Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES) iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku i Balkanu. Ambasador Nedžad S. Hadžimusić piše o referenduma o samostalnosti Škotske, koji će se održati 18.septembra 2014. Njegov članak „Referendum u Škotskoj: samo prva EU domina u nizu?“ objavljujemo u cijelosti.
Referendum u Škotskoj: samo prva EU domina u nizu?
Uvod
U periodu od 1914. do 1945. godine, Evropu su razdirali ratovi inspirisani neumoljivim pravom na nacionalnu državu i njenu ‘zakonom krvi i tla pripadajuću teritoriju’. Nakon što su se u dva svjetska rata takve aspiracije - u prvom redu Njemačke - pokazale biblijski katastrofalnim i apsurdnim na bis, u Evropi je ustanovljena nova geopolitička doktrina. Ista je objavljena u čuvenom Završnom dokumentu konferencije u Helsinkiju iz 1973/75, kojim se 35 zemalja-učesnica trajno obavezuju na nedodirljivost postojećih granica u Evropi, t.j. neopozivo odbacuju njihovo mijenjanje nasilnim putem (vidi http://www.osce.org/mc/58376).
Istina, nova doktrina je u par navrata ‘zaboravljena’ uz prećutni blagoslov, odnosno manje-više patetično gestikuliranje ili pak selektivnu, uglavnom zakašnjelu vojnu intervenciju nekad ranije, odnosno pritisak tzv. međunarodne zajednice danas, kako bi se ispoštovala ‘slobodna narodna volja’. Primjeri dvostrukih standarda i različite optike principa iz Helsinkija su poznati. Međunarodno priznate države nakon raspada SSSR-a i SFR Jugoslavije bile su, a neke i ostale žrtve naknadne agresije, transparentno konvertovane u zakašnjeli građanski rat ili ‘zamrznuti konflikt’. Pored toga, ove zemlje su nadalje izložene aroganciji i nedovoljno promišljenim forsiranjem, odnosno rigidnim uslovljavanjem ulaska u Zapadni klub, o čemu prejasno svjedoči aktuelna kriza u Ukrajini.
Početak kraja Velike Britanije... (?)
Ideja o samostalnosti Škotske nije naročito nova, osim što je od nevjerovatne postala m o g u ć a (!). Kakogod izgledali rezultati škotskog referenduma ‘za ili protiv’ nezavisnosti 18. septembra o.g., sama mogućnost raspada državne zajednice Engleske i Škotske koja postoji preko 300 godina, imaće enormne posljedice za njhove bilateralne odnose, kao i efekat (ne)otvorene pandorine kutije po evropsku i svjetsku stabilnost.
Sve od kraja Napoleonovih ratova do Drugog svjetskog rata, Velika Britanija je bila pivot svjetske historije. Naime, britanska imperija je bila avangarda industrijske revolucije i glavni arhitekt modernog sistema međunarodnih odnosa, uključivo unutrašnjeg uređenja zemalja dijametralno različitih historijskih korijena i kultura - poput Indije i SAD.
Historija Škotske i Engleske govori o vjekovnom uzajamnom neprijateljstvu, ratnim sukobima i dvorskim intrigama dviju dinastija u borbi za dominaciju na Ostrvu koje jučer i danas dijele sa Welsom i Sjevernom Irskom. Uzajamno nepovjerenje između dvije zemlje u prošlosti je podgrijavano naročito od strane Francuske, te Španije i Vatikana. Unija dvije zemlje iz 1707. godine, dovela je do osnivanja parlamenta Velike Britanije. Engleska je time otklonila svoj, tada primaran geopolitički strah - da Škotska ne posluži kao mostobran za invaziju kontinentalnih sila na Ostrvo. Sa svoje strane, Škotska je prihvatila uniju zbog ozbiljnih finansijskih poteškoća koje tada realno nije mogla riješiti sama.
Iz vanjske perspektive, unija je posmatrana blagonaklono, gotovo zanemarujući etničke razlike između Engleza i Škota ‘postrojenih’ iza zajedničke zastave i himne. Predstojeći referendum je po sebi potvrda da sve nije bilo kako se činilo, t.j. da je škotski nacionalni ponos u međuvremenu ostao netaknut (!). Naravno, tu su i više nego ubjedljivi motivi za historijsko ‘da’, jednako kao i za ‘ne’. Zato je preteško i nezahvalno prognozirati matematičke rezultate referenduma. Britanski i svjetski mediji su već do detalja elaborirali moguće poslijedice referenduma - naročito odluke Škotlanđana da idu svojim putem. Pri tome, mnogi ističu da je ekskluzivno pravo na eksploataciju masivnih podmorskih izvora nafte na škotskoj strani više nego dovoljno ubjedljiv motiv imajući u vidu značaj prirodnih resursa, t.j. ono ‘od čega se živi’ u današnjem svijetu.
Neki geoanalitičari su opet više oprezni u prognozama (poput američkog Stratfora i Carnegie Europe), zbog širih poslijedica takvog izbora - od kojih u prvi plan dolaze reperkusije na izbor državne valute, obavezne re-aplikacije za članstvo u EU itd. Što se tiče zvaničnog Londona, posljedice eventualnog škotskog izlaska u ‘nepoznato’ više su nego ozbiljne: prva, mogući efekti na slične centrifugalne aspiracije Welsa i Sjeverne Irske; druga, drastično smanjenje prihoda u državnoj kasi u vremenima produžene globalne finansijske krize; treća, referendum se dešava u vrijeme rastuće nestabilnosti na kontinentu (kriza u Ukrajini i poremećaj bez presedana nakon pada Berlinskog zida u odnosima na relaciji Rusija-EU-SAD), mega osjetljivo pitanje relokacije nuklernih podmornica ‘Trident’; te pitanje nezapamćene eskalacije krize na Bliskom i Srednjem istoku (palestinsko-izraelski sukob, ISIS, Sirija, Irak ...). Svemu ovome treba dodati notornu uzajamnu podozrivost između zvaničnog Londona i Bruxellesa, te nedovršene procese normalizacije, stabilizacije i evropeizacije Balkana - posebno u daytonskoj ultra-korumpiranoj i ranjivoj BiH, u odnosima Beograda i Prištine, te u Makedoniji koja se iscrpljuje u apsurdnom i skupom neo-antičkom-građevinskom dokazivanju vlastitog imena, čime istovremeno ‘doliva ulje’ na tinjajući među-etnički sukob na njenom unutrašnjem planu...
Evropski projekat u potrazi za odgovorom na unutarnje i vanjske izazove
U ostatku Evrope, definitivno nema nezainteresiranih za ishod referenduma u Škotskoj. Zapravo, niko iole obaviješten neće ignorisati činjenicu da je geopolitička pozicija Velike Britanije od izuzetnog značaja za ostatak Evrope i svijeta. Više je nego izvjesno, da će njen eventualni raspad legitimizirati nacionalističke težnje svuda gdje su ove decenijama ostale manje-više zatomljene. Ovo znači da će mnoge zemlje, njihovi lideri kao i lideri njihovih pojedinih administrativnih cijelina, sa posebnim zanimanjem pratiti demokratsko finale u izboru ‘škotske mape puta’. To se ne odnosi samo na one, doskora najglasnije separatiste - u Belgiji, Kataloniji, Padaniji, Zakavkazju, Nagorni Karabahu itd. Također, nema sumnje da će nezavisnost Škotske pojačati tzv. ‘brexit’ zahtjeve za konačan izlazak - u tom slučaju ‘male Britanije’ iz EU.
U svakom slučaju, još uvijek postoji značajan broj (da ne kažemo preuranjeno: kritična masa) Škotlanđana, koji izlaze na referendum 18. septembra o.g., u uvjerenju da je njihovoj maloj-velikoj zemlji u interesu da ostane dijelom Velike Britanije - uz izuzetan ekstra bonus u vidu novih prerogativa na raspoloženju vladi u Edinburgu od strane zvaničnog Londona, tj. nagradu za mudru historijsku odluku njenih građana. Ako se i ostvari, biće to nesumnjivo značajan korak i pobjeda za EU, ali još veća za Veliku Britaniju koja ostaje u sedlu - do daljnjeg. Dobar signal/ohrabrenje u sličnom kontekstu nedavno je došao iz Kraljevine Belgije gdje su Valonci i Flamanci još jedanput demonstrirali legendarno umijeće i mudrost političkog kompromisa.
Na kraju, ne zaboravimo da jedan od najvećih historijskih razloga za postojanje EU leži u činjenici da je ova ponudila kredibilan okvir u kojem će - demokratski podijeljenim blagostanjem i vladavinom prava - biti zaštićeni interesi svih naroda, nacionalnih manjina, građanki i građana zemalja-članica, umjesto preskupih ratovanja i prolijevanja krvi svoje i tuđe djece za historijski anahronu ideju samoopredjeljenja. Uostalom, svi smo vidjeli i nagledali se ko u zemljama proizišlim iz bivšeg SSSR-a i SFRJ plaća cijenu, a ko ubire plodove takvog izbora. Zato, ukoliko preživi aktuelnu krizu i pronađe civilizirane i konstruktivne odgovore na izazove bez presedana, evropski projekat ima budućnost. To svakako podrazumjeva ozbiljnu reviziju do danas učinjenog, uz redefiniciju realno raspoloživog instrumentarija u svijetlu ogromnih geopolitičkih, posebno ekonomskih potencijala EU. Ako se sve to učini na vrijeme, evropska vlada u Bruxellesu će biti ekipirana i spremna da uvjerljivo relativizira težnje za tzv. nacionalnom državom i iste učini trajno trivijalnim unutar država-članica, kao i onih na ‘evropskom putu’.
Ljubljana/Sarajevo, 17.septembra/rujna 2014
