Prof. dr. Mirko Pejanović
Bivši član Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine (1992-1996)
Redovni profesor Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Sarajevu
Predsjednik Srpskog građanskog vijeća-Građanskog pokreta za ravnopravnost BiH
Član Savjeta Međunarodnog instituta IFIMES
| DEJTONSKI MIROVNI SPORAZUM I RAZVOJ POLITIČKOG PLURALIZMA U BOSNI I HERCEGOVINI |  |
U novembru 1995 godine, u američkom gradu Dejtonu postignut je mirovni sporazum kojim je zaustavljen rat u Bosni i Hercegovini, rat koji je trajao četiri godine. Sam rat je započeo u aprilu mjeseca 1992. godine opsadom i granatiranjem Sarajeva od strane Karadžićevih srpskih snaga, pomognutih tadašnjom Jugoslovenskom narodnom armijom. Ovo je uslijedilo nakon provedenog referenduma građana o nezavisnosti Bosne i Hercegovine i njenog međunarodnog priznanja.
Rat u Bosni i Hercegovini mnogima se činio kao međuetnički sukob tri bosansko-hercegovačka autohtona naroda: Bošnjaka, Srba, Hrvata. Ali rat je imao elemente klasične agresije Beogradskog (Miloševićevog) režima sa ciljem da Bosna i Hercegovina ne dobije državnu samostalnost i ostane sastavni dio Krnje, Jugoslavije, odnosno Miloševićeve »Velike Srbije«. (Zbog toga Milošević nije priznavao avnojske granice republika u jugoslovenskoj socijalističkoj federaciji). U izvođenje ovakvog ratnog cilja srpske snage su do polovine 1993. godine zauzele 70% teritorije Bosne i Hercegovine i izvele etničko čišćenje nesrpskog stanovništva iz Istočne Bosne, Posavine, Bosanske Krajine i Istočne Hercegovine. Iz svojih domova, odnosno mjesta življenja pomjereno je 2.000.000 stanovnika od ukupno 4.400.000 po predratnom popisu 1991 godine. Zbog ovakvog toka rata bila je očigledna tendencija istrebljenja bošnjačkog naroda, kao najbrojnijeg naroda od tri bosansko- hercegovačka naroda. Ovo je svojom izjavom u parlamentu BIH, u oktobru 1991 godine najavio Karadžić, tadašnji predsjednik Srpske demokratske stranke. Rat se mogao zaustaviti samo posredstvom međunarodne zajednice. Zapravo najava mirovnog rješenja dolazi početkom 1995. godine sa američkim liderstvom kojega predvodi Richard Holbruk i koji u ime SAD preuzima inicijativu za iznalaženje mirovnog političkog rješenja. Nakon izvođenja NATO udara na Karadžićeve snage u ljeto 1995. godine, stekli su se uslovi za mirovne pregovore u Dejtonu.
Šta je zapravo omogućio Dejtonski mirovni sporazum? Dejtonski mirovni sporazum je označen kao opći okvirni mirovni sporazum strana u sukobu. Sporazum ima svoja četiri najbitnija segmenta:
Vojni segment
Ustav Bosne i Hercegovine / kao aneks IV
Segment o povratku izbjeglica - aneks VII
Segment o izgradnji demokratije i demokratskih institucija u bosanskohercegovačkom društvu.
Ima više momenata kojim se označava ono najvažnije što je Bosni i Hercegovini omogućio Dejtonski mirovni sporazum. U pitanju su ovi momenti:
Zaustavljen je četverogodišnji rat
Sačuvan je integritet i međunarodno-pravni subjektivitet države Bosne i Hercegovine
Donesen je Ustav kao sastavni dio Dejtonskog mirovnog sporazuma i na njemu zasnovano unutrašnje ustrojstvo Bosne i Hercegovine kao države sa dva entiteta i centralnim institucijama države BiH
Situirana zaštita ljudskih prava po međunarodnim standardima
Ustanovljene međunarodne garancije za povratak izbjeglica
Provođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma zasnovano je na principu angažovanja snaga međunarodne zajednice – vojnih i civilnih. Vojnih kao snaga NATO saveza i civilnih u obliku visokog predstavnika međunarodne zajednice koji je istovremeno vrhovni autoritet za tumačenje i provođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma.
U vezi sa pitanjem šta je Bosni i Hercegovini omogućio Dejtonski mirovni sporazum u teorijskim i drugim raspravama figuriraju dva mišljenja kao dominantna. Jedno mišljenje sadrži argumentaciju da je Dejtonski mirovni sporazum riješio pitanje rata njegovim zaustavljanjem i da je stvorio osnovu na kojoj će Bosna i Hercegovina moći uspostaviti unutrašnju integraciju, izgraditi demokratske institucije, učvrstiti mir i pristupiti evro-atlantskim integracijama.
Drugo mišljenje ima argumentaciju da je Dejtonski mirovni sporazum podijelio Bosnu i Hercegovinu na etničkoj osnovi time što je etnički princip postao dominantan u untrašnjem ustrojstvu i funkcionisanju države Bosne i Hercegovine. Zbog toga je Bosna i Hercegovina postala nefunkcionalna i skupa država (BiH je država sa 13 parlamenata i vlada – 10 kantonalnih; dvije entitske i jednu za Bosnu i Hercegovinu). Dvije trećine društvenog proizvoda ide za javnu potrošnju – administraciju.
U diskusiji o ova dva polarizirana mišljenja javlja se ideja o dogradnji Dejtonskog mirovnog sporazuma, čime bi se uspostavile osnove za funkcionalnu organizaciju države, kakvu danas imaju zemlje članice Evropske unije. Ova ideja je, dakako, još uvijek daleko od konsensusa, kako u međunarodnoj zajednici, tako i u bosanskohercegovačkim političkim snagama.
OSNOVNI ELEMENTI POLITIČKOG RAZVITKA BOSNE I HERCEGOVINE U
POSTDEJTONSKOM VREMENU I REZULTATI IZBORA 2002. GODINE
Dejtonski mirovni sporazum jeste okvir za politički razvitak Bosne i Hercegovine u postratnom vremenu. Za proteklih osam godina Bosna i Hercegovina se odmakla od svoje ratne stvarnosti, ali još uvijek nije našla rješenja za glavna pitanja ekonomskog i socijalnog razvoja.
U prvim postdejtonskim godinama rješavana su osnovna pitanja za život i sigurnost građana. To su pitanja slobode kretanja i pitanja obnove infrastrukture. Obnavljani su mostovi, vodovodi, škole, bolnice, prenosna mreža električne energije, putnički i telefonski saobraćaj i sl. Tada su donacije međunarodne zajednice bile izvjesne i po obimu značajne. Bosna i Hercegovina je dobila 5 milijardi dolara donacija međunarodne zajednice. Većina ovog novaca uložena je u infrastrukturu i obnovu naselja za povratnike. Ulaganje u obnovu privrede nije se dogodilo. Teško se i moglo dogoditi bez provođenja privatizacije vlasništva nad državnom imovinom i državnim preduzećima (privatizacija traje od 1997. godine i nije još sasvim završena). Proces privatizacije odvija se veoma sporo. I nakon više godina provođenja privatizacije, još uvijek nije izvedena privatizacija velikih preduzeća kao što su Energoinvest, Krivaja, Sodaso, Hidrigradnja i druga velika preduzeća. Po procjenama ekonomista Bosna i Hercegovina će tek 2010. godine dostići predratni nivo proizvodnje. Nezaposlenost je najveći socijalni i razvojni problem Bosne i Hercegovine. Stopa nezaposlenosti je 40% (u Sloveniji je stopa nezaposlenosti 13%).
Jedno pitanje bitno utiče na politički razvitak u postdejtonskom vremenu. To je pitanje povratka izbjeglica i raseljenih osoba u svoja predratna mjesta življenja. Povratak izbjeglica istovremeno znači obnovu predratne multietničke strukture bosanskohercegovačkog društva, ali i uspostavu evropskih i međunarodnih standarda u zaštiti ljudskih prava. Ako građanin ima pravo na povratak imovine, ako ima sigurnost i ekonomsku osnovu za obnovu života, onda je to znak da funkcioniše vladavina prava i jednaka zaštita prava građana.
Ideja povratka izbjeglica opstruirana je u vladajućim političkim strukturama sve dok Visoki predstavnik nije tokom 1998. godine donio posebne imovinske propise kojim se zaštitilo pravo građana na povratak imovine: stanovi, kuće, zemljište, poslovni objekti.
U prvim postratnim godinama povratak izbjeglica je politički instrumentaliziran od tri vladajuće nacionalne partije: SDS-a, HDZ-a i SDA. Povratku izbjeglica nametan je etnički predznak. SDS u Republici Srpskoj je Srbe odvraćala od interesa za povratak u Federaciju BiH i istovremeno sprečavala povratak Bošnjacima i Hrvatima na prostor Republike Srpske. HDZ je odvraćao Hrvate da se vraćaju u Republiku Srpsku i u gradove u Centralnoj Bosni. U dolini Neretve građena su naselja za Hrvate pod imenom Šuškova sela. SDA je zagovarala etnički reciprocitet. Bila je spremna na povratak Srba u Sarajevo, Tuzlu i druge gradove u mjeri u kojoj se Bošnjaci mogu vraćati u Banjaluku, Foču, Zvornik i Višegrad. Međunarodna zajednica je postepeno smanjivala donacije, posebno nakon usmjeravanja pažnje na Kosovo od 2000. godine pa nadalje.
Prema dostupnim podacima u Bosnu i Hercegovinu se od 1996. godine do 2003. godine vratilo preko 900.000 izbjeglica. Većina izbjeglica se vratila u područja u kojima živi kao većina etnička populacija kojoj oni pripadaju. Istovremeno se u Federaciju BiH vratilo preko 100.000 građana srpske nacionalnosti, a u Republiku Srpsku preko 100.000 Bošnjaka i 10.000 Hrvata. Ovo je još uvijek samo simboličan broj u odnosu na stvarnu obnovu predratne etničke strukture Bosne i Hercegovine. Postoji još nekoliko problema u vezi sa izbjeglicama. Nekoliko stotina hiljada građana BiH (oko 700.000) u izbjeglištvu zatražilo je državljanstvo zemalja u kojima borave.
Ostvareni povratak nema ekonomske osnove za održivost, posebno u gradovima. Zbog toga je na djelu prodaja imovine i novi val emigracije mladih ljudi u evropske i prekookeanske zemlje. Procjenjuje se da je od 1996 do 2003 godine iz BIH izselilo oko 150.000 mladih ljudi sa završenim obrazovanjem.
IZGRADNJA DEMOKRATSKIH INSTITUCIJA U POSTDEJTONSKOM
VREMENU BOSNE I HERCEGOVINE IMA VIŠE ODREĐENJA
Najveću pažnju međunarodna zajednica je poklonila organizaciji i provođenju izbora za organe vlasti. Prvi postratni izbori bili su 1996. godine. Tada su većinu u parlamentima osvojile etničke, jednonacionalne partije SDS, HDZ i SDA. Ove partije ni o jednom važnijem pitanju nisu mogle postići konsensus u parlamentarnoj skupštini Bosne i Hercegovine. Odluke o grbu, zastavi, novčanici, automobilskim registracijama donio je OHR - Visoki predstavnik međunarodne zajednice.
I izbori 1998 nisu donijeli promjenu: ostala je prevlast nacionalnih partija. Tek je na izborima 2000 godine došlo do promjene u političkoj strukturi Bosne i Hercegovine. Partije demokratskih promjena koje je predvodila najveća opoziciona snaga: Socijaldemokratska partija osnovale su Alijansu za demokratske promjene i na temelju većine formirale vladu u Federaciji BiH i vijeće ministara u Parlamentarnoj skupštini BiH. Alijansa je vladala dvije godine. Za ove dvije godine realizirana su tri projekta veoma važna za politički razvitak Bosne i Hercegovine:
postignut je prijem BiH u Vijeće Europe
formirana je Državna granična služba za kontrolu granica BiH
uklonjena diskriminacija po etničkoj osnovi usvajanjem amandmana o konstitutivnosti naroda na ustav Federacije BiH i Republike Srpske
dokinut je paralelizam u vršenju vlasti koga su provodile SDA i HDZ.
Ali Alijansa nije uspjela izvesti od građana očekivane ekonomske reforme. Nije zaustavila rast nezaposlenosti. Nije stvorila ambijent za inostrana ulaganja. Nije izvela privatizaciju velikih preduzeća. Nije zaustavila korupciju. To je dalje razočaralo biračko tijelo, a posebno omladinu. I biračko tijelo zapravo građani su u izborima u oktobru 2002 godine na neki način kaznili Alijansu za demokratske promjene. Kaznili su je time što nisu izašli na izbore. Samo je 53% građana BiH izašlo na izbore. Zatim su je kaznili i time što su svoje glasove u izborima 2002 godine dali nacionalnim partijama. Najviše glasova u Republici srpskoj dobila je SDS, a u Federaciji BiH SDA i HDZ. U određenoj mjeri ponovila se 1990. godina i 1996. godina kada su izbore za članove Predsjedništva BiH dobile tri nacionalne partije: HDZ, SDS i SDA. Tako su i u izborima 2002. godine za članove Predsjedništva izabrani kandidati nacionalnih partija: SDA – Sulejman Tihić; SDS – Mirko Šarović; HDZ – Dragan Čović (Šarovića je nakon smjene tokom 2003. godine po odluci Visokog predstavnika za BIH zamjenio Borislav Paravac iz Srpske demokratske stranke).
Većinu u entitetskim i parlamentu BIH formirale su sporazumno tri etničke stranke: SDS, HDZ i SDA. U formiranju parlamentarne većine, posle izbora 2002. godine, Stranci demokratske akcije pridružila se Stranka za BIH, a Srpskoj demokratskoj stranci pridružila se Partija demokratskog progresa.
Na izborima 2002. godine učestvovalo je 58 stranaka. Evo kako izgleda struktura izabranih poslanika u Parlamentarnu skupštinu Bosne i Hercegovine: Ukupno je 14 stranaka čiji su kandidati izabrani u Parlamentranu skupštinu (Tabela IV). Najviše poslaničkih mjesta dobila je Stranka demokratske akcije: 10. Sljedi stranka za BiH sa 6 poslaničkih mjesta. Potom slijede Srpska demokratska stranka i Hrvatska demokratska zajednica sa po 5 poslaničkih mjesta, Socijaldemokratska partija je dobila 4 poslanička mjesta, a Nezavisni socijaldemokrati u Republici Srpskoj 3 poslanička mjesta. Partija demokratskog progresa dobila je 2 poslanika. Slijedi još skupina od 7 manjih partija koje su dobile po jedno mjesto u Parlamentu Bosne i Hercegovine.
KARAKTERISTIKE STRANAČKOG PLURALIZMA U
POSTDEJTONSKOM VREMENU BOSNE I HERCEGOVINE
Da bi se razumjele glavne odlike političkog pluralizma u Bosni i Hercegovini u vremenu nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma valja se vratiti u vrijeme kad je začet, zapravo kad je uveden politički pluralizam u BiH. To je bilo vrijeme rušenja jednopartijskog sistema u BiH, zapravo 1990. godine. Te 1990. godine formirane su političke stranke u Bosni i Hercegovini, stranke koje će izaći na prve višestranačke izbore u novembru 1990. godine. Za razliku od drugih eks jugoslovenskih republika gdje su se stranke formirale po ideološkom i političko interesnom kriteriju kao partije desnice, centara i ljevice u Bosni i Hercegovini su se formirala dva bloka političkih stranaka. Jedan blok su činile nacionalne odnosno jednoetničke stranke. Ovaj blok su činile: Stranka demokratske akcije, Srpska demokratska stranka i Hrvatska demokratska zajednica. Bile su to nove stranke i bez hipoteke u prošlosti. Imale su više svojstava pokreta nego stranke. Strukturu članstva izvodile su izključivo na osnovi nacionalne pripadnosti građana.
Drugi blok su činile nenacionalne stranke. Dobile su zajedničko određenje: Građanske stranke. One su za osnovu svoga članstva i izražavanja interesa imale slobodnog građanina, a time i građane iz svih nacionalnih skupina. Građansko usmjerenje i višenacionalni sastav bili su glavno određenje bloka građanskih partija. Njihovo drugo, ali ne kao primarno određenje bilo je ono koje ih svrstava po ideološko-političkom kriteriju u desne partije, partije centra i ljevicu. Od 1990. godine u skupini ovih partija su Socijaldemokratska partija, Stranka reformista, Demokratska stranka socijalista, Liberalna stranka, Muslimansko bošnjačka organizacija, Građanska demokratska stranka i druge stranke. Ove stranke će na prvim višestranačkim izborima 1990 doživjeti potpuni poraz. Više od 80% glasova izborno tijelo BiH je 1990. godine dalo jednonacionalnim partijama HDZ, SDS i SDA. Sa apsolutnom većinom ove tri partije su formirale vladu i strukturu vlasti u decembru mjesecu 1990. godine. Tako je u Bosni i Hercegovini, zemlji u kojoj je stanovništvo etnički izmiješano na cijelom njenom prostoru legalno (putem slobodnih izbora) uveden politički pluralizam sa etničkim predznakom. Politička pripadnost javljala se istovremeno i kao nacionalna pripadnost. Od tada se u Bosni i Hercegovini začinje razvijati etnički politički pluralizam koji je sam po sebi vodio i doveo do političke suprotstavljenosti i sukoba etničkih partija u parlamentu BiH. Koalicioni savez, mada ne i sporazumom potvrđen i potpisan savez, tri nacionalne partije ubrzo se počeo raspadati u prvoj godini vršenja vlasti. A to je 1991. godina. To je inače prelomna istorijska godina za politički razvitak bosne i Hercegovine u procesu disolucije SFRJ. U ovoj godini će se donjeti odluke između dvije suprostavljene političke opcije o budućnosti Bosne i Hercegovine u vremenu kada se raspala jugoslovenska socijalistička federacija. Na jednoj strani su bile političke snage koje su zagovarale opciju samostalnog i nezavisnog političkog razvitka Bosne i Hercegovine i provođenje referenduma građana o toj opciji. U ovoj skupini političkih snaga bile su: SDA, HDZ i sve građanske stranke. Drugu opciju su predstavljale političke partije koje su bile protiv samostalnog državnog razvitka Bosne i Hercegovine: Karadžićev SDS i Draškovićev Srpski pokret obnove. One su htjele zadržati Bosnu i Hercegovinu u krnjaj, zapravo Miloševićevoj Jugoslaviji, koja je bila samo maska za ideju »Velike Srbije«. Na pitanju statusa države, odnosno samostalnog državnog razvitka Bosne i Hercegovine urušio se jednogodišnji savez tri etničke stranke. Do raspada koalicije tri etničke partije dolazi početkom 1992 kada su građani na referendumu odlučili da Bosna i Hercegovina postane samostalna i međunarodno priznata država. Tada je Srpska demokratska stranka izašla iz Skupštine Bosne i Hercegovine i započela političko-vojne aktivnosti na Palama kod Sarajeva. Zapravo ovim činom izlaska iz strukture zajedničke državne vlasti BiH SDS se odlučila na primjenu sile. Za ostvarivanje svojih političkih ciljeva, a to je: pripojiti cijelu ili većinu teritorije BiH Srbiji i Crnoj Gori. U ovom političkom kontekstu dolazi do agresije na BiH i četverogodišnjeg rata.
Zašto se početak rata označava agresijom? Ponajviše zato što je jedna stranka, a to je SDS oružjem i snagama bivše JNA i uz pomoć beogradskog režima zaposjela 70% teritorije BiH do juna 1992.
Vrijeme koje započinje nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma, a to je od 1996. godine na neki način preslikava predratnu strukturu političkog pluralizma. Tri etničke partije pobjeđuju na prvim posljeratnim izborima 1996. godine. Za članove Predsjedništvo BiH izbore dobijaju 1996. godine kandidati etničkih partija: SDA – Alija Izetbegović, SDS – Momčilo Krajišnik i HDZ – Krešimir Zubak. Ove partije dobijaju tada većinu u Parlamentarnoj skupštini BiH i parlamentima Republike srpske i Federacije BiH. Dobijeni mandat je protekao u nesaglasnosti tri partije o svemu što je značilo socijalni, ekonomski i politički razvitak Bosne i Hercegovine. Stvarna tranzicija se odvijala u mjeri u kojoj je bila predmet angažovanja međunarodne zajednice. Izabrani organi države održavali su svoje sjednice u Zemaljskom muzeju. Tada predstavnici SDS nisu htjeli dolaziti u centar grada i boraviti u prostorima Predsjedništva i Parlamenta BiH.
Tek na drugim postdejtonskim izborima 1998. godine započinje formiranje novih stranaka koje nastaju u nezadovoljstvu prema nacionalnim partijama. Iz SDA se izdvaja skupina aktivista i formira Stranku za BiH koju predvodi Haris Silajdžić. Iz HDZ se izdvaja jedna skupina aktivista i formira novu stranku pod imenom Nezavisna hrvatska inicijativa koju predvodi Krešimir Zubak. Iz SDS-a se izdvaja Biljana Plavšić i sa skupinom pristalica formira Srpski narodni savez. Tako je započelo slabljenje političkog monopola tri etničke partije. Ovom procesu će znatno doprinijeti ujedinjavanje dvije socijaldemokratske partije: Socijaldemokratska partija BiH i Socijaldemokrati, kao i formiranje i razvoj Stranke nezavisnih socijaldemokrata Milorada Dodika u Republici Srpskoj.
Ovim je politički pluralizam u BiH dobio novu strukturu i pravac daljeg razvoja. Na izborima 2000. godine nova struktura stranačkog pluralizma dobiva svoju potvrdu u izbornom tijelu, dakle kod građana Bosne i Hercegovine. Tada su najviše povjerenja dobile građanske stranke. Predvođene najvećom opozicionom strankom – Socijaldemokratskom partijom ove stranke udružene u Alijansu za demokratske promjene obrazuju vladu u Federaciji Bosne i Hercegovine i u saradnji sa nekim strankama iz Republike srpske uspostavljaju većinu u Parlamentarnoj skupštini BiH i formiraju Vijeće ministara BiH.
Po mišljenju kompetentnih analitičara Alijansa za demokratske promjene je imala valjane projekte za evropski put u političkom razvitku Bosne i Hercegovine i projekte ekonomskih reformi. Uspjela je ispuniti uslove za prijem Bosne i Hercegovine u Savjet Evrope. Ali neodlučno je ušla u projekte ekonomskih reformi. Nisu radikalno zaustavljeni procesi siromašenja društva, iseljavanja omladine iz zemlje, korupcije i slično. Alijansa je imala kratko vrijeme za svoje vladanje (2 godine) pa i zbog toga nije uspjela realizovati zamišljene projekte.
U ovim okolnostima dogodio se obrat na izborima u oktobru 2002. godine. Prevlast su ponovo dobile etničke partije SDS, HDZ i SDA ali ne i sa apsolutnom većinom. U Bosanskohercegovačkom društvu na političku scenu ponovo su se vratile stranke koje u procesu vršenja vlasti u protekloj deceniji nisu uspjele izgraditi konsensus ni o jednom važnijem pitanju državnog razvitka Bosne i Hercegovine. Umjesto njihovog odlučivanja u Parlamentu odluke je donosio visoki predstavnik međunarodne zajednice.
U prvoj godini svoga mandata visoki predstavnik, Pedi Eždaun je tokom 2003. godine donio preko 70 zakonskih i drugih akata. Glavno neslaganje etničkih partija tokom 2003. godine bilo je na pitanju novog jedinstvenog koncepta vojske bosne i Hercegovine, kao jednog od uslova za prijem BIH u Partnerstvo za mir NATO saveza. Ovaj koncept je uporno odbijala Srpska demokratska stranka, da bi ga pod pritiskom međunarodne zajednice prihvatila u decembru mesecu 2003. godine. Time je BIH ispunila uslove za prijem u članstvo Partnerstva za mir NATO saveza.
Nakon prihvatanja Studije o izvodljivosti za pristupanje Bosne i Hercegovine procesu stabilizacije i pridruživanja u novembru mjesecu 2003 Visoki predstavnik, Pedi Ešdaun izrazio je svoje strahovanje, da vladajuča struktura etničkih partija neće ispuniti u predviđenoj dinamici zahtjeve koje podrazumjeva izgradnja evropskih standarda za prijem BIH u Evropsku uniju.
ZAKLJUČAK
A. Dejtonski mirovni sporazum i Bosna i Hercegovina
Dejtonski mirovni sporazum je označio zaustavljanje rata u Bosni i Hercegovini.
Dejtonski mirovni sporazum je uspostavio novu unutrašnju strukturu BiH sa dominantnom ulogom entiteta u funkcionisanju države.
Funkcionisanje države Bosne i Hercegovine u osam godina postdejtonskog vremena pokazuje ograničenja Dejtonskog mirovnog sporazuma u pogledu mogućnosti uspješnog funkcioniranja države BiH.
Evropski put u političkom razvoju države Bosne i Hercegovine pretpostavlja:
Dogradnju Dejtonskog mirovnog sporazuma: Izmjene Ustava BiH, uspostavu ekonomskih regija; prenošenje nadležnosti entiteta na centralne organe države BiH u oblasti odbrane, bezbijednosti i pravosuđa (novi Zakon o odbrani sa jednom vojskom usvojen je u Parlamentarnoj skupštini BIH početkom decembra 2003).
ubrzani proces izgradnje evropskih standarda u ekonomskoj političkoj sferi uz pomoć međunarodne zajednice radi prijema BiH u Europsku uniju. Sa ovim projektom negiraju se velikodržavni projekti za etničku podjelu BiH i nestabilnost u regiji jugoistočne Evrope. U evropskoj Komisiji je prihvačena Studija o izvodljivosti za pristupanje BIH sporazumu o pridruživanju i stabilizaciji. Ovim započinje briselska faza u političkom razvoju BIH što znači prijem BIH u evropsku uniju i dovršetak procesa internacionalizacije bosanskog pitanja.
B. Karakteristike stranačkog pluralizma u BiH u postdejtonskom vremenu
Stabilan razvitak demokratije u jednom društvu primarno ovisi od sposobnosti političkih stranaka da izgrade konsensu o ekonomskom, socijalnom i kulturnom napretku države.
pluralizacija političke sfere u BiH izvršena je 1990. godine i to izvan i nasuprot savremenog koncepta političkog organizovanja zemalja zapadne Evrope: umjesto građanina kao osnove stranačkog organizovanja preferirana je nacionalna pripadnost.
Umjesto da se formiraju političko-interesne stranke građana u obliku desnice, ljevice i centra u BiH je formiran blok etničkih partija i blok građanskih partija. Umjesto političkog pluralizma u Bosercegovini se uspostavio etnički pluralizam, koji sam po sebi (teritorializacija vlasti etničkih partija) generira nestabilan politički razvitak bosne i Hercegovine.
U proteklih dvanajst godina stranačkog pluralizma na pet paralamentranih izbora na četiri su u izborima pobjedu dobile etničke partije. One imaju monopol u privredi i medijima. Imajo podršku vjerskih zajednica. Provode teritorializaciju dobijene vlasti.
Ukidanje etničke demokratije i slabljenje nacionalnih partija koje tokom cijele decenije nisu ponudile konsensus o državnom razvitu Bosne i Hercegovine podrazumijeva:
Izmjene Ustava BiH i ukidanje dominacije etničke osnove u unutrašnjem ustrojstvu države BiH (dok demokratske snage u 2003. godini zagovaraju reformu političkog sistema i donošenje novog ustava BIH, Borislav Paravac, član predsjedništva BIH iz SDS odgovara sa tezom o odcjepljenju Republike Srpske iz države BIH).
Pružanje veće podrške bloku građanskih partija od strane međunarodne zajednice i njihovoj borbi za unutrašnju integraciju BiH i njeno uključivanje u evro-atlantske institucije (u novembru mesecu 2003. godine formiran je ujedinjeni blok opozicionih partija koga čine dvije stranke is federacije BIH: SDP i NHI i dvije iz Republike Srpske; SNSD i SP). Ovo je prvi pokušaj udruženog djelovanja opozicionih snaga iz oba bosanskohercegovačka entiteta, sa usvojenom platformom za programsku saradnju.
Jedan od stanovitih problema razvoja političkog pluralizma u BiH jeste njegova razmrvljenost, zapravo fragmentacija političkog prostora na 58 stranaka.
