta kao u Lombardiji i Venetu.
Ali moramo znati da i pored pravodobnih poduzetih mjera Balkan ima nekoliko ograničavajućih faktora u odnosu na Italiju, a posebno u odnosu na Kinu:
● Masovni povratak dijaspore u zemlju - što ćemo sigurno skupo platiti. To su uglavnom ljudi koji su ostali bez primanja i nisu u mogućnosti da servisiraju svoje skupe režimske troškove na Zapadu i zato su se morali vrattli.
● Masovno nepoštivanje karantenskih mjera nakon povratka kući - što je očigledno na svakom koraku.
● Nedostatak osoblja i odgovarajuće medicinske opreme - činjenice koje će vremenom i porastom broja pacijenata posebno doći do izražaja.
● Mentalitet i suštinska potreba za socijalizacijom, koja je ista ili lošija kod Balkanaca nego kod Italijana.
● Sklonost širenju lažnih vijesti i panike, koja će se sigurno odraziti tokom vrhunca bolesti koji stiže za otprilike mjesec dana.
Napokon, dobra vijest o coronavirusu stigla nam je i iz Sjedinjenih Država. Jennifer Haller hrabra je 43-godišnja majka dvoje djece koja je prva primila testno cjepivo protiv ove bolesti. To znači, da je prva faza imunizacije zbog zaštite od Covid-19 zvanično započela.
Vakcina, kodnog naziva MRNA-1273, razvija se u saradnji sa Nacionalnim institutom za zdravlje i savremenom biotehnološkom kompanijom „Moderna“ iz Massachusettsa. Novo cjepivo ne uzrokuje Covid-19 kod onih koji su ga primili, ali sadrži malu količinu genetskog koda kopiranog iz virusa, koji uzrokuje bolest - što je zapravo osnovni zahtjev da cjepivo djeluje. No, nadležni su dovoljno jasni: da bi se ovo počelo primjenjivati masovno, trebat će više od godinu i pol dana.
Ovakvi stavovi američke naučne zajednice vezani za dug period, koji će biti potreban za početak vakcinacije, nedavno su potvrdili i analizom BBC-a u kojoj se spominje isti duži period od godinu i pol dana. Još opsežniju analizu ove teme napravio je poznati američki časopis – „New Yorker“, koji doslovno piše: „Razvoj, licenciranje i proizvodnja vakcine za Covid-19 za 12 mjeseci bilo bi nevjerojatno, revolucionarno dostignuće bez presedana. Nijedna druga vakcina nije se tako brzo razvila.“"
Poznato je, da je dosada najbrži razvoj cjepiva zabilježen tokom virusa Zika, kada je vakcina za sedam mjeseci bila spremna za testiranje, ali epidemija je nestala i prije nego što su uzorci vakcinacije poslani klinikama širom svijeta.
Takav skepticizam prema ekstra brzom razvoju cjepiva osobno je prenio američkom predsjedniku Donaldu Trumpu šef istraživanja i razvoja u multinacionalnoj farmaceutskoj kompaniji Sanofi, John Shiver: „Definitivno postoji nesporazum. To nije isto što i testiranje nekoliko ljudi i stavljanje vakcine u masovnu upotrebu. Dakle, kliničko testiranje se vrši na zdravim ljudima, a kada je u pitanju masovno cijepljenje, dobivaju ga sve kategorije stanovništva, i mnoge stvari mogu poći po zlu. Sigurno ne želimo koristiti vakcinu koja može pogoršati stanje. Kroz historiju su bili primjeri cjepiva koji su umjesto da smanjuju, pokretali su bolesti.“
Njegove ostale kolege, vrhunski svjetski naučnici, slažu se, da je čak i u slučaju najneugodnije potrebe, gotovo nemoguće očekivati masovno cijepljenje za manje od godinu i pol dana.
Do sada su vakcine razvijene u Belgiji, Njemačkoj, Italiji, pa čak i Hong Kongu, ali nijedan tim naučnika, koji rade na njima nije uspio obećati da ćemo imati nešto upotrebljivo za manje od godinu dana.
Budući da smo već utvrdili, da nas cijepljenje neće magično spasiti od virusa Corone i svih njegovih nuspojava koje osjećamo svakog dana, moramo razmotriti ostale dvije moguće varijante.
Gore smo spomenuli da je epidemija virusa Zika od prije pet godina nestala ili se ugasila sama prije nego što je bilo potrebno masovno cijepljenje. Pitanje je sada, može li se to dogoditi s virusom Corone? Vjerojatno DA jer upravo se to trenutno događa u Kini. Nakon višemjesečne karantene, bolest je prestala napredovati i širiti se, pa se medicinska evidencija drži pod kontrolom. Jednostavno rečeno, to znači da se ljudi u najugroženijim područjima već vraćaju na svoja radna mjesta i počinju živjeti bolje. Ali to ne znači da će se uskoro otvoriti restorani, aerodromi i sva druga područja visokog rizika. Dakle, ono što su kineske vlasti uspjele učiniti svojim drakonskim mjerama je usporiti bolest do te mjere da neće izazvati previše žrtava prije nego što cjepivo stigne. I nakon onoga što vidimo, vjerovatno Italija i sve evropske zemlje koje je slijede pokušavaju kopirati isti naizgled uspješan model.
Drugi pristup, koji trenutno koristi Velika Britanija, a dijelom Nizozemska i nekoliko drugih sjevernih zemalja, model je prirodne imunizacije. To znači ostaviti mlade i zdrave, a ponekad čak ih stimulirati, da se što prije zaraze virusom i steknu imunitet na njega. To cilja borju od 50% stanovništva, koje bi trebalo postati imuno u roku od godinu dana, što je prema medicinskim teorijama dovoljno da zemlja proglasi pobjedu nad ovom opasnom bolešću.
No, prema mišljenju stručnjaka, ovaj model očito nosi puno rizika. Unatoč preporukama mladim ljudima, da se previše ne druže sa starijima, pitanje je koliko to može biti realno. Dakle, istina je, da će mladi i zdravi Britanci uskoro postati imuniji na bolest nego njihovi vršnjaci širom svijeta, ali moguće je i da će se Velika Britanija suočiti s masovnom smrću ranjivih i starih kategorija stanovništva.
Osim toga, ovaj scenarij ostavlja otvorenu mogućnost ogromnog priliva pacijenata u zdravstvene ustanove u samo jednom trenutku, kojeg vjerovatno ne mogu izdržati.
Ukratko, ono što se već radi na Balkanu i u većini zemalja svijeta do sada je jedino pravo rešenje koje nam je dostupno. S obzirom da cjepivo uskoro neće stići - građani bi se trebali pripremiti na nekoliko mjeseci karantene po primjeru Kine, a u periodu nakon toga naučiti će funkcionirati samo unutar svog grada i bez pretjerane socijalizacije. I sve će to trajati dok se ne dogodi jedna od tri stvari: masovna vakcinacija (ne prije godinu i pol), sticanje prirodnog imuniteta 50% stanovništva (što će također trebati nekoliko mjeseci) ili ublažavanje same bolesti kao u slučaju virusa Zika, koji će u našem slučaju vjerovatno doći s ljetom i vrućim vremenom koje bi virus trebao da ubije.
U gotovo petnaest godina aktivnog proučavanja i bavljenja historijom, ne sjećam se da sam upoznao katastrofu ove veličine.
Sada će kritičari odmah reći da se historija sjeća „Velike Kuge“ i „Španskog gripa“ i to je sve istina. Ali oni nisu bili istovremeno u Šangaju, Milanu, Los Angelesu i Peruu. Bili su mnogo lokaliziraniji.
Prošli tjedan sam s nevjericom pročitao priznanje jednog našeg makedonskog mornara na krstarenju zapadnim Pacifikom, koji kaže da su bezuspješno plovili iz Čilea prema Sjedinjenim Državama i da nijedna luka nije htjela da ih primi za iskrcavanje putnika. To samo po sebi dokazuje koliko je ova katastrofa raširena.
Ne želim čak ni govoriti o količini karantene. Čak i u najžešćim danima Drugog svjetskog rata, toliko ljudi širom svijeta nisu bili prisiljeni ostati u zatvorenom prostoru. Ta činjenica mora biti uzeta u obzir.
Da budem jasan, nikad nisam bio i nikada neću biti zagovornik teorija zavjere. Tako da neću vjerovati, da je neko to namjerno učinio ili upotrijebio nešto u pozadini.
Ali tvrdim i siguran sam da sada, kada je katastrofa već stigla, ovo je idealno vrijeme za veće ekonomske, demografske, vojne i teritorijalne promjene.
Dakle, historija još jednom nije zabilježila globalnu tragediju i opasnost takvih razmjera. To se može usporediti samo sa drevnim pričama o Atlantidi i biblijskom Starom zavjetu Sodomi i Gomori.
Tako su u oba slučaja pohlepa i radoznalost ljudi uzrokovali da im priroda uzvrati na najgori mogući način.
Oni iz Atlantide iskopali su previše duboko u potrazi za kristalima, a zatim se utopili u moru sa svojim gradom. U Sodomi i Gomori bili su previše radoznali vidjeti zabranjeno, a Bog ili priroda uzvratili su im potpunim uništenjem.
Danas imamo oba ova elementa. Mi, kao generacija kopali smo previše duboko u hemiju i znanost, tako da nam je virus pobjegao iz laboratorija. I našom neshvatljivom pohlepom i radoznalošću u manje od mjesec dana uspjeli smo zaraziti gotovo cijeli svijet.
I na kraju, ovaj virus, napadajući samo stare i slabe i one koji se ne mogu nedvosmisleno obraniti, podsjeća me na realne koncepte prirodne selekcije i pročišćenja čovječanstva.
Druga pozitivna vijest koju sam čuo ovih dana je, da će se butici i druge trgovine uskoro otvoriti u Austriji. Dopustite mi samo da objasnim - Trst je stotinama godina pod jurisdikcijom Beča i na događaje u Austriji se i danas gleda sa velikom pažnjom. Tako su lokalni mediji, na temelju austrijskog primjera, već počeli stvarati scenarije i procjene kako će Italija izaći iz krize.
Definitivno je jasno, da se prije katoličkog Uskrsa (12. aprila/travnja) ništa se ne može očekivati. Ali dva dana kasnije, najkasnije 14. ili 15. dan, vlasti se očekuju da provedu prve mjere za smanjenje karantene. To će sigurno biti dozvola za slobodno kretanje u određenim dijelovima dana kao osnova za povratak ljudi na njihova radna mjesta.
Drugi korak koji ćemo vjerovatno vidjeti do kraja ovog mjeseca je otvaranje nekih drugih trgovina i dozvola restorana da pripremaju hranu za kućnu dostavu. Ali to ne znači da ćemo uskoro zajedno ručati i večerati u poznatim italijanskim restoranima. Vlasti su ovdje u Italiju, a nadam se i na Balkanu svjesne, da zbog mentaliteta stanovništva - kafići ne bi trebali biti otvoreni do kraja epidemije, što znači da je moguće ostati bez kafića, barova i restorana cijelo ljeto.
Prema kolumnisti lokalnog lista “Il Piccolo” iz Trsta, građane ne bi trebalo da preplavi euforija očekivanja za Uskrs.
Navodeći kineski primjer, kažu da nitko ne može garantirati, da se karantena neće vraćati ponovo i ponovo.
„Da, uskoro će prestati mjere i prilike, da se slobodnije krećemo. Ali ako broj novih pacijenata počne barem minimalno rasti - opet ćemo svi biti zaključani u novoj i novoj karanteni “
Drugi problem je što nitko ne kaže kada će se javni prijevoz ponovo pokrenuti unutar i izvan države. Svi znamo, da je Trst podjednako italijanski koliko i bivši jugoslavenski s desetinama tisuća Slovenaca, Srba i Hrvata, koji ovdje žive. Oni nisu toliko dugo odsječeni od svojih matičnih zemalja, kažu oni, misleći na svoje pretke da ni u Drugom svjetskom ratu grad nije bio tako odsječen od svijeta.
Dakle, Italiju čeka još dug put.
Na osnovu svih analiza, koje ovih dana pomno pratim u najvažnijim svjetskim medijima, mogu zaključiti da:
● Prije svega, stvorit ćemo toliko navika i kreativnosti u radu od kuće da ni šefovi neće htjeti trošiti ogromne svote novca na urede, a ni zaposleni neće imati želju napustiti toplinu i udobnost svog doma - normalno u onim sektorima gdje je to moguće.
● Na taj način rad će postati puno po mjerljiviji, jer ćete ići i platiti za obavljeni zadatak. Princip „zamahuje vratima - uzima plaću“ s malim iznimkama, vjerovatno ćemo ostaviti iza sebe, jer nakon ove krize niko neće imati višak novca koji bi bacao.
● Načelo i ispravnost „turističko-potrošničkog“ društva u kojem smo do sada živjeli bit će preispitani. Prije svega, za takvu nepotrebnu šetnju svijetom neće biti novca, i drugo, ljudi će se još dugo biti uplašeni, da koriste aerodrome, autobuse i njihov opušteni prostor.
● Ponovno će se ukazati potreba za jakom državom umjesto nezavisnih korporacija i privrednika. Jer, u krizi je bilo jasno, da će zemlje s jačim javnim sektorom mnogo lakše savladavat ovakve situacije. To će neizbježno dovesti do jačanja pokreta i političkih stranaka, koje zagovaraju pravedniju raspodjelu bogatstva, što znači da će i u Sjedinjenim Američkim Državama održivost kapitalizma u svom sirovom obliku biti duboko dovedena u pitanje.
● Vojska i njeno omasovljavanje opet će postati tema razgovora i važan faktor u društvu. Prije svega, u krizi je bilo jasno da zemlje s velikom i organiziranom vojskom mogu mnogo lakše provoditi policijske sate, karantenu i dostavljati hranu te pomagati bolesnima. Drugo, ulazimo u period kada će zbog nedostatka novca - sukobi unutar zemlje, ali i između dviju zemalja, ponovo postati relevantni, što znači da će vam trebati mehanizam, koji vas može zaštiti i osigurati mir. To vjerovatno znači odustajanje od potrage za globalnim svijetom i povratak u borbu za nacionalne interese.
Ukratko: svijet u kojem ćemo živjeti nakon krize, barem kratkoročno, bit će mnogo sličniji onome u kojem su živjele naše bake i djedovi 1950-ih i 1960-ih nego naš svijet kojeg smo ostavili prije samo mjesec dana.
Ljubljana/Trst 11.april/travanj 2020
MACEDONIAN:
Меѓународниот институт за Балкански и Блискоисточни студии (ИФИМЕС) од Љубљана, Словенија, редовно ги анализира случувањата на Блискиот Исток и на Балканот. Дејан Азески е македонски историчар, новинар и публицист, член на Меѓународниот институт ИФИМЕС, кој моментално живее и работи во Трст во Северна Италија. Во својот текст под наслов: „Што светот може да научи од Италија за вирусот Ковид-19?“ од прва рака го анализира избивањето на пандемијата на коронавирусот Ковид-19 како што тоа го гледа во Италија. Дополнително анализира и каков ќе биде светот после крајот на оваа криза. Неговиот текст го објавуваме во целост.
● Дејан Азески
Член на Меѓународниот институт ИФИМЕС
Апенинскиот полуостров географски е одалечен од Балканот, но во основа судејќи по менталитетот тие се многу слични на нас. Затоа интензивното дружење во мали затворени места (какви што се најголем дел од италијанските кафулиња и пабови) и во моменти на непосредна опасност од вирусот, придонесе за негово пребрзо ширење.
Италијаните како и Балканците, не внимаваа премногу на апелите на властите да не одат во кафулињата секој ден после работа, а често и за време на работното време. Оние кои тоа треба да го спроведуваат- локалната полиција во Италија често има проблем со наметнување на својот авторитет. Па така карантинот во Италија иако теоретски долго трае практично е тешко применлив.
И затоа дојдовме до оваа огромна катастрофа.
Стравот ми е дека со оглед на сите овие менталитетски сличности и сите непочитувања на препораките за кои читам деновите и Балканот за брзо ќе го донесат во ваква состојба. Бидејќи носители на вирусот не се само оние кои не ги познаваме, а тој не го пренесуваат само оние кои ни мислат лошо. Напротив грото од заразените случаи се префатени од своите најблиски и најсакани роднини и пријатели.
Тука всушност веќе цел месец е ограничено секакво движење, а полицијата симболично казнува секој ден по неколку луѓе за да ја одржи оваа состојба. Првичната идеја на властите беше да се затворат жителите дома без можност да ги напуштаат становите ни за храна и лекови, а сето тоа да го покрие армијата со домашна достава. Но кога пресметале колку стотици илјади војници, а можеби и милиони се неопходни за да се снабдуваат на врата 60 милиони жители на оваа огромна држава, таа идеја е напуштена. Но затоа на жителите им е ограничено да одат до најблискиот супермаркет или најблиската аптека. Ако полицијата те затекне далеку од својот дом и ако не ги користиш услугите на најблискиот супермаркет ќе бидеш исто така казнет. Значи шетање официјално не е дозволено.
Но без разлика на тоа, прекршувања на катантинот има секојдневно и насекеде. Тоа значи дека без разлика колку е голема опасноста и стравот- карантинот е тешко да се одржи на долг рок, а особено на територијата на целата држава подеднакво. Затоа треба прецизно да се пресмета кога е најдобриот и најпотребниот можен период за целосна изолација.
Некаква надеж дава позитивниот пример на малото италијанско градче Во, кое до скоро беше еден од центрите на епидемијата, а во моментов скоро и да не се соочува со нови заболени.
Значи преку тестирање и ретестирање на сите 3.300 жители на градот Во, во близина на Венеција, без оглед на тоа дали покажувале симптоми, но и со ригорозен карантин на луѓето со кои тие контактирале кога ќе се потврдела инфекција, здравствените власти успеаја целосно да го запрат ширењето на болеста таму.
Успехот на Во ја истакнува важноста на тестирањето и изолирањето на инаку здравите носители, приод кој беше пофален од Светската здравствена организација (СЗО). Оттаму неодамна им порачаа на сите земји да тестираат агресивно, забележувајќи дека Јужна Кореја и Тајван имале успех во ограничувањето на бројот на заразени преку тестирање.
Ваквиот пристап првично беше планирано да се примени и во велата област Венето каде беше планирано да се земаaт најмалку 11.000 брисеви на ден.
Но ова е само теоретски. Бидејќи ниту Италија, а уште помалку Македонија имаат толкави државни ресурси за да спроведат вакви интензивни тестирања и мерки на изолација на целата територија.
Тоа може да го направи само Кина и евентуално Русија држави кои се уште во активниот состав на своите армии имаат по неколку милиони војници и уште поважно доволно медицинска опрема за сите нив.
Балканските држави и армии немаат такви можности. И затоа единствено кое ни преостанува е да се потпреме на свеста на населението и што побрзо сфаќање на простото значење на поимите самоизолација и одговорност кон околината.
Oва е вториот најсериозен проблем за кој се повеќе пишуваат локалните медиуми. Недостаток на пари кој дефинитивно доминира кај населението и опасностите која таа појава потенцијално ги носи.
Се почести се полициските извештаи за нападнати супермаркети па дури и од организирани групи. Властите итно донесоа експресни мерки за поделба на 450 милиони евра социјална помош која треба да е надополнета со повеќе од 4 милијарди евра друг тип на социјални олеснувања. Но големо прашање е дали овие пари во вакви услови кога администрацијата едвај функционира ќе можат да стигнат до оние на кои тоа им е најмногу потребно. Ваквите слики од Италија веројатно треба да се предупредување и до лидерите од Балканот дека со секој нареден ден од карантинот огнот на социјалното незадоволство само ќе се распламтува. И дека ранливите категории кои во моментов навистина гладуваат треба да се згрижат час поскоро пред да биде предоцна.
Кога се прават компаративни анализи помеѓу состојбата во Кина, Италија и Балканските земји неминовно се наметнува едно прашање, „дали нашите власти навремено ги презедоа неопходните мерки за да не ни се повтори трагедија од размери на оваа во Северна Италија“. Хронологијата на настаните го кажува следното:
Кина го стави Вухан, и други засегнати градови низ земјата во целосен карантин на 23 јануари, кога имаа регистрирано само 25 смртни случаи. Од денот на прогласувањето на строгиот карантин до пикот на болеста поминаа цели три недели.
Италија почна со слични мерки како Вухан дури на 11 март, кога веќе беа пријавени 827 смртни случаи, односно осум дена по регистрирањето на првите 79 смртни случаи и дури деветнаесет дена по избувнувањето на епидемијата во земјата.
Поради сето ова Италија иако има скоро 20.000 вкупно регистрирани случаи помалку од Кина има двојно поголема смртност од набројната светска земја.
Оваа компарација најдобро зборува за важноста од навремено и одговорно пристапување кон опасноста од Ковид19 вирусот.
Најголем дел од Балканските држави за разлика од Италија, ги воведе карантинските мерки и полицискиот час во услови кога немаше ниту еден починат и само неколку десетици заразани.
Тоа ни дава добра основа за надеж дека ќе избегнеме катастрофа од размери како оваа во Ломбардија и Венето.
Но мора да знаеме дека и покрај навремено преземените мерки Балканот има неколку ограничувачки фактори во однос на Италија, а особено во однос на Кина.
Конечно една добра вест поврзана со коронавирусот ни стигна од САД. Џенифер Халер е храбрата 43-годишна мајка на две деца, која прва ја прими тест вакцината против оваа пакост. Тоа значи дека официјално почна првата фаза од имунизацијата за заштита од Ковид-19.
Вакцината со кодно име МRNA-1273, се прави во соработка со Националниот институт за здравје и биотехничката компанија Модерна. Инк од Масачусетс. Новата вакцина не предизвикува Ковид-19 кај оние што ја примиле, но сепак содржи мала количина на генетски код што е копиран од вирусот, а кој го предизвикува заболувањето-што всушност е основен услов за една вакцина да може да функционира. Но одговорните лица се децидни, за ова да почне да се применува масовно ќе помине повеќе од огидна и половина.
Ваквите ставови на американските научни поврзани со долгиот период кој ќе е неопходен за да се почне со вакцинирањето неодамна ги потврди и анализата на ББЦ во која се спомунува истиот предолг период од година и половина. Уште пообемна анализа на оваа тема направи познатиот магазин од САД- „Њујоркер“. Таму дословно се вели:
„Развој, лиценцирање и производство на вакцина за Ковид-19 за 12 месеци би било неверојатно, револуционерно достигнување без преседан. Ни една друга вакцина не се развила толку брзо“.
Инаку познато е дека најбрз развој на една вакцина досега е забележан во 2015 за време на вирусот Зика кога вакцината беше спремна за тестирање за седум месеци но епидемијата исчезна пред да се пратат примероци за вакцинација ширум клиниките во светот.
Ваквиот скептицизам околу екстра брз развој на вакцината му беше лично соопштен и на американскиот претседател Доналд Трамп од страна на Џон Шивер, одговорен за истражувања и развој во мултинационалната фармацеутска компанија Санофи.
„Дефинитивно постои некое недоразбирање. Не е исто да се прават тестирања на неколку луѓе и вакцината масовно да се пушти во употреба. Значи клиничките тестирања се прават на здрави луѓе, а кога се оди на масовна вакцинација ја добиваат сите категории од населението и многу работи можат да тргнат по зло. Сигурно не сакаме да пуштиме во употреба вакцина која може да ги влоши состојбите. И низ историјата постојат такви примери на вакцини кои наместо да ја намалат ја поттикнале болеста“ вели Шивер.
И останатите негови колеги, врвни светски научници се согласни дека и во случај на најитна потреба скоро невозможно е да се очекува масовна вакцинација за помалку од година и половина дена.
Засега паралелно се развиваат вакцини и во Белгија и во Германија и во Италија и во Белгија па дури и во Хонг Конг но ниеден тим од научници кој работи на нив не е во можност да вети дека ќе имаме било што употребливо за помалку од година дена.
Бидејќи веќе сигурно утврдивме дека вакцинацијата нема магично да не спаси од Корона вирусот и сите негови нузпоследици кои секојдневно ги чувствуваме, треба да ги видиме и другите две можни варијанти.
Погоре споменавме дека епидемијата на вирусот Зика од пред пет години изчезнала или спласнала сама пред да има потреба од масовна вакцинација. Прашањето кое се поставува сега е дали тоа може да се случи и со Корона вирусот? Веројатно ДА бидејќи во Кина во моментов се случува токму тоа. После неколку месечни карантини, запрен е напредокот и ширењето на болеста и сега состојбите со медицински речник се држат под контрола. Тоа пластично кажано значи дека луѓето во најпогодените области веќе се враќаат на своите работни места и почнуваат поквалитетно да живеат. Но тоа не значи дека во скоро време таму ќе се отворат ресторани, аеродромите и сите други ризични места. Значи она што Кинеските власти успеаја да го направат со своите драконски мерки, е да ја забават болеста до таа фаза што нема да предизвикува премногу жртви пред да се дојде до вакцината. И по ова што го гледаме веројатно и Италија и сите европски држави кои ја следат се обидуваат да го ископираат истиот навидум успешен модел.
Вториот пристап кој засега го применува Велика Британија, а делумно Холандија и неколку останати северни земји, е моделот на природна имунизација. Тоа значи дека се оставаат младите и здравите па дури понекогаш и се стимулираат што побрзо да го добијат вирусот и да стекнат имуност на него. На тој начин се таргетира бројка од 50% од населението кое би требало во рок од година дена да стане имуно што според медицинските теории е доволно за земјата да прогласи победа над оваа опака болест.
Но според експертите овој модел очигледно носи многу ризици. И покрај препораките младите да се не социјализираат премногу со своите повозрасни роднини, прашање е колку тоа реално може да се ограничи. Значи точно е дека младите и здрави Британци за многу побрзо време ќе станат имуни на болеста од нивните врсници во светот, но исто така можно е Велика Британија да се соочи со масовна смртност на ранливите и старите категории на пациенти. Плус ова сценарио ја остава отворена можноста во само еден момент да дојде до масовен наплив на пациенти кон здравствените установи кои тоа веројатно не можат да го поднесат.
Сумирано, она што веќе се презема на Балканот и во најголем дел од светските држави е единственото реално решение кое ни е достапно засега. Со оглед дека вакцината нема да стигне во брзо време - граѓаните треба да се спремат за неколкумесечен карантин по примерот на Кина, а во периодот после тоа да се научат да функционираат само во рамките на својот град и без претерана меѓусебна социјализација. И се ова ќе трае дури не се случи една од трите работи: масовна вакцинација ( не порано од година и половина), стекнување природен имунитет на 50% од населението ( за што исто ќе се потребни повеќе месеци) или спласнување на болеста само по себе како во случајот со вирусот Зика што веројатно во нашиот случај ќе дојде со летото и топлото време кое би требало да го убие вирусот.
Сепак од сета оваа ситуација нешто најмногу ме плаши. Во скоро петнаесет години активно изучување и пракрицирање на историјата не се сеќавам да сум сретнал запис за катастрофа од вакви размери. Сега одма скетпиците ќе речат тука биле Чумата, Шпанскиот грип -вирусите од 19 век и сето тоа е точно. Но тие не биле истовремено во Шангај, Милано, Лос Анџелес и Перу. Синоќа со неверување читав исповед на еден наш македонски морнар на крузер во западниот Пацифик кој раскажува дека безуспешно пловеле од Чиле до САД и ниедно пристаниште не сакало да ги прими за да ги истоварат патниците. Ова само по себе докажува колку е распродтранета оваа катастрофа. За обемот на карантинот не сакам ни да разговарам. Ниту во најжестоките денови од Втората Светска војна толку многу луѓе во целиот свет не биле принудно затворени во своите домови. Тоа е факт кој сам по себе носи стотици други опасности. Однапред да расчистиме никогаш не сум бил и нема да бидам приврзаник на теориите на заговор. Така да нема да поверувам дека ова некој го направил намерно за да направи или искористи нешто во позадини. Но дека сега кога веќе дојде катастрофата ова може да биде идеален момент за економски, демографски воени и територијални промени од поголеми размери тоа можам да гарантирам. Значи уште еднаш за крај, историјата не запишала глобална трагедија и опасност од толкави размери. Ова единствемо може да се спореди со античките приказни за Атлантида и библиско старозаветните за Содома и Гомора. Значи и во едниот и во другиот случај алчноста и љубопитноста на луѓето ка предизвикала природата да им врати на најлош можен начин. Оние од Атлантида копала предлабоко барајќи кристали па заедно со својот град потонале во морето. Во Содома и Гомора пак биле прељубопитни за да го видат забрането и Бог или природата им вратила со целосно уништување. Ние денес ги имаме и двата овие елементи. И ние како генерација копавме предлабоко во хемијата и науката па вирусот нимизбега од лабораторија. А со нашата неразбирлива алчност и љупобитност за премногу патувања за помалку од месец дена успеавме да го заразиме скоро целиот свет. И сосема за крај, овој вирус со тоа што ги напаѓа само старите слабите и оние кои не можат да се бранат недвосмилено ме потсеќа на навистичките концепти за природна селекција и прочистување на човештвото.
Втората позитивна вест која ја слушнав деновиве е дека наскоро во Австрија покрај супермаркетите ќе почнат да се отвораат и бутиците и останатите продавници. Само да објаснам- Трст со стотици години територијално бил под јуриздикција на Виена и случувањата во Австрија и ден денеска тука внимателно се следат. Па така локалните медиуми врз база на Австрискиот пример веќе почнаа да прават сценарија и проценки како и Италија би излегувала од кризата.
Дефинитивно е јасно дека пред католички Велигден (12 ти април) ништо не може да де очекува. Но веќе два дена подоцна на 14 или најдоцна 15 ти се очекува властите да ги спроведат првите мерки за разлабавување на карантинот. Тоа секако ќе е дозволата за слободно движење во одредени делови од денот како основа за враќање на луѓето на своите работни места.
Втор чекор кој веројатно ќе го видиме до крајот на овој месец е и отварањето на дел од останатите продавници и дозвола на рестораните да спремаат храна за носење по дома. Но тоа во никој случај не значи дека наскоро ќе ручаме и вечераме заеднички во познатите италијански ресторанчиња. Властите овде се свесни дека поради менталитетот на населението- кафаните не треба да се отвораат до сам крај на целата епидемија, што значи дека можно е и цело лето да бидеме оставени без кафулиња, кафани и ресторани.
Според колумнистите на локалниот весник “Ил Пиколо” од Трст граѓаните не треба да ги фаќа преголема еуфорија од очекувањата за после Велигден.
Тие повикувајќи се на кинескиот пример велат дека никој не може да гарантира дека карантинот уште неколку пати нема да биде враќан наново и наново.
“Да наскоро ќе имаме разлабавени мерки и можност послободно да се движиме. Но ако бројката на новозаболени почне макар минимално да расте -повторно сите ќе бидеме затварани во нов и нов карантин”
Втор проблем е што никој е кажува кога ќе се рестартира јавниот превоз внатре но и надвор од дежавата. Сите знаеме дека Трст колку е Италијански толку е и бившо-југословенски со десетици илјади Словенци, Срби и Хрвати кои живеаат тука. Тие не се навикнати толку долго да бидат отсечени од своите матични држави и самите велат повикувајќи се на нивните предци дека ниту во Втората Светска војна градот не бил толку отсечен од светот.
Така да Италија се уште ја чека долг пат на опоравок.
Врз база на сите анализи кои деновиве внимателно ги следам во најзначајните светски медиуми можам да констатирам дека: Дури и еден ден од наредните две години кога некој ќе каже дека опсноста од вирусот е целосно изчезната ние нема да се вратиме во светот кој го оставивме зад себе.
Сумирано: светот во кој ќе живееме после кризата барем на краток рок- многу повеќе ќе наликува на оној во кој живееле нашите баби и дедовци во педесеттите и шеесеттите години од минатиот век отколку на навиките кои само пред месец дена ги оставивме зад себе.
Љубљана/Трст 11 април 2020
