Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES[1]) iz Ljubljane redovno analizira aktualna događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. IFIMES je pripremio analizu aktualne političke situacije u Republici Sjevernoj Makedoniji povodom nastavka bugarske blokade za početak pregovora o članstvu u EU. Iz opširne analize „Sjeverna Makedonija 2021: Moralno ponižena i osramoćena EU“ izdvajamo najvažnije i najzanimljivije dijelove.
Na Samitu EU u Solunu 2003.godine poslana je jasno poruka o evropskoj perspektivi država Zapadnog Balkana. Nakon 18 godina od Samita EU u Solunu samo je Republika Hrvatska postala članica EU, dvije države posljednje dvije godine pregovaraju o članstvu bez napretka, dok se dvije države nadaju da dobiju status kandidata, a Kosovo nema ni viznu liberalizaciju.
Međunarodni institut IFIMES je nedavno objavio analizu „Sjeverna Makedonija 2021: Da li je EU pred novom historijskom greškom?“, link: https://www.ifimes.org/ba/istrazivanja/sjeverna-makedonija-2021-da-li-je-eu-pred-novom-historijskom-greskom/4904? (14.5.2021).
Pred očima makedonske i međunarodne javnosti odvija se tajna obavještajna operacija „Konjićev skok“, koja ima za konačni cilj povratak Nikole Gruevskog (VMRO-DPMNE) u Sjevernu Makedoniju i zbacivanje sa vlasti postojeće političke garniture. Odvijanje tajne obavještajne akcije „Konjićev skok“ posredno je priznao i direktor makedonske obavještajne agencije Erold Musliu.
Analitičari upozoravaju, da su započeti protesti u organizaciji opozicionog VMRO-DPMNE i blokade raskrsnica po cijeloj državi sinhronizovane sa blokadama makedonskog parlamenta od strane VMRO-DPMNE, koji je 11 godina pod vodstvom Nikole Gruevskog blokirao državu i njen euroatlantski put. Lokalni izbori, koji bi se trebali održati u oktobru 2021.godine koncipirani su kao finale scenarija za rušenje premijera Zorana Zaeva (SDSM) i njegove vlade u toj obavještajnoj operaciji. Za te namjene osigurane su skoro neograničene količine sumnjivog novca.
Trogodišnji politički azil u Mađarskoj Nikoli Gruevskom ističe upravo u oktobru 2021.godine. Gruevski u međuvremenu pregovara sa Rusijom i Turskom o mogućnosti pridobivanja političkog azila, dok je treća mogućnost povratak u Sjevernu Makedoniju poslije lokalnih izbora pokušajem svrgavanjem Zorana Zaeva i njegove vlade i taj scenarij je trenutno u praktičnoj izvedbi stvaranjem novog ambijenta za njegov povratak. Tome doprinosi i plasiranje raznih „Non-papera“ od strane njegovih političko-obavještajnih sponzora.
Sašo Mijalkov, bivši direktor Agencije za nacionalnu bezbjednost i Orce Kamčev, najbogatiji makedonski tajkun uspostavili su i financiraju paralelni sistem kojim vladaju. Mijalkov i Kamčev imaju potpunu kontrolu nad cjelokupnim pravosudnim i policijskim sistemom izuzev tužilaca Lenče Ristovske i Traјče Pelivanova i ministra unutrašnjih poslova Olivera Spasovskog (SDSM), koji su se u posljednjih nekoliko mjeseci pokazali kao glavna prepreka njihovim namjerama. Ministarstvo unutrašnjih poslova je postiglo najbolje rezultate u posljednjih 3o godina u borbi protiv trgovine narkoticima i kontrole saobraćaja. Najava novih aktivnosti resora unutrašnjih poslova povećat će napade na ministra Olivera Spasovskog, preko kojeg se pokušava srušiti Zaev i njegova vlada. Neophodna je demontaža režima Nikole Gruevskog i Orbanove financijsko-kriminalne i bankarske hobotnice u regionu. Zbog navedenog ali i zbog pružanja utočišta za Gruevskog pod sankcije može potpasti i mađarski premijer Viktor Orban i njegova političko-kriminalna hobotnica.
Međunarodni institut IFIMES je monitoringom slučaja Mijalkov–Kamčev evidentirao neovlašten kontakt javne tužiteljice za progon organiziranog kriminala i korupcije Vilme Ruskovske sa Sašom Mijalkovim 2020.godine u jednom kafiću u Skopju. Tužiteljica Ruskovska iako nije vodila predmet Orce Kamčev tražila je da bude upoznata za vještačenjem ekonomsko-financijske struke što je nedopustivo i nezakonito. Tužiteljica Lile Stefanova nije dopustila nikakve nezakonite intervencije i tako je spašavala nezavisnost i ugled makedonskog pravosuđa. Glavni makedonski državni tužilac Ljubomir Joveski je čak dao suglasnost, da se prihvati kaucija u iznosu od 11 miliona eura u slučaju Sašo Mijalkov, ali je sud, ipak, odbio taj zahtjev o puštanju na slobodu.
Analitičari upozoravaju na činjenicu zašto Tužilački savjet zbog propusta tužilaštva i pojedinih tužioca još uvijek nije sproveo istragu u slučaju Sašo Mijalkov i utvrdio odgovornost pojedinih tužilaca.
Evropski čelnici često izražavaju retoričku podršku Zapadnom Balkanu i njegovom euroatlantskom putu navodno pokazujući zabrinutost zbog utjecaja pojedinih država u regionu, prije svega Rusije, Kine i Turske. EU svojom politikom (ne)proširenja faktički potiskuje države Zapadnog Balkana u „zagrljaj“ Rusije. Eksperti upozoravaju, da već sada 15 država članica EU ne bi moglo u potpunosti ispuniti uvjete za članstvo, koji se traže od država Zapadnog Balkana. Pri tome se navodi kako su Bugarska i Rumunija primljene u članstvo, ali i Hrvatska, kojima su pogledali „kroz prste“ prilikom njihovog punopravnog učlanjena. Čak je 2004.godine u punopravno članstvo primljeno 9,5 država, jer je primljena samo polovina Kipra.
(Ne)djelovanje EU je najilustrativnije na primjeru dijaloga između zvaničnog Beograda i Prištine o normalizaciji odnosa u kojem je EU posrednik. Iako je tzv. Briselski sporazum potpisan 19.aprila 2013.godine on najvećim dijelom nije implementiran. EU je vodila dijalog nespremna i poprilično netransparentno, dok na drugoj strani EU konstantno p(r)oziva države Zapadnog Balkana na transparentnost. To se pokazalo i kod slučajeva utaje poreza za pojedine transnacionalne kompanije, a koje su se dešavale u članici EU, Luxembourgu, u vrijeme kada je premijer te države bio bivši predsjednik Evropske komisije Jean-Cloud Juncker (EPP). Brojni su primjeri netransparentnosti i diskutabilne uloge EU u međunarodnim odnosima.
Analitičari smatraju, da 18 miliona stanovnika Zapadnog Balkana ne čini polovinu stanovništva Poljske i da ne predstavljaju nikakvu prijetnju integraciji od 450 miliona stanovnika i da se mogu relativno brzo integrirati u EU ukoliko bi postojala politička volja od strane država članica EU. Pitanje proširenja EU je prvenstveno pitanje postojanja političke volje za proširenjem odnosno primanjem novih država u članstvo EU.
Američki predsjednik Joseph Biden je 8.juna 2021.godine donio Izvršnu naredbu[2] o blokadi imovine i obustavljanju ulaska u Sjedinjene Države određenim osobama koje doprinose destabilizaciji situacije na zapadnom Balkanu.
Nedavni Samit NATO je potvrdio, da Sjeverna Makedonija historijskim ulaskom u NATO nije više poligon za velikodržavne projekte, koji bi imali krajnji cilj disoluciju te države. Etnički Albanci kao manjinska zajednica pokazali odnos do svoje države, pomogli su kod postizanja sporazuma o imenu države, članstva u NATO i rješavanju najnovijeg spora sa Bugarskom u vezi makedonskog identiteta i jezika. Samit NATO-a je potvrdio, da je Sjeverna Makedonija na pravom putu i da treba da nastavi u tom pravcu.
Analitičari smatraju, da je izvršna naredba američkog predsjednika Bidena upozorenje i poruka svima u regionu Zapadnog Balkana ali i makedonskim vlastima da intenziviraju borbu protiv kriminala i korupcije i suprotstave se negativnim pojavama i pojedincima, koji mogu ugroziti regionalni mir, stabilnost i prosperitet. Važno je, da je izvršnom naredbom obuhvaćena i Albanija, jer se otvara mogućnost da se na „crnoj listi“ američke administracije nađe i aktualni albanski premijer Edi Rama, kojeg označavaju kao „evropskog kralja narko biznisa“.
Za Republiku Sjevernu Makedoniju od posebne je važnosti, da budu sankcionirani i uvršteni na „crnu listu“ američke administracije svi oni koji opstruiraju ili ne priznaju Prespanski sporazum, koji je donio mir, stabilnost i prosperitet Sjeverne Makedonije. Dolaskom na vlast aktualne vlade 2017.godine u toj državi više nije zabilježen nijedan međuetnički incident, dok je za vrijeme vladavine Nikole Gruevskog to bila redovna pojava. Ukoliko američka administracija želi osigurati trajan mir i dugoročnu stabilnost važno je da se pod američkim sankcijama nađu visoki zvaničnici Bugarske ne samo zbog blokade procesa proširenja nego i zbog tajne saradnje sa Rusijom i veza sa mafijaško-kriminalnim strukturama. Ne treba isključiti mogućnost da se poslije uvođenja američkih sankcija i uvrštenja na „crnu listu“ dvojice bugarskih tajkuna bliskih Bojku Borisovom pod sankcijama nađu i Bojko Borisov, Ekaterina Zaharieva, Krasimir Karakachanov, Andrey Kovatchev, Angel Dzambaski i mnogi drugi
Na vrhu EU juna 2018.godine odlučeno je, da će se 2019.godine dodijeliti datum za početak pregovora Sjevernoj Makedoniji i Albaniji, ako one ispune uvjete za početak pregovora, a to je postignuto. Početak pregovora ne znači i članstvo u EU, evropski lideri nisu održali svoju riječ i izgubili su svoj kredibilitet te povećali euroskepticizam u regionu Zapadnog Balkana. To pod znak pitanja postavlja i viziju udružene Evrope Roberta Schumana. U tom slučaju bi se čak moglo i reći da čelnici EU rade protiv ideje vizionara Schumana, koji je osmislio projekt današnje EU.
Analitičari smatraju, da je možda posljednja šansa, da se zemlje Zapadnog Balkana spase od „zagrljaja“ Rusije, Kine i Turske tako što će što prije dodijeliti datum za početak pregovora sa EU Sjevernoj Makedoniji i Albaniji te intenzivno raditi na okončanju dijaloga između zvaničnog Beograda i Prištine potpisivanjem sveobuhvatnog pravno obavezujućeg sporazuma, a da pri tome zemlje regiona unapređuju regionalnu saradnju.
Analitičari smatraju, da je EU moralno ponižena i osramoćena, jer je dozvolila da bivši tjelohranitelj komunističkog diktatora Todora Živkova donedavni bugarski premijer Bojko Borisov zablokira početak pregovora Sjeverne Makedonije (i Albanije) sa EU i cjelokupni proces proširenja. Bojko Borisov istovremeno je nedavno poslao pismo čelnicima EU, da mu pomognu da Bugarsku zaštiti od navodnog pro-Kremaljskog bugarskog predsjednika Rumena Radeva, dok on blokira i time diktira proces proširenja EU na Zapadni Balkan za nečiji račun. Otvorenim se postavlja pitanje kako je NATO dozvolio takvo ponašanje jedne svoje članice, Bugarske, da se tako odnosi prema svojoj saveznici i svojoj punopravnoj članici, Sjevernoj Makedoniji.
Ljubljana/Bruxelles/Washington/Skopje, 24. juni 2021
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine.
[2] Executive Order on Blocking Property And Suspending Entry Into The United States Of Certain Persons Contributing To The Destabilizing Situation In The Western Balkans https://www.whitehouse.gov/briefing-room/presidential-actions/2021/06/08/executive-order-on-blocking-property-and-suspending-entry-into-the-united-states-of-certain-persons-contributing-to-the-destabilizing-situation-in-the-western-balkans/
