IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije iz Ljubljane redovno analizira događanja u regijama Bliskog istoka i Balkana. Povodom najavljene Skupštine SDS-a (Srpska demokratska stranka) za 11. septembar 2003 godine, Međunarodni institut IFIMES analizira političku situaciju u Bosni i Hercegovini odnosno Republici Srpskoj. Iz opširne analize, koja sadrži 18 stranica, izdvajamo najvažnije dijelove:
Podaci o državi Bosni i Hercegovini:
Površina: 52.280 km2,
Stanovništvo 4.354.911 (poslednji popis 1991) – sadašnje procjene iznose oko 3.630.000 stanovnika (smanjenje je posledica rata 1992-1995),
Nacionalna struktura (popis 1991): Bošnjaci (43,5%), Srbi (31,2%), Hrvati (17,4%), ostali (7,9%),
Stopa nezaposlenosti 40%,
Dužina morske obale je 21,2 km.
Bosna i Hercegovina je složena država. Administrativno se dijeli na Federaciju Bosne i Hercegovine (51%) i Republiku Srpsku (49% teritorija). Federacija BiH administrativno je uređena na 10 kantona, kantoni na opštine dok je Republika Srpska administrativno uređena na regije i opštine. Teritorija predratne opštine Brčko, arbitražnom odlukom iz marta 2000. godine, proglašena je Distriktom. Brčko Distrikt BiH ima svoju Skupštinu, Vladu i gradonačelnika – jedine ingerencije nad Distriktom ima država Bosna i Hercegovina.
Državno ustrojstvo Bosne i Hercegovine: Predsjedništvo BiH (sastavljeno od tri člana-predstavnika konstitutivnih naroda: Bošnjak, Srbin i Hrvat), Parlamentarna Skupština BiH ima dva doma: Predstavnički dom i Dom naroda te Savjet ministara (Vladu) i Ustavni sud. Predsjedništvo Bosne i Hercegovine jedini je primjer kolektivnog šefa države u svijetu. Na čelu institucija Bosne i Hercegovine svakih 8 mjeseci »sistemom rotacije« mijenjaju se predsjedavajući prema nacionalnom ključu.
Poslednji Opšti izbori održani su 5. oktobra 2002. Na izborima za tročlano Predsjedništvo BiH izabrani su kandidati tri vodeće etničke stranke (SDA, SDS, HDZ) dok su, takođe, u Parlamentarnoj Skupštini BiH najviše poslaničkih mandata osvojile tri vodeće etničke stranke. Slična situacija je i na nivou entiteta: Federacije BiH i Republike Srpske gdje su vodeće etničke stranke osvojile najviše mandata. U Brčko Distriktu BiH funkcionišu privremeni organi vlasti od samog proglašenja Distrikta – izbori se očekuju naredne godine. Vladajuću koaliciju teško bi bilo oformiti bez učešća Ivanićevog PDP-a (Partija demokratskog progresa) i Silajdžićeve SBiH (Stranka za BiH). Svojim učešćem u vlasti Mladen Ivanić (sadašnji ministar spoljnih poslova BiH i bivši premijer RS) i Haris Silajdžić (bivši ministar spoljnih poslova i premijer) ugrozili su okupljanje reformskih i demokratskih snaga te i dalje ugrožavaju razvoj demokratskih procesa u BiH ostajući u »zagrljaju« nacionalista u kojem će najvjerovatnije njihove politike »smrtno stradati«.
Novembra 1990. godine u Bosni i Hercegovini održani su prvi višestranački izbori na kojima, poslije 45 godina vladavine komunista, pobjeđuju tri vodeće etničke stranke: SDA (Stranka demokratske akcije), koja predstavlja većinu Muslimana odnosno Bošnjaka (u međuvremenu je došlo do vraćanja starog imena tom narodu), SDS (Srpska demokratska stranka), koja predstavlja većinu Srba i HDZ (Hrvatska demokratska zajednica), koja predstavlja većinu Hrvata živećih u Bosni i Hercegovini.
Koalicija tri vodeće etničke i po mnogu čemu nacionalističke stranke od samog formiranja nije funkcionisala. Dodatan razlog za definitivan raspad koalicije bio je referendum o Nezavisnosti, koji je održan 28. februara i 1. marta 1992 godine, kojeg je bojkotirao SDS. Na referendumu o nezavisnosti su se građani Bosne i Hercegovine sa 64% glasova ZA izjasnili za samostalnu i nezavisnu BiH i time potvrdili stajalište Badinterove komisije (Robert Badinter - bivši predsjednik Ustavnog suda Francuske), da granice republika u SFRJ postanu nove državne granice.
Najavljena skupština SDS-a za 11. septembar 2003 godine želi simbolično pokazati Sjedinjenim Američkim Državama, da SDS pripada antiterorističkoj koaliciji koju predvode SAD. Može li ovim potezom SDS obmanuti SAD? Na ovo i druga pitanja odgovori se nalaze u opširnoj analizi Međunarodnog instituta IFIMES.
SDS je stranka čiji je prvi predsjednik bio Radovan Karadžić, koji je je osumljičen ratnih zločine od strane Haškog tribunala i trenutno je u bjekstvu. Sada se SDS nalazi u dubokoj političkoj krizi. Reformsku struju u SDS-u predovodi aktuelni predsjednik Republike Srpske (RS) Dragan Čavić dok su lideri militantne struje Dragan Kalinić i Mirko Šarović.
Pozicija sadašnjeg predsednika SDS-a i predsjednika Narodne Skupštine Republike Srpske Dragana Kalinića otežavajuća je zbog hipoteke ratne prošlosti tako da njegov jedini cilj postaje: preživjeti na političkoj sceni. Zbog tih ali i nekih drugih razloga Dragan Kalinić prinuđen je tajno se sastajati sa predstavnicima međunarodne zajednice i visokim predstavnikom u BiH lordom Paddyem Ashdownom kako bi opstao u političkom životu, često preuzimajući obaveze kojima se ruši ustavnopravni poredak Republike Srpske. Kalinić svojim političkim djelovanjem ugrožava postojanje Republike Srpske. Tajnim sastancima sa predstavnicima međunarodne zajednice, pored Kalinića obično prisustvuju Šarović i Čavić. Nalazeći se u delikatnoj poziciji Dragan Čavić (predsjednik Republike Srpske) svjestan je činjenice, da mora povući odlučne poteze. Čavić želi rasčistiti sa militantnom strujom koju predvode Kalinić i Šarović te uspostaviti tjesniju saradnju sa reformsko-demokratskim partijama kao što je Dodikov SNSD (Savez nezavisnih socijaldemokrata), Đokićevi Socijalisti (SP), DNS (Demokratski narodni savez) kao i krilo Stranke za BiH (SBiH) iz Republike Srpske. Ne isključuje se mogućnost ponavljanja scenarija iz 1997. godine kada je tadašnja predsjednica RS Biljana Plavšić napravila korjenite promjene na političkoj sceni Republike Srpske – u tome se vjerovatno krije dio tajnog dogovora Dragana Čavića sa međunarodnom zajednicom. Ukoliko to ne učini Čavić će ostati zapamćen kao »anemični političar« čija će politička karijera poslije obavljanja funkcije predsjednika RS biti u zalasku.
Mediji u Republici Srpskoj nalaze se u teškom položaju - pomoć medijima uglavnom je uslovljena od političko-mafijaških struktura. Dragan Kalinić i Dragan Mikerević, pokušavaju finansijskom pomoći »kupiti« naklonjenost pojedinih medija. U tome prednjači Dragan Kalinić, koji je pred zakazanu Skupštinu SDS-a 11. septembra – zbog prijeko potrebne podrške medija u sukobu militantne i reformističke struje (ovoga puta na udaru su štampani mediji) želi i podređuje medije svojim interesima.
Najavljena Skuština SDS-a, prema procjenama, najvjerovatnije će se završiti nastankom dvije struje a poslije i dvije političke stranke.
Nezadovoljstvo članstva SDS-a i njihovih birača, prije svega, je u tome:
SDS je iznevjerio predizborna obećanja, da će štititi nacionalni interes a poslije je stupio u postizbornu koaliciju sa SDA i HDZ zbog političke budućnosti par pojedinaca,
nezadovoljno je konkretnim učešćem SDS-a u vlasti poslednjih osam mjeseci (katastrofalna situacija u privredi, usporavanje privatizacije koja omogućuje neviđenu pljačku društvene imovine a najveći dio sadašnjih direktora članovi su SDS-a, enormna nezaposlenost, pad standarda, težak položaj penzionera, organizovani kriminal, korupcija, iseljavanje mladih u treće zemlje...).
Postojeća vlast u BiH ne bi mogla funkcionisati bez učešća PDP-a i SBiH, koji svojim učešćem u vlasti dodatno omogućavaju:
preživljavanje SDS-a i SDA, koji napuštaju političku desnicu i ulaze u politički centar te tako dugoročno ugrožavaju svoj opstanak pošto politički prostor na desnici ostaje prazan,
destabilizaciju države što potvrđuju najavljeni sve masovniji protesti u Federaciji BiH i Republici Srpskoj početkom septembra što otvara pitanje za obje stranke: čemu vodi njihova participacija u sadašnjoj vlasti?
neprikosnovenu vlast etničkih stranaka te onemogućavaju ujedinjavanje demokratskih, istinskih reformskih i multietničkih političkih opcija u entitetima i na državnom nivou, koji jedino dugoročno mogu osigurati stalbilnost i razvoj BiH.
Takođe postaje sve vjerovatniji raskol u SBiH – sadašnjoj politici stranke sve veći oponenti postaju bivši predsjedavajući Predsjedništva BiH Beriz Belkić i bivša ministrica Azra Hadžiahmetović, koji predvode reformsku opciju.
Položaj PDP-a i SBiH dodatno ugrožavaju različiti ustupci i koncesije koje su dobili od etničkih stranaka u materijalnom obliku. Tako je aktuelni ministar unutrašnjih poslova RS Zoran Đerić blagonaklon prema organizovanom kriminal i korupciji dok PDP kao protagonista SDS-a ima direktnu odgovornost za funkcionisanje vlade i resora unutrašnjih poslova. Izlazak PDP-a iz »zagrljaja« SDS-a i SDA usporavaju potezi ministra Zorana Đerića, zbog njegovih dodatnih obećanja vjernosti SDS.
Međunarodni institut IFIMES smatra, da bi za političke procese u BiH povlačenje PDP-a i SBiH iz svih organa vlasti bio pozitivan znak reformskoj i demokratskoj alternativi u BiH te međunarodnoj zajednici, dok će daljim participiranjem u vlasti ostati upamćeni kao destruktivne snage i snosiće istorijsku odgovornost za neučinjeno. Takođe, Međunarodni institut IFIMES smatra, da aktuelni predsjedavajući Predsjedništva BiH Dragan Čović treba da podnese ostavku na članstvo u Predsjedništvu BiH zbog niza umiješanosti u kriminalne aktivnosti, nanoseći štetu ugledu države BiH u svijetu i time diskreditirajuću ulogu i značaj kolektivnog šefa države. U suprotnom će ga zadesiti sudbina svojih prethodnika. IFIMES takođe smatra, da član Predsjedništva BiH Sulejman Tihić, treba da uputi jasniji signal domaćoj javnosti i međunarodnoj zajednici odnosno da se opredijeli da li će provodi politiku reformisane SDA predvođenu mlađim kadrovima ili politiku Alije Izetbegovića.
U svim procesima u BiH nezaobilazna je uloga visokog predstavnika međunarodne zajednice. Visoki predstavnik u BiH lord Paddy Ashdown jedini je istinski zaštitnik nacionalista koji su ujedno protagonisti većine negativnih procesa kojeg proživljava Bosna i Hercegovina. Prvo ohrabrenje nacionalistima, poslije saopštavanja izbornih rezultata, upravo je pružio Ashdown. Pored toga smatra se njegovim neprimjerenim potezom, za vrijeme trajanja mandata, kupovina vile na Jablaničkom jezeru pored Konjica od bivšeg generala Armije BiH. Predhodnici sadašnjeg visokog predstavnika u BiH Carl Bildt i Carlos Westendorp bili su političari, koji su u politički život u BiH unijeli dijalog, toleranciju jer su i sami učestvovali u građenju politika u svojim zemljama. Petrisch i Ashdown su činovnici ili karijerni diplomati. Tako da nimalo ne iznenađuju najavljeni protesti pred OHR-om.
Nedostaci Ashdownove politike su u podsticanju straha među domaćim političarima koju često poduzima Visoki predstavnik te unošenje strogih vojnih metoda što utječe na procese stvaranja vještačkih odnosa i vještačkih institucija bez prethodnog političkog koncenzusa a to proizvodi strah i obeshrabruje demokratske snage na reforme (BULDOŽER reforme odvijaju se po svaku cijenu, potrebno je donijeti preko 50 novih zakona ili izmijeniti već donešene). Takođe se Ashdownu pripisuje forsiranje određenim medija (prije svega štampanih) te ne (namjerna) afirmacija i nedjelovanje Vijeća za štampu u BiH, kojeg takođe vodi Britanac i koje bi trebalo ima nadzornu funkciju što je daleko od stvarnosti. Takođe određeni bh.političari miljenici su visokog predstavnika. Tako je Mladen Ivanić favorit Visokog predstavnika ali ujedno i najzaslužniji za prenos nadležnosti sa Republike Srpske na centralne instuticije države Bosne i Hercegovine.
Međunarodni institut IFIMES smatra, da bi najavljena skupština SDS-a mogla doprinijeti odnosno ubrzati održavanje prijevremenih izbora. Od SDS-a se očekuje da upotrijebi sva raspoloživa sredstva, da se uhapse Radovan Karadžić i Ratko Mladić kao prvi znak da je SDS spreman učestvovati u velikoj antiterorističkoj koaliciji koju predvode SAD te odstraniti militantne članove iz svojih redova i pružiti snažnu podršku u borbi protiv organizovanog kriminala, korupcije te trgovine ljudima. SDS mora raščistiti sa svojom hipotekom prošlosti i pokazati istinsku volju za transformacijom u savremenu političku stranku koja će biti prihvatljiva od SAD ne samo zbog toga što su solidarnosno izabrali 11. septembar za svoju skupštinu nego zbog dosljednog ostvarivanja proklamiranih načela zapadne demokratije. Najbolja potvrda tih namjera biće hapšenje Karadžića i Mladića.
Međunarodni institut IFIMES smatra, da postoji mogućnost da lider SNSD-a Milorad Dodik ugrozi demokratske procese zbog eventualnog paktiranja sa nacionalistima.To se odnosi na moguće koncesije koje bi mu nacionalisti mogli ponuditi u najavljenoj privatizaciji društvenog (državnog) sektora.
Socijalisti (SP) će i dalje predstavljati faktor bez kojih neće moći doći do uspostavljanja novih demokratskih struktura. Specifična težina Socijalista mnogo je veća od broja glasova i mandata koje je ta stranka osvojila na poslednjim izborima jer se radi o najstarijoj opozicionoj partiji u BiH na čijem se čelu nalazi bivši predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske Petar Đokić.
Međunarodni institut IFIMES smatra, da je potrebno da vlade država članica Kontakt grupe detaljno analiziraju ulogu Visokog predstavnika i prouče njegovu ulogu sa ciljem da BiH funkcioniše na istom principu kao zapadnoevropske demokratske države a ne na principu moći Visokog predstavnika što stvara utisak da je BiH pod protektoratom što nije bio cilj Dejtonskog mirovnog sporazuma. Vijeće za implementaciju mira kojeg čine: SAD, Velika Britanija, Njemačka, Francuska i Rusija i koje sada svoj zadatak obavlja na nivou ambasadora akreditiranih u BiH moraju djelovanje Vijeća prenijeti na nivo političkih direktora u ministarstvima vanjskih poslova a povremeno i na nivo ministara vanjskih poslova.
