● prof.dr. Mirko Pejanović
dopisni član Akademije nauka i umjetnosti BiH (ANUBiH)
Državnost Bosne i Hercegovine je obnovljena u Narodno-oslobodilačkom i antifašističkom pokretu tokom Drugog svjetskog rata. Rodno mjesto obnove državnosti Bosne i Hercegovine postao je široki antifašistički pokret tokom Drugog svjetskog rata u kome su narodi Bosne i Hercegovine učestvovali masovno.
Svojom borbom protiv fašizma i njegovih sluga, a to su bili ustaški i četnički pokreti, bosanskohercegovački žitelji su se u Drugom svjetskom ratu izborili da imaju svoju državnu, federalnu jedinicu, ravnopravnu Srbiji, Hrvatskoj, Makedoniji, Sloveniji i Crnoj Gori unutar jugoslovenske federacije. Na kraju Drugog svjetskog rata Bosna i Hercegovina se potvrđuje kao zbratimljena zajednica svojih građana i naroda u granicama, koje su utemeljene na Berlinskom kongresu 1878. godine.
U procesu disolucije jugoslovenske federacije (SFRJ) potkraj 90-tih godina Bosna i Hercegovina tokom 1992. godine provodi referendum građana za sticanje nezavisnog i suverenog državno-pravnog statusa Bosne i Hercegovine. 64% građana je na referendumu, svojom voljom glasalo da Bosna i Hercegovina svoju državnost nastavi razvijati u statusu nezavisne i suverene države. To je bilo njeno istorijsko pravo. Sve stranke i vladajuće i opozicione, u tadašnjem Parlamentu su, osim Srpske demokratske stranke, podržale samostalni i nezavisni put razvoja države Bosne i Hercegovine. Ovakav pravac razvoja odabrale su i druge republike jugoslovenske federacije.
Nakon proglašenja nezavisnosti u Parlamentu BiH martu 1992. godine Bosni i Hercegovini je bio nametnut rat od Miloševićevog režima sa ciljem da se uruši državnost Bosne i Hercegovine i njen teritorij etnički podijeli.
Nakon troipogodišnjeg ratnog razaranja Bosne i Hercegovine uslijedio je Dejtonski mirovni sporazum 1995. Mirovni sporazum je nastao na liderstvu SAD u vođenju pregovora, kao i konsenzusu vodećih svjetskih sila unutar Kontaktne grupe Dejtonskim mirovnim sporazumom uspostavljen je mir u Bosni i Hercegovini. Taj sporazum je zaustavio ratno razaranje i uništenje države Bosne i Hercegovine. Važno je naglasiti da je Dejtonski mirovni sporazum u vidu međunarodne podrške, učvrstio integritet i međunarodno-pravni subjektivitet države Bosne i Hercegovine. Ono što je i najveća istorijska uloga Dejtonskog mirovnog sporazuma ogleda se u tome da Bosna i Hercegovina, uz pomoć institucija međunarodne zajednice i Evropske unije provodi postratnu obnovu i uspostavlja proces integracije u Evropsku uniju i NATO savez.
Od 1996 godine Bosna i Hercegovina mirno provodi parlamentarne izbore. Većinu na proteklih sedam parlamentarnih izbora osvojile su etničke stranke, osim 2000 i 2010 kad su građanske stranke osvojile većinu u parlamentima.
Obnova BiH je nakon 2000 godine nastavljena procesom reformi u ekonomskoj, socijalnoj i pravno-političkoj sferi. Uz pomoć Visokog predstavnika međunarodne zajednice (OHR), na temelju Bonskih ovlaštenja, doneseni su zakoni od 2000 do 2006 kojim se izvela privatizacija državne imovine, izvršio povrat privatnog vlasništva raseljenim licima i izbjeglicama. U tom vremenu je započela izgradnja državnih institucija. Uspostavljena je državna granična služba. Ukinute su entitetske vojske i formirane Oružane snage Bosne i Hercegovine. Uspostavljena je i Uprava za indirektno oporezivanje i sigurnosne agencije.
Unutar dva zakonska projekta proširena je struktura Vijeća ministara BiH. Od tri ministarstva u Vijeću ministara 1997 godine Vijeće ministara BiH je prošireno na šest, a potom na devet ministarstava. Ukinut je kopredsjedavajući Vijeća ministara BiH i uveden predsjedavajući sa mandatom od četiri godine.
Sve inicirane reforme uspješno su izvedene i to je omogućilo da Bosna i Hercegovina dobije 2008 Sporazum o pridruživanju i stabilizaciji sa komisijom Evropske unije.
Ovaj Sporazum je stupio na snagu tek od 2015 godine, kada je inicirana Reformska agenda od institucija EU.
Tokom 2016 godine Bosna i Hercegovina je aplicirala za članstvo u EU. Krajem 2016 godine dobila je upitnik sa više hiljada pitanja. Nakon analize odgovora u upitniku uslijedit će mišljenje Evropske komisije o tome da li Bosna i Hercegovina ispunjava uslove za dobijanje statusa kandidata za članstvo u EU.
Status kandidata će omogućiti da Bosna i Hercegovina započne pregovore po pojedinim poglavljima za preuzimanje evropske pravne stečevine.
Zastoji u procesu integracije BiH u Evropsku uniju, koji su trajali od 2006 do 2015 godine vodili su u pogoršanje društveno-ekonomskih i političkih kretanja. Protest građana u februaru 2014 bio je opomena vlastima da su se otuđile od interesa građana.
Uslijedili su parlamentarni izbori 2014 godine. Uslijedila je nova inicijativa od institucija Evropske unije da se ubrza integracija države u Evropsku uniju. Koncipirana je i prihvaćena Reformska agenda na temelju koje se ispunjavaju uslovi za sticanje kandidata za članstvo u EU.
Krajem 2016 godine, došlo je do pogoršanja političkih prilika u Bosni i Hercegovini. To je dovelo do zaustavljanja reformskih procesa iniciranih Reformskom agendom 2015 godine. Poznato je da je pogoršanje političkih prilika uslovljeno novom nacionalističkom retorikom predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika. Najava secesije Republike Srpske iz Bosne i Hercegovine početkom 2017 godine podriva temelje Dejtonskog mirovnog sporazuma, i ugrožava mir i sigurnost građana.
Takav smjer političkog razvoja se pokušava zaustaviti. Njega je moguće zaustaviti, ali ne samo mjerama i sankcijama koje proističu iz odgovornosti za provođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma i za izgradnju mira. Veoma je bitno da demokratske snage u parlamentarnoj i izvršnoj vlasti Bosne i Hercegovine u zajedničkoj aktivnosti sa specijalnim predstavnikom Evropske unije ubrzaju procese reformi i integracije države Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju.
U postdejtonskom vremenu Bosna i Hercegovina permanentno ima dvije krize: krizu socijalno-ekonomskog razvoja i krizu političkog upravljanja. Kriza socijalno-ekonomskog razvoja se u socijalnoj zbilji iskazuje u tome što ima pola miliona nezaposlenih građana, potom oko 400.000 penzionera i godišnje iseljavanje iz zemlje više desetina hiljada mladih obrazovanih ljudi u potrazi za poslom. Isto tako 30% stanovništva živi ispod granice siromaštva. Po obuhvatu pojave korupcije Bosna i Hercegovina je među zemljama sa najvećom korupcijom.
Kriza političkog upravljanja iskazuje se u nemogućnosti vladajućih parlamentarnih stranaka da u Parlamentu Bosne i Hercegovine izgrade konsenzus o razvoju države Bosne i Hercegovine do nivoa njene samoodrživosti i članstva u EU. Radi se o tome da su narodne stranke izvedene na etničkoj osnovi učvrstile etnički pluralizam. To su od 1990 godine tri etničke stranke: SDS, SDA i HDZ, a od 2006 godine SDS je odmijenio SNSD. One su nametnule ekskluzivno pravo da predstavljaju svoje narode: srpski, bošnjački i hrvatski. Na toj osnovi vode zatvorene etno nacionalne politike i u međusobnom dogovoru upravljaju državnim resursima. Upravljanje na dijelu prostora gdje živi većina jednog naroda javlja se u obliku jednopartijskog monopola. Na primjer vršenje vlasti HDZ-a u kantonima sa hrvatskom većinom i vršenje vlasti SDA-a u kantonima sa bošnjačkom većinom, a slično je i u vršenju vlasti SNSD-a u Republici Srpkoj. U entitetskim i državnom Parlamentu etničke stranke ne primjenjuju demokratski postulat u formiranju parlamentarne većine. Zapravo ne formiraju parlamentarnu većinu na temelju sporazuma o programskoj koaliciji. Umjesto toga obrazuju se partnerstva u vršenju vlasti. Nakon provedenih izbora podijele se resori u vlasti a donošenje zakona se prepušta neizvjesnosti. Ova metoda vladanja kontinuirano se primjenjuje u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine. Odlučivanje o zakonima u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine otežava i usporava i primjena entitetskog glasanja (dobijanje entitetske saglasnosti). Zbog toga parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine nema potrebnu dinamiku odlučivanja u donošenju reformskih zakona. Moć Parlamenta je u rukama lidera vladajućih stranaka. Na primjeru neuspjeha u donošenju Amandmana na Ustav BiH kojim bi se provela presuda Evropskog suda za ljudska prava u predmetu Sejdić-Finci u vremenu 2009-2014 godina pokazalo se kako su lideri političkih stranaka uzurpirali parlamentarnu demokratiju i pretvorili je u partitokratiju, tako što su odlučivali izvan Parlamenta. Nemoć konsenzusa između vladajućih stranaka da upravljaju razvojem države Bosne i Hercegovine u vremenu 1996-2009 odmjenjivao je Visoki predstavnik međunarodne zajednice, donošenjem odluka i zakona po osnovu Bonskih ovlaštenja (u tom vremenu je doneseno 800 odluka Visokog predstavnika međunarodne zajednice za Bosnu i Hercegovinu).
Postavlja se pitanje na kojim idejama i političkim projektima je moguće zaustaviti siromaštvo i stagnaciju u ekonomskom razvoju?
Također se postavlja pitanje na kojim idejama i projektima je moguće izmijeniti model političkog upravljanja koji je zasnovan na partnerstvu vladajućih stranaka, umjesto modela upravljanja zasnovanog na koalicionom političkom programu.
Najveći problem u ekonomskom razvoju je nepostojanje cjelovite politike reformi u polju socijalnog i ekonomskog razvoja. Tokom postsocijalističke tranzicije privatizirana i ugašena preduzeća zasnovana na državnoj svojini, nisu u potrebnoj dinamici zamijenjena formiranjem malih i srednjih preduzeća na privatnoj osnovi. Dovedena je u pitanje proizvodna moć društva. Veliki broj radništva je osiromašen nakon privatizacije preduzeća. Vlasti se ne bave ekonomijom u proizvodnoj sferi. Fokusirane su na zaduživanje kod Međunarodnog monetarnog fonda kako bi se finansirala razgranata administracija. Nasuprot tome jedan broj opština sa inicijativom svoje lokalne vlasti osmišljava i realizuje projekte lokalnog ekonomskog i infrastrukturnog razvoja. U tome prednjače opštine: Tešanj, Doboj, Tuzla, Teslić, Gračanica, Prnjavor, Vitez, Laktaši, Gradačac, Srebrenik, Široki Brijeg, Goražde, Bijeljina, Grude, Banja Luka, Novi Grad Sarajevo i druge.
Zaokret u ekonomskom razvoju moguće je postići novim pristupom i odnosom institucija Evropske unije prema poticanju lokalnog ekonomskog i infrastrukturnog razvoja. Jedna od ideja, a ona u stručnim krugovima dugo postoji, jeste formiranje ureda Evropske unije u većim gradskim centrima: Tuzli, Mostaru, Banja Luci, Doboju, Bihaću, Livnu, Prijedoru, Bijeljini, Trebinju, Zvorniku, Jajcu, Širokom Brijegu, Goraždu.
Ovi uredi bi pomogli oblikovanju razvojnih projekata u lokalnim zajednicama i njihovo finansiranje iz sredstava evropskih fondova. Na temelju prirodnih bogatstava i ljudskih resursa mogle bi se razviti proizvodne aktivnosti u proizvodnji hrane, prerade ljekobilja, drvne industrije, metalne industrije, elektro industrije i proizvodnje elektroenergije iz obnovljivih izvora. U projektima lokalnog razvoja svoje mjesto bi dobili i projekti izgradnje brzih cesta između gradova. Na primjer brze ceste od Sarajeva prema Tuzli, Goraždu, Foči, Kiseljaku, Višegradu, Vitezu, Travniku. Od Banja Luke brze ceste bi se gradile prema Prijedoru, Sanskom Mostu, Bihaću, Tesliću, Doboju. Brze ceste bi se gradile i povezivale opštinske centre u mostarskom okruženju, tuzlanskom okruženju, bijeljinskom okruženju i zeničko-travničkom okruženju.
Nova radna mjesta bi se kreirala na konceptu lokalnog ekonomskog i infrastrukturnog razvoja i potporom iz evropskih fondova. Valja podsjetiti da je model lokalnog ekonomskog razvoja u liderstvu Konrada Adenauera 50. godina 20. stoljeća u Saveznoj Republici Njemačkoj doveo i do ubrzane obnove gradova i industrijske proizvodnje u njima.
Model političkog upravljanja razvojem države na nivou entitetskih Parlamenata i parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine moguće je mijenjati u korist cjeline interesa građana novim pristupom u oblikovanju parlamentarne većine kako u entitetima tako i u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine. Jer nestabilne parlamentarne većine odlažu razvoj i destabiliziraju državu. Taj novi pristup podrazumijeva fokusiranje na strateški cilj društvenog razvoja Bosne i Hercegovine na početku 21.stoljeća. Taj cilj je integracija države Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju i NATO savez. Ovaj cilj ima socijalnu osnovu u većinskoj volji građana da njihova država postane članica EU (istraživanja javnog mnijenja potvrđuju da između 75 i 80% građana ima pozitivno opredjeljenje da država Bosna i Hercegovina postane članica EU).
Za ostvarenje ovog cilja, a posebno za ubrzanje integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju nužno je oblikovati model široke koalicije političkih stranaka za evropsku Bosnu i Hercegovinu. U ovoj koaliciji mjesto bi našle one parlamentarne stranke koje osvoje 10% i više povjerenja u izbornom tijelu Bosne i Hercegovine. Ovakav preokret je moguć samo uz pritisak specijalnog predstavnika EU.
Takva široka koalicija imala bi javni program i za njegovo provođenje odgovarala bi demokratskoj javnosti.
Nakon dobijanja statusa kandidata za članstvo u EU, a to se očekuje u 2017 godini, slijedi poziv za pregovore o članstvu. U okviru prihvatanja uslova iz pregovaračkih poglavlja Bosna i Hercegovina će ubrzano donositi zakone kojim se u pravni sistem ugrađuje evropska pravna stečevina. U tom kontekstu prvi zaokret se javlja u nužnosti ustavne promjene radi usvajanja evropske klauzule u Ustavu Bosne i Hercegovine (većina zemalja na putu ka članstvu u EU je prolazila taj put). Time bi se omogućilo ubrzano donošenje evropskih zakona u Parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine. Dovelo bi to i do nove dinamike u izvođenju reformi i do sticanja uslova za članstvo u Evropskoj uniji. A ubrzanje procesa integracije Bosne i Hercegovine u EU javlja se ne samo kao unutrašnja nužnost, već i izvanjska, jer se pogoršavaju geopolitička kretanja u Evropi i svijetu. Ta kretanja mogu dovesti do usporavanja ostvarivanja strategijskog cilja integracije države Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Utoliko više je ubrzanje integracije Bosne i Hercegovine u EU, postaje pitanje svih pitanja u sljedećim godinama društvenog razvoja Bosne i Hercegovine.
Sarajevo/Ljubljana, 4.februar 2017
