Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane redovno analizira aktualna događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. IFIMES je pripremio analizu aktualne političke situacije u Sjevernoj Makedoniji povodom obilježavanja 31.godine od proglašenja nezavisnosti te države. Iz opširne analize „Sjeverna Makedonija 2022: Trasirana budućnost države/Северна Македонија 2022: Трасирана иднина на државата“ izdvajamo najvažnije i najzanimljivije dijelove.
Republika Sjeverna Makedonija 8.septembra obilježila je 31. godinu od proglašenja nezavisnosti.
Godina 2017. predstavlja prekretnicu u modernoj makedonskoj historiji. Došlo je pada režima Nikole Gruevskog (VMRO-DPMNE), koji je bio na vlasti u periodu 2006-2017. Formirana je nova Vlada, koju je predvodio premijer Zoran Zaev (SDSM).
Prespanskim sporazumom Zoran Zaev i Alexis Tsipras su porazili doktrinu Slobodana Miloševića i Constantina Mitsotakisa, kojima su asistirale pojedine makedonske političke partije, prema kojoj nije bilo predviđeno postojanje Makedonije kao države i Makedonaca kao naroda. Punopravnim članstvom u NATO-u ostvario se stoljetni san Makedonaca i ostalih građana, da imaju svoju državu za čiji teritorijalni integritet i suverenitet garantira najveće i najjače vojnopolitičko savezništvo na svijetu – NATO. Time su poraženi velikodržavni projekti koji su uključivali ili imali aspiracije prema Sjevernoj Makedoniji.
Potpisom sporazuma u Prespi 17.juna 2018.godine riješen je dugogodišnji spor sa Grčkom oko ustavnog imena. Novo ustavno ime države je Republika Sjeverna Makedonija. Potpisani sporazum potvrdio je državno-pravni kontinuitet Republike Makedonije, etničku pripadnost Makedonaca, priznanje makedonskog jezika, kulture i identiteta. Zaokružena je makedonska državnost i potvrđen identitet Makedonaca kao naroda sa svim svojim elementima. Prespanski sporazum sadrži sve potrebne elemente, koji garantiraju opstojnost moderne makedonske države i potvrđuje posebnosti Makedonaca kao naroda.
Makedonci i njihova država prošli su u posljednjem vijeku kroz burnu historiju. Ilindenski ustanak pokrenut je 1903.godine kao jedan od najznačajnijih datuma u makedonskoj historiji. Tokom 2.svjetskog rata 1944.godine održano je zasjedanje ASNOM-a, na kojem su udareni temelji Socijalističkoj Republici Makedoniji, koja je bila ravnopravna federalna jedinica u okviru federalne Jugoslavije. Raspadom Jugoslavije 1991.godine održan je referendum o nezavisnosti i proglašena je nezavisna i samostalna Republika Makedonija. Ulazak u NATO 27.marta 2020.godine je četvrti važan datum u historiji Makedonaca i moderne makedonske države. Peti važan događaj je priznanje autokefalnosti Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije (MPC-OA). Početak pregovora o članstvu u EU 17 godina nakon dodjele kandidatskog statusa predstavlja prekretnicu za modernu makedonsku državu.
Zbog svoje geopolitičke i geostrateške pozicije Sjeverna Makedonija je raskrsnica regionalnog i međunarodnog kriminala i različitih interesa zbog toga se ulažu enormni napori od strane Ministarstva unutrašnjih poslova i sigurnosno-obavještajnih agencija, da se suzbije kriminal i korupcija na i preko njene teritorije.
Još uvijek veliku prijetnju predstavlja odvijanje tajne obavještajne operacije kodnog imena „Konjićev skok“, koja ima za cilj svrgavanje postojeće vlade i kao konačni cilj povratak bivšeg premijera Nikole Gruevskog (VMRO-DPMNE) u Sjevernu Makedoniju. I dalje se intenzivno radi na destabilizaciji države neprestanim produciranjem brojnih afera. Detektirano je i locirano više od 160 medijskih portala, koji produciraju brojne (lažne) vijesti („fakenews“) i afere. Kompanija, koja vodi web sajtove, koji podržavaju opozicionu stranku VMRO-DPMNE povezana je sa mađarskom javnom televizijskom mrežom Magyar Televizo (MTV), koja je naklonjena vodećoj Fidesz stranci premijera Viktora Orbána. Još uvijek glavna meta obavještajne operacije je donedavni premijer Zoran Zaev (SDSM) i ministar unutrašnjih poslova Oliver Spasovski (SDSM).
Na političkom planu pokušava se blokirati funkcioniranje institucija, npr. opozicioni VMRO-DPMNE podnosi čak po 2.000 amandmana na određene zakone ili blokira imenovanje pojedinaca za upražnjenja mjesta kao što je Ustavni sud. Skoro godinu dana VMRO-DPMNE je u Sobranju blokirao imenovanje novih makedonskih ambasadora i time je prouzrokovao, da država u ključnim evropskim prijestolnicama i SAD nije imala akreditirane ambasadore u vrijeme, kad joj je to najpotrebnije. Time je nanesena znatna diplomatska šteta naporima u ispunjavanju ambicije u pogledu članstvu u EU.
Pored Zorana Zaeva meta napada je i ministar unutrašnjih poslova Oliver Spasovski, koji je uspio za samo nekoliko godina ustrojiti Ministarstvo unutrašnjih poslova kao najbolje u regionu, profesionalnu policiju te je detektirao i demontirao mreže pojedinih stranih obavještajnih službi na teritoriji Sjeverne Makedonije, posebno ruskih i zbog toga su napadi na njega osmišljeni kao svojevrsna osveta za njegovo uspješno djelovanje. Ministar Spasovski je odigrao ključnu ulogu u zaštiti ustavno-pravnog poretka i policijsko-pravosudnog sistema u državi. Zbog toga je važno izabrati kompetentnog novog direktora Agencije za nacionalnu bezbjednost (ANB), jer se makedonski sigurnosno-obavještajni i policijski sektor nalazi pred velikim izazovima.
Centar tajne obavještajne operacije „Konjićev skok“ je u Budimpešti i u nju su uključeni pojedini čelnici država, koji su saveznici Nikole Gruevskog, uglavnom iz evropske (radikalne) desnice odnosno Evropske narodne stranke (EPP). Osmišljen je plan povratka Gruevskog u Sjevernu Makedoniju i njegov ponovni dolazak na vlast, jer su procijenili da se zbog tijesne parlamentarne većine može stvaranjem ambijenta haosa brzo srušiti postojeća vlast. Neshvatljivo je, zašto savez NATO tolerira takvu djelatnost obavještajnih službi pojedinih svojih država članica u Sjevernoj Makedoniji, koja ne samo da je usmjerena protiv nacionalnih interesa suverene države članice, nego i protiv interesa samog NATO-a.
U februaru 2015.godine u javnosti je izbio skandal zbog razotkrivanja tajnog prisluškivanja u okviru kojeg je makedonska tajna služba (UDK) tajno i nezakonito prisluškivala oko 26.000 osoba i to u zemlji koja faktički ima 1,65 miliona stanovnika. Režim Gruevskog iznio je iz zemlje, prema procjenama, više od pet milijardi eura, dok su biznismeni bili prisiljeni plaćati „reket“ režimu. Redovno su producirani međuetnički konflikti, koji su unosili nesigurnost i strah među građane. Došlo je do enormnog bogaćenja Gruevskog i pojedinaca oko njega.
Tokom režima Nikola Gruevski - Sašo Mijalkov - Orce Kamčev u Sjevernoj Makedoniji uspostavljen je neformalni centar moći, koji je bio simbioza, politike, tajkuna i mafije uz podršku obavještajnog podzemlja i koji je faktički vladao državom. Makedonske vlade poslije pada režima samo su djelomično vladale, jer nisu uspjele u potpunosti savladati neformalne centre moći i demontirati režim Gruevski-Mijalkov-Kamčev, koji još uvijek subverzivno djeluje protiv vlade raspolažući enormnom količinom novca za njeno rušenje i vraćanje Sjeverne Makedonije u staro stanje.
Degruevizacija Republike Sjeverne Makedonije ne predstavlja samo suočavanje sa uzrocima i posljedicama režima Nikole Gruevskog i VMRO-DPMNE nego se radi o nužnom dugotrajnim procesu demontaže tog režima, koji je još uvijek kapilarno prisutan u svim segmentima makedonske države i društva. Tu je pored pravosudnog sistema važno šire društveno djelovanje i akcija u eliminaciji štetnih posljedica 11-godišnje vladavine Gruevskog. Gruevski i suradnici nisu mogli izbjeći odgovornost i sudsko procesuiranje za sve počinjeno tokom njihove vladavine. Gruevski, iako u egzilu u Mađarskoj i pod zaštitom i logistikom mađarskog premijera Viktora Orbana (Fidesz), pokušava i dalje zaustaviti pozitivne političke procese. Doneseno je nekoliko pravosnažnih presuda za Gruevskog i saradnike, kojim su osuđeni na dugogodišnje zatvorske kazne. Nije moguće osigurati sveopšti napredak bez demontaže režima Nikole Gruevskog i Orbanove financijsko-kriminalne i bankarske hobotnice u Sjevernoj Makedoniji i regionu.
Predsjednik VMRO-DPMNE Hristijan Mickoski, koji je naslijedio Gruevskog još uvijek nije uspio reformirati partiju, jer postoji otpor reformama unutar VMRO-DPMNE, posebno među kadrovima Gruevskog, što šteti i otežava poziciju Mickoskom i na domaćoj i na međunarodnoj političkoj sceni.
U Novom Sadu su 9.oktobra 2019.godine predsjednik Srbije Aleksandar Vučić (SNS), premijeri Sjeverne Makedonije i Albanije, Zoran Zaev (SDSM) i Edi Rama (PS) potpisali Deklaraciju o namjerama o uspostavljanju „malog Schengena“ između te tri zemlje. Zajednička deklaracija obuhvatila je eliminiranje graničnih kontrola i ostalih barijera za lakše kretanje u regionu, koji će omogućiti i građanima da putuju samo uz ličnu kartu, kao i da se zaposle bilo gdje ukoliko imaju potvrdu o svojim kvalifikacijama odnosno jedinstvenu radnu dozvolu. Deklaracija predviđa i priznavanje diploma, kao i bolju saradnju u borbi protiv organiziranog kriminala i pomoć u slučaju elementarnih nepogoda.
Svi rezultati koji su postignuti, naročito na polju ekonomije i privredne saradnje zemalja okupljenih u Otvorenom Balkanu - brži protok ljudi, roba, kapitala i usluga, ubrzan rast svih ekonomskih pokazatelja, bolja i sveobuhvatnija politička saradnja, promptno rješavanje svih međusobnih problema i sporova kroz proces dijaloga i usaglašavanja - dokaz su da zemlje Zapadnog Balkana imaju šta da ponude EU, da one žele, mogu, umiju i znaju da sarađuju sa EU, da moraju, i formalno-pravno, da budu dio zajednice evropskih naroda i da oni jesu, već vijekovima, Evropa, bez obzira na to što im trenutna politika i birokratija to osporavaju i koče ih. Otvoreni Balkan jeste regionalna inicijativa, regionalni projekat, ali on nije zamjena za članstvo u EU, niti pandan ili „utješna nagrada“ zemljama-kandidatima za članstvo u EU, a ponajmanje svojevrsno predvorje ili nekakva „čekaonica“ za članstvo u EU.
Otvoreni Balkan je ponajprije, još jedan, vrlo čvrst i kvalitetan dokaz zrelosti zemalja Zapadnog Balkana za punopravno članstvo u EU, koje im se već decenijama obećava i svako malo vremena dodatno uslovljava. Otvoreni Balkan je, također, jedinstvena prilika i zbir mnogobrojnih šansi za dodatni razvoj i napredak svih zemalja regiona, u svim oblastima društvenog, javnog, ekonomskog, kulturnog, sportskog pa i političkog, života na ovom prostoru, prostoru koji je oduvijek bio, i jeste, Evropa. On jeste balkanski, ali je, po svojoj suštini, daleko više evropski model i način građenja zajedničke budućnosti - evropske budućnosti, bez obzira na sve prepreke na putu ka njoj. Države ukoliko žele, da osiguraju napredak i razvoj moraju eliminirati unutrašnje tenzije i urediti odnose sa susjedima.
Otvoreni Balkan predstavlja jedinu istinsku šansu, da region nastavi da mijenja sebe, da se bori za sebe i sebe prikaže i dokaže u najboljem, po EU prihvatljivim kriterijima i standardima. Naravno, postoje i izazovi i teorije o Otvorenom Balkanu kao inačici „Srpskog sveta“, jer Bosna i Hercegovina, Kosovo i djelomično Crna Gora taj projekat proglašavaju projektom srpske politike. Drugi smatraju, da se radi o tzv. velikoj Albaniji. Argumentacije iz navedenih država uglavnom su uslovljene reakcijama i djelovanjem međunarodne zajednice, jer ne postoje argumentirane analize i državni stavovi zašto bi Otvoreni Balkan bio „Srpski svet“, „velika Albanija“ ili Sorosov projekt. Zbog toga je važno da Otvorenom Balkanu pristupe Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Kosovo.
Analize su pokazale, ukoliko bi Otvoreni Balkan bio uspostavljen prije pandemije Covid-19, da bi se države i cijeli region adekvatnije i uspješnije suočio sa pandemijom korona virusa ali i sa energetskom i prehrambenom krizom, koja je prouzrokovana invazijom Rusije na Ukrajinu. Parcijalno rješavanje pandemije, energetske i prehrambene krize donosi i parcijalne rezultate. Važnost saradnje i solidarnosti je najvidljivija u vrijeme kriza kao i slučajevima elementarnih nepogoda: požari, zemljotresi, poplave itd.
Integracijska paradigma premijera Zorana Zaeva (SDSM), politika „Nula“ problema sa susjedima i snažan međunarodni angažman doveli su do potpisivanja Sporazuma o prijateljstvu, dobrosusjedstvu i saradnji između Sjeverne Makedonije i Bugarske, donijet je zakon o unapređenju upotrebe jezika drugih etničkih zajednica. Potpisan je i implementiran Prespanski sporazum sa Grčkom, koji je omogućio deblokadu euroatlantskih integracijskih procesa. Članstvo u NATO-u je potvrda pravilnosti djelovanja i historijski uspjeh, a to znači mir, sigurnost, stabilnost i blagostanje. Zaev je svoju zemlju izvukao iz dugogodišnje izolacije i konflikata sa susjedima. Pokazalo se u praksi, da su promjene moguće i bile potrebne. To je demokratska politička legitimacija Zorana Zaeva. Makedonska pravoslavna crkva (MPC-OA) postala je autokefalna. Započeti su pregovori o članstvu sa EU. Dolaskom na vlast Zorana Zaeva 2017.godine u toj državi više nije zabilježen nijedan međuetnički incident, koji su prije bili redovna pojava na dnevnoj osnovi. Sjeverna Makedonija je prema međunarodnim indeksima najsigurnija[2] zemlja Zapadnog Balkana. Od izuzetne važnosti izgradnja i razvijanje povjerenja i partnerstva sa građanima, koje se odlikuje i kroz slogane makedonske vlade „Vlada za građane“ i „Jedno društvo za sve“. predstavlja novu političku kulturu na makedonskoj političkoj sceni, jer novi pristup opoziciju shvaća i prihvata kao partnera, a ne kao protivnika. To, ipak, predstavlja novinu i novu političku kulturu na makedonskoj političkoj sceni u okolnostima, kada se odlučuje o ključnim makedonskim nacionalnim pitanjima i njenoj budućnosti, koja je prije svega vezana za članstvo u EU, jer je u međuvremenu postala punopravna članica NATO-a.
Za Republiku Sjevernu Makedoniju od posebne je važnosti, da budu sankcionirani i uvršteni na „crnu listu“ američke administracije svi oni koji opstruiraju ili ne priznaju Prespanski sporazum, koji je donio mir, stabilnost i prosperitet Sjeverne Makedonije i oni koji ne priznaju i ne prihvaćaju ustavno ime države Republika Sjeverna Makedonija. Zbog toga je izvršna naredba[3] američkog predsjednika Josepha Bidena upozorenje i poruka svima u regionu Zapadnog Balkana ali i makedonskim vlastima da intenziviraju borbu protiv kriminala i korupcije i suprotstave se negativnim pojavama i pojedincima, koji mogu ugroziti regionalni mir, stabilnost i prosperitet.
Analitičari smatraju, da je donedavni premijer Zoran Zaev trasirao put Republike Sjeverne Makedonije za budućnost. Ostvareni su snovi generacija Makedonaca i ostalih makedonskih građana, jer po prvi put u modernoj historiji Sjeverna Makedonija dočekala je dan nezavisnosti sa ostvarenjem svojih strateških ciljeva. Proces demokratizacije i napretka Sjeverne Makedonije je nezaustavljiv proces. Aktualna Vlada Sjeverne Makedonije ima trasiran put za budućnost, mora osigurati kontinuitet dosadašnje politike, ali i sprovesti prijeko potrebne reforme te obračun sa kriminalom i korupcijom.
Ljubljana/Bruxelles/Washington/Skopje, 8. septembar 2022
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine.
[2] Izvor: 2021 Global peace index, link: https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/GPI-2021-web.pdf
[3] Izvor: Executive Order on Blocking Property And Suspending Entry Into The United States Of Certain Persons Contributing To The Destabilizing Situation In The Western Balkans https://www.whitehouse.gov/briefing-room/presidential-actions/2021/06/08/executive-order-on-blocking-property-and-suspending-entry-into-the-united-states-of-certain-persons-contributing-to-the-destabilizing-situation-in-the-western-balkans/
МАКЕДОНСКИ:
Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (IFIMES[1]) од Љубљана редовно ги анализира актуелните настани на Блискиот Исток, на Балканот и во светот. ИФИМЕС подготви анализа на актуелната политичка ситуација во Северна Македонија по повод одбележувањето на 31 година од прогласувањето на независноста на таа земја. Од опсежната анализа „Северна Македонија 2022: Трасирана иднина на државата“, ги издвојуваме најважните и најинтересните делови.
На 8 септември, Република Северна Македонија одбележува 31 година од прогласувањето на независноста.
2017 година претставува пресвртница во современата македонска историја. Тогаш падна режимот на Никола Груевски (ВМРО-ДПМНЕ), кој беше на власт од 2006-2017 и формирана е нова влада, предводена од премиерот Зоран Заев (СДСМ).
Со Договорот од Преспа, Зоран Заев и Алексис Ципрас ја поразија доктрината на Слободан Милошевиќ и Константин Мицотакис, на кои им помагаа одредени македонски политички партии, според која не се предвидуваше постоење на Македонија како држава и на Македонците како народ. Со полноправно членство во НАТО, се оствари вековниот сон на Македонците и на другите граѓани, да имаат своја држава чиј територијален интегритет и суверенитет го гарантира најголемиот и најсилниот воен сојуз во светот - НАТО. Ова ги порази големите државни проекти кои вклучуваа или имаа аспирации кон Северна Македонија.
Со потпишувањето на договорот во Преспа на 17 јуни 2018 година беше решен долгогодишниот спор со Грција за уставното име. Новото уставно име на државата е Република Северна Македонија. Потпишаниот договор го потврди државно-правниот континуитет на Република Македонија, етничката припадност на Македонците, признавањето на македонскиот јазик, култура и идентитет. Се заокружи македонската државност и се потврди идентитетот на Македонците како народ со сите негови елементи. Договорот од Преспа ги содржи сите потребни елементи, кои гарантираат опстанок на современата македонска држава и ги потврдуваат особеностите на Македонците како народ.
Македонците и нивната земја поминаа низ турбулентна историја во минатиот век. Илинденското востание е кренато во 1903 година како еден од најзначајните датуми во македонската историја. За време на Втората светска војна во 1944 година се одржало првото заседание на АСНОМ на кое биле поставени темелите на Социјалистичка Република Македонија која била рамноправна федерална единица во рамките на федеративна Југославија. Со распадот на Југославија во 1991 година се одржа референдум за независност и беше прогласена суверена и независна Република Македонија. Влезот во НАТО на 27 март 2020 година е четвртиот важен датум во историјата на Македонците и современата македонска држава. Петтиот значаен настан е признавањето на автокефалноста на Македонската православна црква - Охридска архиепископија (МПЦ-ОА). Исто така почетокот на преговорите за членство во ЕУ, седумнаесет години после доделувањето на кандидатскиот статус- претставува пресвртница за современата македонска држава.
Поради својата геополитичка и геостратешка положба, Северна Македонија е раскрсницата на регионалниот и меѓународниот криминал и поради оваа причина се прават огромни напори од страна на Министерството за внатрешни работи и безбедносно-разузнавачките агенции за сузбивање на криминалот и корупцијата на и низ нејзината територија.
Сè уште голема закана е тајната разузнавачка операција со кодно име „Коњски скок“, која има за цел да ја собори актуелната влада и како крајна цел да го врати поранешниот премиер Никола Груевски (ВМРО-ДПМНЕ) во Северна Македонија. Одредени структури продолжуваат интензивно да работат на дестабилизација на државата со постојано продуцирање бројни афери. Откриени и лоцирани се повеќе од 160 медиумски портали кои продуцираат бројни (лажни) вести и афери. Компанијата, која води веб-сајтови за поддршка на опозициската партија ВМРО-ДПМНЕ, е поврзана со унгарската јавна телевизиска мрежа Magyar Televizo (MTV), која е симпатична кон владеачката партија Фидес на премиерот Виктор Орбан. Поренешниот премиер Зоран Заев (СДСМ) и министерот за внатрешни работи Оливер Спасовски (СДСМ) до неодамна беа главна цел на разузнавачката операција.
На политички план се прават обиди да се блокира функционирањето на институциите, на пример опозициската ВМРО-ДПМНЕ поднесува дури 2.000 амандмани за одредени закони или блокира именување на поединци на испразнети места како што е Уставниот суд. Скоро година дена ВМРО ДПМНЕ во Собранието го блокира именувањето на новите македонски амбасадори и со тоа предизвикува, државата во клучните европски претстолнини и САД да нема акредитирани амбасадори во време кога тоа е најпотребно. Со тоа е нанесена значителна дипломатска штета на напорите за исполнување на амбициите во поглед на членството во ЕУ.
Покрај Зоран Заев, цел на нападот е и министерот за внатрешни работи, Оливер Спасовски, кој за само неколку години успеа да го организира МВР како најдобро во регионот, и ги откри и разби мрежите на одредени странски разузнавачки служби на територијата на Северна Македонија, особено руските. Нападите врз него беа дизајнирани како еден вид одмазда за неговата успешна работа. Министерот Спасовски одигра клучна улога во заштитата на уставно-правниот поредок и полициско-судскиот систем во државата. Заради тоа е важно да се избере компетентен нов директор на Агенцијата за национална безбедност (АНБ), бидејќи македонскиот безбедносно обавештаен систем и полицискиот сектор се наоѓаат пред големи предизвици.
Центарот на тајната разузнавачка операција „Коњски скок“ е во Будимпешта и во неа учествуваат некои државни раководители кои се сојузници на Никола Груевски, главно од европската (радикална) десница, односно Европската народна партија (ЕПП). Враќањето на Груевски во Северна Македонија и неговото враќање на власт беа планирани, бидејќи оценија дека поради тесното парламентарно мнозинство, постоечката влада може брзо да биде соборена со создавање амбиент на хаос. Зошто НАТО алијансата толерира ваква активност на разузнавачките служби на некои нејзини земји-членки во Северна Македонија, која не е насочена само против националните интереси на суверената земја-членка, туку и против интересите на самата НАТО?
Во февруари 2015 година во јавноста изби скандал со прислушување, во кој македонската тајна служба (УБК) тајно и незаконски прислушувала околу 26.000 луѓе во земја која вкупно има 1,65 милиони жители. Според проценките, режимот на Груевски изнел над пет милијарди евра од државата, додека бизнисмените биле принудени да плаќаа „рекет“ на режимот. Редовно се произведуваа меѓуетнички конфликти кои внесуваа несигурност и страв кај граѓаните. Имаше огромно богатење на Груевски и поединците околу него.
За време на режимот на Никола Груевски - Сашо Мијалков - Орце Камчев, во Северна Македонија беше формиран неформален центар на моќ, кој беше симбиоза на политиката, тајкуните и мафијата со поддршка на разузнавачкото подземје кое практично владееше со земјата. Македонските влади по падот на режимот само делумно владееја, бидејќи не успеаја целосно да ги надминат неформалните центри на моќ и да го уништат режимот Груевски-Мијалков-Камчев, кој делува субверзивно против власта располагајќи со огромна сума пари за нејзината соборување и враќање на Северна Македонија во старата состојба.
Дегруевизацијата на Република Северна Македонија не е само соочување со причините и последиците на режимот на Никола Груевски и ВМРО-ДПМНЕ, туку е долгорочен процес на демонтирање на тој режим, кој сè уште е капиларно присутен во сите сегменти на македонската држава и општество. Овде, покрај правосудниот систем, важно е и поширокото општествено делување и дејствување за отстранување на штетните последици од 11-годишното владеење на Груевски. Груевски и неговите соработници не можеа да ја избегнат одговорноста и гонењето за се што е сторено во нивното 11-годишно владеење. Груевски, иако е во егзил во Унгарија и под заштита на унгарскиот премиер Виктор Орбан (Фидес), сепак се обидува да ги запре позитивните политички процеси. За Груевски и неговите соработници беа донесени неколку правосилни пресуди со кои беа осудени на долгогодишни затворски казни. Генерално не е можно да се обезбеди севкупен напредок без уривање на режимот на Никола Груевски и финансиско-криминалниот и банкарски октопод на Орбан во Северна Македонија и во регионот.
Претседателот на ВМРО-ДПМНЕ, Христијан Мицкоски, кој го наследи Груевски, се уште не успеал да ја реформира партијата, бидејќи има отпор кон реформите во ВМРО-ДПМНЕ, особено кај кадрите на Груевски, што му штети и ја усложнува позицијата на Мицкоски и на домашната и на меѓународна политичка сцена.
Во Нови Сад на 9 октомври 2019 година, претседателот на Србија Александар Вучиќ (СНС), премиерите на Северна Македонија и Албанија, Зоран Заев (СДСМ) и Еди Рама (ПС) потпишаа Декларација за намери за воспоставување „мал шенген“ меѓу трите земји. Заедничката декларација вклучуваше укинување на граничните контроли и другите бариери за полесно движење во регионот, што ќе им овозможи на граѓаните да патуваат само со лична карта, како и да се вработат каде било доколку имаат потврда за своите квалификации односно единствена работна дозвола. Декларацијата предвидува признавање на дипломите, како и подобра соработка во борбата против организираниот криминал и помош во случај на елементарни непогоди.
Сите резултати што се постигнати, особено на полето на економијата и економската соработка на земјите собрани на Отворениот Балкан - побрз проток на луѓе, стоки, капитал и услуги, зголемување на сите економски показатели, подобра и посеопфатна политичка соработка, брзо решавање на сите меѓусебни проблеми и спорови преку процесот на дијалог и усогласување - се доказ дека земјите од Западен Балкан имаат што да и понудат на ЕУ, дека сакаат, можат, и знаат да соработуваат со ЕУ, дека мора , и формално и правно да бидат дел од заедницата на европските народи како што биле со векови, без разлика што сегашната политика и бирократија ги предизвикува и кочи. Отворен Балкан е регионална иницијатива, регионален проект, но не е замена за членството во ЕУ, ниту пак пандан или „утешна награда“ за земјите-кандидати за членство во ЕУ, а најмалку еден вид лоби или „чекална “.
Отворениот Балкан е, пред сè, уште еден, многу цврст и квалитетен доказ за зрелоста на земјите од Западен Балкан за полноправно членство во ЕУ, што им се ветува со децении, а секој момент е предмет на дополнителни услови. Отворениот Балкан е, исто така, единствена можност и збирка на бројни шанси за дополнителен развој и напредок на сите земји од регионот, во сите области на општествениот, јавниот, економскиот, културниот, спортскиот, па дури и политичкиот живот на овие простори. тоа отсекогаш била и е Европа. Тоа е балкански, но, во својата суштина, е многу повеќе европски модел и начин на градење на заедничка иднина - европска иднина, без разлика на сите пречки на патот до неа.
Отворен Балкан е единствената реална шанса за регионот да продолжи да се менува, да се бори за себе и да се претстави и докажува на најдобар начин, според прифатливите критериуми и стандарди на ЕУ. Секако, има и предизвици и теории за Отворен Балкан како верзија на „српскиот свет“, бидејќи Босна и Херцеговина, Косово и делумно Црна Гора тој проект го прогласуваат за проект на српската политика. Други пак сметаат дека се работи за т.н голема Албанија. Аргументите од споменатите земји главно се условени од реакциите и постапките на меѓународната заедница, бидејќи нема аргументирани анализи и државни позиции зошто Отворениот Балкан треба да биде „српски свет“, „Голема Албанија“ или „Соросов проект“. Затоа е важно Босна и Херцеговина, Црна Гора и Косово да се приклучат на Отворениот Балкан.
Анализите покажаа дека ако Отворениот Балкан беше профункциониран пред Ковид-19 пандемијата , земјите и целиот регион поадекватно и поуспешно ќе се соочеа со пандемијата на корона вирусот, но и со енергетската и прехранбената криза предизвикана од руската инвазија на Украина. Но сепак и вака Отворен Балкан веќе носи делумни резултати. Важноста на соработката и солидарноста е највидлива во случаи на елементарни непогоди: пожари, земјотреси, поплави итн.
Интеграциската парадигма на премиерот Зоран Заев (СДСМ), политиката на „Нула“ проблеми со соседите и силниот меѓународен ангажман доведоа до потпишување на Договорот за добрососедски односи со Бугарија, законот за подобрување на употребата на јазиците, договорот од Преспа со Грција, кој овозможи деблокирање на евроатлантските интегративни процеси. Членството во НАТО е потврда за регуларноста на дејствувањето и историски успех, што значи мир, безбедност, стабилност и просперитет. Заев својата држава ја извлече од долгогодишна изолација и конфликти со соседите. Во пракса се покажа дека промените се можни и неопходни. Тоа е демократската политичка идентификација на Зоран Заев. Македонската православна црква (МПЦ-ОА) стана автокефална. Почнаа преговорите за членство во ЕУ. Од доаѓањето на Зоран Заев на власт во 2017 година, во таа земја не е забележан ниту еден меѓуетнички инцидент, кои претходно беа редовна појава на дневна основа. Според меѓународните индекси, Северна Македонија е најбезбедна земја во Западен Балкан[2]. Градењето и развивањето доверба и партнерство со граѓаните е исклучително важно, што се карактеризира со паролите на македонската влада „Влада за граѓаните“ и „Едно општество за сите“. Тоа претставува нова политичка култура на македонската политичка сцена, бидејќи новиот пристап ја разбира и прифаќа опозицијата како партнер, а не како противник. Тоа, пак, претставува новина и нова политичка култура на македонската политичка сцена во околностите кога се носат одлуки за клучните национални прашања на Македонија и нејзината иднина, која пред се е поврзана со членството во НАТО и ЕУ.
За Република Северна Македонија, од особена важност е да бидат санкционира и ставени на црната листа на САД сите кои го попречуваат или не го признаваат Договорот од Преспа, кој донесе мир, стабилност и просперитет во Северна Македонија, и оние кои не го признаваат и не го прифаќаат уставното име на државата Република Северна Македонија. Затоа извршната наред[3] е предупредувањето и пораката на американскиот претседател Џозеф Бајден до сите во регионот на Западен Балкан, но и до македонските власти, да ја интензивираат борбата против криминалот и корупцијата и да се спротивстават на негативните појави и поединци кои можат да го загрозат регионалниот мир, стабилност и просперитет.
Аналитичарите сметаат дека до неодамна премиерот Зоран Заев го поставуваше патот на Република Северна Македонија за иднината. Се остварија соништата на генерации Македонци и други граѓани, бидејќи за прв пат во модерната историја, Северна Македонија го дочека денот на независноста со остварување на своите стратешки цели. Процесот на демократизација и напредок на Северна Македонија е незапирлив процес. Актуелната Влада на Северна Македонија има обележан пат за иднината, мора да обезбеди континуитет на сегашната политика, но и да ги спроведе многу потребните реформи и да се справи со криминалот и корупцијата.
Љубљана/Брисел/Вашингтон/Скопје, 8 септември 2022 година
[1] ИФИМЕС– Мешународен институт за блискоисточни и балкански студии со седиште во Љубљана, Словенија кој има специјален консултативен статус при Економски социјалниот совет ECOSOC при Организацијата на Обединетите Нации во Њујорк од 2018 година.
[2] Извор: 2021 Global peace index, link: https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/GPI-2021-web.pdf
[3] Извор: Executive Order on Blocking Property And Suspending Entry Into The United States Of Certain Persons Contributing To The Destabilizing Situation In The Western Balkans https://www.whitehouse.gov/briefing-room/presidential-actions/2021/06/08/executive-order-on-blocking-property-and-suspending-entry-into-the-united-states-of-certain-persons-contributing-to-the-destabilizing-situation-in-the-western-balkans/
