- član Savjetodavnog odbora Međunarodnog instituta IFIMES
Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES) iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku i Balkanu. General Blagoje Grahovac, član Savjetodavnog odbora Međunarodnog instituta IFIMESobjašnjava kontekst Sarajevskog atentata i početak 1.svjetskog rata. Njegov članak „Princip[1]“ objavljujemo u cijelosti.
Princip
Države - učesnice Velikog rata na različite načine su obilježile vijek od njegovog početka. Kada se obilježavanje te važne godišnjice održavalo širom Evrope, vlast Crne Gore kao da se tek onda prisjetila da je i Crna Gora u tom ratu učestvovala. U vezi sa tim događajem upriličena je svečana akademija, na kojoj je predsjednik Vlade Crne Gore, pored ostalog, iznio ocjenu da se akt Gavrila Principa može smatrati aktom terorizma, te da se Crna Gora može smatrati najvećim gubitnikom Velikog rata.
Prva konstatacija gospodina Đukanovića može se smatrati kao elementarno nepoznavanje istorije ili je to akt pakosne drskosti. Zašto? Nesporna je istorijska činjenica da je Austro-Ugarska šest godina prije Sarajevskog atentata, aktom aneksije, izvršila okupaciju BiH. Nesporna činjenica je i to da se u BiH, težišno od pripadnika tri najbrojnija naroda, formirao oslobodilački pokret protiv okupatora u cilju vođenja oslobodilačkog rata. A oslobodilački i antikolonijalni ratovi su u grupi pravednih ratova. Pokret “Mlada Bosna”, čiji član je bio i Ivo Andrić, je bio sastavljen od tada najprosvećenijeg dijela Bosne i Hercegovine. Nedopustivo je da se bilo koji istorijski događaj premješta stotinu godina iz jednog konteksta u drugi da bi se objasnilo nešto što “vodu ne pije”. Psihologija to naziva vulgarnim racionalizmom. Nije Đukanovićev javno saopšteni stav, u vezi sa Sarajevskim atentatom, usamljen čin vulgarnog racionalizma. U regionu je bilo ne mali broj ispada u vezi sa tim. Ali, nije to ni tako loše, jer su se razotkrile različite pakosti, uključujući i one udvoričke i osvetničke.
Da li je teško objasniti kontekst Sarajevskog atentata? Nije. Sve istine, a posebno one političke, pravničke i etičke, mogu se naći u odbrani na suđenju, koju je izložio Rudolf Cistler, advokat Gavrila Principa po službenoj dužnosti. Vrlo su jasni razlozi zašto je sud izabrao upravo Rudolfa Cistlera. On se izjašnjavao kao Hrvat i katolik. Po roditiljskim linijama imao je njemačku i austrijsku krv. Kakva kombinacija?! A onda na suđenju šok. Političko-pravnim argumentima Cistler je dokazao da su svi građani BiH imali pravo uraditi to isto što je uradio Gavrilo Princip. Uzbuna na dvoru, uzbuna u policiji, sudstvu i tužilaštvu - presuda Principu na prečac, suspenzija i progon Cistlera, otpočinje Veliki rat... Kada se nakon rata i progonstva Cistler vratio u Sarajevo, aktivno je nastavio svoju advokatsku profesiju. Na prvom ročištu našao je one iste ljude i sa tužilačke i sa sudske strane. Održao je besjedu o kameleonima i mimikriji. Nije odustao od njihovog gonjenja. Uspio je. Eh, kad bi Crna Gora imala bar jednog Rudolfa Cistlera!
Lako ćemo sve ovo u vezi sa istorijom i sa ispadom Đukanovića. Šta da radimo sa brigadama režimlija, koji se ovih dana ubiše da ispeglaju nečiju napisanu i izgovorenu glupost. Političari, politikanti, nazovi novinari, te politički trabanti, prsima brane premijera. Ali, najveći problem je kada profesor istorije, koji školuje našu budućnost, pokušava dokazati nedokazivo. Profesoru bi trebalo biti poznato da je u Metodologiji naučnog istraživanja “istorijski metod” važan naučni metod, a da naučni indikatori i kriterijumi vrednovanja, nalažu princip da “događaj mora biti u istorijskom kontekstu”.
Saglasan sam sa ocjenom Đukanovića da je Crna Gora najveći gubitnik Velikog rata, iako je bila na strani država pobjednica. Velika je to tema, ali za prethodnu ocjenu je potrebna istorijska podloška. Treba imati u vidu da je suveren Crne Gore objavio rat Austro-Ugarskoj, te da su Crna Gora i njena vojska pružili herojski otpor i sa velikim žrtvama, vrijednim i divljenja i poštovanja. Ali, činjenica je da kralj Nikola nije blagovremeno prozreo pakosnu zavjeru protiv Crne Gore, pa i njega lično. Zavjera je bila spakovana od strane Karađorđevića i određenih centara savezničke koalicije. Nikola je bio prisiljen da, zajedno sa vladom, napusti zemlju, čime je okupatoru, na milost i nemilost, ostavio narod i vojsku. Pretpostavimo da se do sredine 1918. godine nije mogao vratiti u zemlju, ali je u septembru te godine (kada je probijen Solunski front) to morao učiniti. Morao je nogom stati na tlo svoje zemlje, pa makar poginuo. Ukoliko ga je neko u tome ometao, morao je to uraditi silom, pa makar izgubio život. Da je tako uradio, sudbina Crne Gore bi bila drugačija. Ne sporeći sve istorijske zasluge kralja Nikole, nesporna je činjenica da je on, u Velikom ratu, učinio državno-političke i vojničke pogreške, čime je olakšao aneksiju Crne Gore od strane Srbije.
Istorijske su činjenice da su se obje srpske dinastije i crnogorska dinastija Petrovića međusobno nadmudrivale i u “bratstvu” i u prevarama. Razlog je objašnjiv - sve one su imale aspiracije da budu svesrpski dinasti. A narod k’o narod - uvijek je žrtva vlastodržačkih prevara. U tim međusobnim prevarama ima i smiješnih događaja. Kada je 1889. godine Srbija obilježavala 500 godina Kosovske bitke, crnogorski knjaz Nikola je bio među inostranim zvanicama. Pred početak litije, ispred crkve Svetog Marka u Beogradu, na rever knjaževske odore je zakačio crni flor i, na čuđenje prisutnih, gromoglasno je zalelekao: “Aaaaj, lele mene Lazare za Kosovoooom!”. Srpski kralj Milan Obrenović je kasnije komentarisao: “Ovaj nas opasno folira.”.
Današnje generacije imaju obavezu da objektivno pišu istoriju i da je nepristrasno čitaju. Kralj Nikola je istorijska ličnost u stvaranju Crne Gore. Bez obzira na neke greške, zaslužuje spomenik. Da bi spomenik, u liku konjanika, imao neupitnu poruku, mora biti izgrađen u duhu heraldičkih pravila. Ako je uspomeničeno lice: poginulo - figura konja je u položaju propinjanja sa obje prednje noge; ako je ono nastradalo od posljedica ranjavanja, figura konja je u položaju propinjanja jednom nogom; a, ako je lice umrlo prirodnom smrću, figura konja stoji na postamentu na sve četiri noge. Svima je poznato da je kralj Nikola umro prirodnom smrću, a njegov spomenik u Podgorici govori drugačije.
Greške u umjetnosti i u tumačenju istorije su moguće, ali političke greške predsjednika Vlade nisu dopustive. Greške i štete, koje Crnoj Gori čine nedovoljno obrazovani, a previše nadobudni, svakodnevne su. Gore od toga je kada građani na sve to oguglaju, pa se sa time počnu miriti.
Ljubljana/Podgorica, 5.decembar 2014
[1] Objavljeno u ND »Vijesti« iz Podgorice 5.12.2014
