Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES[1]) iz Ljubljane redovno analizira aktualna događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. IFIMES je pripremio analizu aktualne političke situacije u Sjevernoj Makedoniji povodom prvog kruga lokalnih izbora, koji će se održati 17.oktobra 2021. Iz opširne analize „Lokalni izbori u Sjevernoj Makedoniji 2021: Neformalni centar moći žele srušiti vladu/Локални избори во Северна Македонија 2021 година: Неформален центар на моќ сака да ја собори владата“ izdvajamo najvažnije i najzanimljivije dijelove.
Prvi krug lokalnih izbora u Republici Sjevernoj Makedoniji održat će se 17.oktobra 2021.godine. Pravo glasa na predstojećim lokalnim izborima imat će 1.824.864 birača, koji će u prvom krugu izbora birati gradonačelnike i vijećnike u 80 opština, kao i za glavni grad Skopje
Na lokalnim izborima imamo suočavanje dvije koalicije. Koaliciju vladajućih partija, predvodi Socijaldemokratski savez Makedonije (SDSM) i tri partije Albanaca - DUI, BESA i DPA, dok koaliciju opozicionih stranaka predvodi konzervativno-desničarski VMRO-DPMNE sa partijama albanskog bloka - Alijansa za Albance i Alternativa.
Lokalni izbori u Sjevernoj Makedoniji održavaju se u znaku pandemije Covid-19 i popisa stanovništva. U suočavanje sa pandemijom Covid-19 Sjeverna Makedonija se ne razlikuje od drugih država regiona. Vlada je preduzela potrebne mjere prema preporukama zdravstvene struke i osigurala podršku kompanijama i građanima shodno svojim mogućnostima.
Analitičari smatraju, da je (ne)uspjehu u borbi protiv pandemije Covid-19 odigrao i balkanski mentalitet, kojeg karakterizira temperamentnost i ponos te poprilična nediscipliniranost građana koja je bila od presudne važnosti u suočavanju za pandemijom Covid-19 i njenim posljedicama.
Izborna kampanja odvijala se u drugačijim okolnostima nego ranijih godina, ali je politička retorika bila oštra i nemilosrdna prema političkim protivnicima. Pored tradicionalnih lokalnih tema uglavnom su u kampanji prevladavale teme koje se tiču nacionalne i međunarodne politike. Izborna kampanja dosada je protekla bez incidenata i sa znatno manjim brojem učesnika izbornih skupova zbog pandemije Covid-19 i sa povećanom političkom kulturom u odnosu na ranije izborne kampanje. Primjetna je žestoka konfrontacija između albanskih političkih stranaka, jer su za Albance lokalni izbori tradicionalno važniji od parlamentarnih.
U Sjevernoj Makedoniji je poslije 20 godina uspješno sproveden popis stanovništva. Podaci, koji će se dobiti iz popisa stanovništava biće dragocjeni za budući razvoj te države.
Lokalni izbori odvijaju se u vrijeme nastanka energetske krize, koja će prouzrokovati tektonske poremećaje kod stanovništva i privredi. Sjeverna Makedonija se uspješno preorijentira na obnovljive izvore energije i već je postigla zapažene rezultate kada je u pitanju solarna energija i energija vjetra.
Analitičari smatraju, da Sjeverna Makedonija kao zemlja sa izuzetnim potencijalom sunca daje odličnu osnovu, da se preko odgovarajuće energetske politike vlade pozicionira kao regionalna „supersile“ kada je u pitanju proizvodnja solarne energije. Znatni rezultati su postignuti kada je u pitanju i proizvodnja električne energije iz vjetra i već je u funkciji nekoliko vjetrenih parkova za proizvodnju električne energije.
Sjeverna Makedonija poslije 12-godišnjeg režima kojeg su simbolizirali Nikola Gruevski (VMRO-DPMNE) i Sašo Mijalkov (VMRO-DPMNE) napravila je značajne iskorake u svom društvenom razvoju. Padom režima relaksirani su odnosi u društvu i nestao je strah među građanima. Preko 20.000 građana bilo je nezakonito prisluškivano, dok su biznismeni bili prisiljeni plaćati „reket“ režimu. Redovno su producirani međuetnički konflikti, koji su unosili nesigurnost i strah. Došlo je do ogromnog bogaćenja pojedinaca oko Gruevskog i prema procjenama iz zemlje je izneseno preko pet milijardi eura.
Analitičari smatraju, da je padom režima dvojca Gruevski-Mijalkov došlo do oslobađanja straha kod građana i stvaranja društva bez međuetničkih napetosti i konflikata. To potvrđuje i podatak da je od dolaska na vlast vlade Zorana Zaeva (SDSM) nije zabilježen nijedan međuetnički incident, koji su bili nekada redovna i svakodnevna pojava, a Sjeverna Makedonija je sada prema međunarodnim indeksima najsigurnija[2] zemlja Zapadnog Balkana.
Za vrijeme režima Gruevski-Mijalkov u Sjevernoj Makedoniji uspostavljen je neformalni centar moći, koji je bio simbioza, politike, tajkuna i mafije uz podršku obavještajnog podzemlja. Nažalost, nova makedonska vlada nije uspjela potpuno savladati neformalne centre moći i demontirati režim Gruevski-Mijalkov, koji i dalje subverzivno djeluje protiv nove vlade Zorana Zaeva raspolažući enormnom sumom novca za njeno rušenje i vraćanje Sjeverne Makedonije u staro stanje. Djelovanje tih krugova usmjereno je i protiv Prespanskog sporazuma, koji je prekinuo izolaciju države i omogućio članstvo Sjeverne Makedonije u NATO, što predstavlja historijski uspjeh te države, jer je time postala članica Alijanse modernih i demokratskih država, a time i zagarantirala svoj teritorijalni integritet i suverenitet što je posebno važno zbog već poznatih aspiracija prema makedonskoj teritoriji. Ti krugovi dovode se u vezu i sa ruskim interesima u regionu. Zbog raspolaganja ogromnih novčanih sredstava i uspostavljenom mrežom moći žele srušiti vladu Zorana Zaeva, koja je barijera ostvarivanju njihovih interesa.
O snazi neformalnog centra moći govori i evidentirani neovlašten kontakt javne tužiteljice za progon organiziranog kriminala i korupcije Vilme Ruskovske sa Sašom Mijalkovim 2020.godine u jednom kafiću u Skopju. Tužiteljica Ruskovska iako nije vodila predmet Orce Kamčev tražila je da bude upoznata za vještačenjem ekonomsko-financijske struke što je nedopustivo i nezakonito.
Sašo Mijalkov, bivši direktor Agencije za nacionalnu bezbjednost i Orce Kamčev, najbogatiji makedonski tajkun uspostavili su i financiraju paralelni sistem kojim vladaju. Mijalkov i Kamčev imaju potpunu kontrolu nad cjelokupnim pravosudnim i policijskim sistemom izuzev tužilaca Lenče Ristovske i Traјče Pelivanova i ministra unutrašnjih poslova Olivera Spasovskog (SDSM), koji su se u posljednjih nekoliko mjeseci pokazali kao glavna prepreka njihovim namjerama. Ministarstvo unutrašnjih poslova je postiglo najbolje rezultate u posljednjih 3o godina u borbi protiv trgovine narkoticima i превентивне kontrole saobraćaja.
Trio Nikola Gruevski – Sašo Mijalkov – Orce Kamčev naletjeli su na prepreku i otpor u svojim aktivnostima u institucijama makedonske države, posebno kod premijera Zorana Zaeva i ministra unutrašnjih poslova Olivera Spasovskog, Pošto je većina njihovih planova osujećena, a najava novih aktivnosti resora unutrašnjih poslova dovest će do povećanja napada na ministra Olivera Spasovskog, preko kojeg se pokušava srušiti Zaev i njegova vlada.
Analitičari smatraju, da je neophodna demontaža režima Nikole Gruevskog i financijsko-kriminalne i bankarske hobotnice Viktora Orban (Fidesz) u regionu uz pomoć američkih agencija za borbu protiv kriminala i korupcije. Aktivnosti trojca Gruevski-Mijalkov-Kamčev na lokalnim izborima je pokušaj osvete Zoranu i Zaevu i Oliveru Spasovskom, posebno Spasovskom u njegovom rodnom gradu Kumanovu gdje su osigurane neograničene količine novca da se pobijedi SDSM-ov kandidat za gradonačelnika i tako izvrši jedan vid osvete prema ministru Spasovskom. Razlog za osvetu je pored sprječavanja njihovog djelovanja i činjenica, da se Gruevski nalazi u egzilu u Mađarskoj, dok se Mijalkov i Kamčev nalaze u zatvoru u Skopju.
Trojac Gruevski-Mijalkov-Kamčev nastupaju u obliku tzv. udruženog zločinačkog poduhvata. Zahvaljujući naporima, koji su uloženi od strane institucija makedonske države već su zaustavljeni u svojim namjerama. Nevjerovatno je, da se lokalni izbori koriste za namjere rušenja vlade i destabilizaciju države što je nezabilježeno u dosadašnjoj demokratskoj praksi.
Analitičari upozoravaju na činjenicu, da građani nisu u potpunosti zadovoljni sa brzinom promjena i društvenim razvojem Sjeverne Makedonije što je donekle opravdano. Međutim, istraživanje je pokazalo, da je Sjeverna Makedonija još uvijek pod snažnim utjecajem neformalnog centra moći, kojeg simbolizira trojac Gruevski-Mijalkov-Kamčev i još uvijek drže jedan dio države „zarobljenom“ i ometaju djelovanje vlade kako bi izazvali nezadovoljstvo građana što su jednim dijelom i postigli. Izazivanje nezadovoljstva je u funkciji rušenja vlasti uzimajući u obzir da raspolažu neograničenim sredstvima, tako da su lokalni izbori ponovna prilika, da se sruši vlada Zorana Zaeva, destabilizira Sjeverna Makedonija i sve vrati u staro stanje pod njihovu kontrolu i vlast. Te namjere su osujećene i zbog toga se već pokazuju znakovi nervoze kod navedenog trojca.
SAD prate situaciju u regionu, kreiraju bolju budućnost regiona i svjesni su situacije u kojoj se nalazi Sjeverna Makedonija i region. Zbog toga je predsjednik SAD Joseph Biden 8.juna 2021.godine donio Izvršnu naredbu[3] o blokadi imovine i obustavljanju ulaska u SAD određenim osobama koje doprinose destabilizaciji situacije na Zapadnom Balkanu i tako onemogućavaju prosperitet tog regiona. Izvršna naredba američkog predsjednika Bidena upozorenje i poruka svima u regionu Zapadnog Balkana ali i makedonskim vlastima da intenziviraju borbu protiv kriminala i korupcije i suprotstave se negativnim pojavama i pojedincima, koji mogu ugroziti regionalni mir, stabilnost, prosperitet i američke interese.
Ljubljana/Bruxelles/Washington/Skopje, 14. oktobar 2021
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine.
[2] Izvor: 2021 Global peace index, link: https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/GPI-2021-web.pdf
[3] Executive Order on Blocking Property And Suspending Entry Into The United States Of Certain Persons Contributing To The Destabilizing Situation In The Western Balkans https://www.whitehouse.gov/briefing-room/presidential-actions/2021/06/08/executive-order-on-blocking-property-and-suspending-entry-into-the-united-states-of-certain-persons-contributing-to-the-destabilizing-situation-in-the-western-balkans/
МАКЕДОНСКИ/MAKEDONSKI:
Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (ИФИМЕС[1]) од Љубљана редовно ги анализира актуелните настани на Блискиот Исток, Балканот и низ целиот свет. ИФИМЕС подготви и анализа на актуелната политичка состојба во Северна Македонија по повод првиот круг од локалните избори, што ќе се одржи на 17 октомври 2021 година. Од обемната анализа „Локални избори во Северна Македонија 2021 година: Неформален центар на моќ сака да ја собори владата“, ги издвојуваме најважните и најинтересните делови.
Првиот круг од локалните избори во Република Северна Македонија ќе се одржи на 17 октомври 2021 година. Право на глас на претстојните локални избори ќе имаат 1.824.864 избирачи, кои во првиот ќе бираат градоначалници и советници во 80 општини како и за главниот град Скопје
На локалните избори имаме соочување на две коалиции. Коалицијата на владејачките партии е предводена од Социјалдемократскиот сојуз на Македонија (СДСМ) и три албански партии - ДУИ, Беса и ДПА, додека коалицијата на опозициските партии ја предводи конзервативно -десничарската ВМРО -ДПМНЕ со партиите од албанскиот блок - Алијанса за Албанците и алтернатива.
Локалните избори во Северна Македонија се одржуваат во екот на пандемијата »Ковид-19« и пописот на население. Соочена со пандемијата »Ковид-19«, Северна Македонија не се разликува од другите земји во регионот. Владата ги презеде неопходните мерки според препораките на здравствената професија и обезбеди поддршка за компаниите и граѓаните согласно нејзините можности.
Аналитичарите веруваат дека (не)успехот во борбата против пандемијата »Ковид-19« го одигра балканскиот менталитет, кој се карактеризира со темперамент и гордост и значителна недисциплина на граѓаните, што беше клучно во справувањето со пандемијата »Ковид-19« и нејзините последици.
Изборната кампања се одвиваше во различни околности отколку во претходните години, но политичката реторика беше остра и безмилосна кон политичките противници. Покрај традиционалните локални прашања, во кампањата главно доминираа теми поврзани со националната и меѓународната политика. Изборната кампања досега помина без инциденти и со значително помал број учесници на изборни собири поради пандемијата »Ковид-19« и со зголемена политичка култура во споредба со претходните изборни кампањи. Забележлива е жестока конфронтација меѓу албанските политички партии, бидејќи локалните избори се традиционално поважни за Албанците отколку парламентарните.
По 20 години, успешно се спроведе попис во Северна Македонија. Податоците, кои ќе се добијат од пописот, ќе бидат вредни за идниот развој на таа земја.
Локалните избори се одржуваат во време на енергетска криза, што ќе предизвика тектонски нарушувања кај населението и економијата. Северна Македонија успешно се преориентира кон обновливи извори на енергија и веќе постигна значајни резултати кога станува збор за сончевата и ветерната енергија.
Аналитичарите веруваат дека Северна Македонија, како земја со исклучителен соларен потенцијал, дава одлична основа за позиционирање како регионална »суперсила« кога станува збор за производство на сончева енергија преку соодветна енергетска политика на владата. Постигнати се значајни резултати кога станува збор за производство на електрична енергија од ветер и веќе неколку ветерни фарми се во функција за производство на електрична енергија.
Северна Македонија, по 12-годишниот режим симболизиран од Никола Груевски (ВМРО-ДПМНЕ) и Сашо Мијалков (ВМРО-ДПМНЕ), направи значајни чекори во својот општествен развој. Со падот на режимот, односите во општеството се релаксираа и стравот меѓу граѓаните исчезна. Над 20.000 граѓани беа незаконски прислушувани, додека бизнисмените беа принудени да платат »рекет« на режимот. Редовно се создаваа меѓуетнички конфликти, што донесе несигурност и страв. Околу Груевски имаше огромно збогатување на поединци и се проценува дека се изнесени над пет милијарди евра од земјата.
Аналитичарите сметаат дека падот на дуото Груевски-Мијалков доведе до ослободување на стравот кај граѓаните и создавање на општество без меѓуетнички тензии и конфликти. Ова се потврдува со фактот дека од доаѓањето на власт на владата на Зоран Заев (СДСМ), не се евидентирани меѓуетнички инциденти, кои некогаш беа редовна и секојдневна појава, а Северна Македонија според меѓународните индекси[2] сега е најбезбедна земја на Западен Балкан.
За време на режимот Груевски-Мијалков, во Северна Македонија беше формиран неформален центар на моќ, кој беше симбиоза на политиката, тајкуните и мафијата со поддршка на разузнавачкото подземје. За жал, новата македонска влада не успеа целосно да ги совлада неформалните центри на моќ и да го демонтира режимот Груевски-Мијалков, кој продолжува да дејствува субверзивно против новата влада на Зоран Заев, имајќи огромна сума пари за да ја собори владата и да ја врати Северна Македонија во свои раце. Активностите на овие кругови се насочени и против Договорот од Преспа, кој ја прекина изолацијата на земјата и овозможи членство на Северна Македонија во НАТО, што е историски успех на таа земја, бидејќи стана членка на Алијанса на модерни и демократски држави , и со тоа го гарантираше нејзиниот територијален интегритет и суверенитет што е особено важно поради веќе познатите аспирации кон македонска територија. Овие кругови се исто така поврзани со руските интереси во регионот. Поради располагање со огромни средства и воспоставената мрежа на моќ, тие сакаат да ја урнат владата на Зоран Заев, што е бариера за остварување на нивните интереси.
За јачината на неформалниот центар на моќ сведочи и снимениот неовластен контакт на јавниот обвинител за гонење на организиран криминал и корупција, Вилма Русковска, со Саша Мијалков во 2020 година во кафуле во Скопје. Обвинителката Русковска, иако не го водеше случајот Орце Камчев, побара да биде информирана за вештачењето на економско-финансиската професија, што е недозволиво и незаконско.
Сашо Мијалков, поранешен директор на Агенцијата за национална безбедност и Орце Камчев, најбогатиот магнат во Македонија, воспоставија и финансираат паралелен систем со кој владеат. Мијалков и Камчев имаат целосна контрола врз целиот судски и полициски систем, со исклучок на обвинителите Ленче Ристовска и Трајче Пеливанов и министерот за внатрешни работи Оливер Спасовски (СДСМ), кои се покажаа како главна пречка за нивните намери во последните месеци. Министерството за внатрешни работи постигна најдобри резултати во последните 30 години во борбата против трговијата со дрога и контрола на сообраќајот.
Триото Никола Груевски - Сашо Мијалков - Орце Камчев наиде на пречки и отпор во нивните активности во институциите на македонската држава, особено кај премиерот Зоран Заев и министерот за внатрешни работи Оливер Спасовски, бидејќи повеќето од нивните планови беа спречени. Најавите за нови активности од страна на Министерството за внатрешни работи сигурно ќе ги зголеми нападите врз министерот Оливер Спасовски преку чие рушење всушност директно се руши владата на Заев.
Аналитичарите сметаат дека е неопходно да се демонтира режимот на финансиско-криминалниот и банкарскиот октопод на Никола Груевски и Виктор Орбан (Фидес) во регионот со помош на американски агенции за борба против криминалот и корупцијата. Активностите на триото Груевски-Мијалков-Камчев на локалните избори се обид да се одмаздат на Зоран и Заев и Оливер Спасовски, особено на Спасовски во неговиот роден град Куманово, каде беа обезбедени неограничени суми пари за да се победи кандидатот за градоначалник на СДСМ и со што се спроведува форма на одмазда кон министерот. Причината за одмазда е, покрај спречувањето на нивните постапки, фактот дека Груевски е во егзил во Унгарија, додека Мијалков и Камчев се во затвор во Скопје.
Триото Груевски-Мијалков-Камчев настапуваат во форма на таканаречено заедничко злосторничко претпријатие. Благодарение на напорите направени од институциите на македонската држава, нивните намери се веќе осуетени. Неверојатно е што локалните избори се користат со цел соборување на власта и дестабилизација на државата, што досега не беше забележано во демократската практика.
Аналитичарите предупредуваат на фактот дека граѓаните не се целосно задоволни од брзината на промените и социјалниот развој на Северна Македонија, што е донекаде оправдано. Меѓутоа, истражувањата покажаа дека северна Македонија се уште е под силно влијание на неформалниот центар на моќ, симболизиран од триото Груевски-Мијалков-Камчев, кое се уште држи дел од земјата “заробен” и ги попречува владините акции со цел да предизвика незадоволство кај граѓаните. Предизвикувањето незадоволство е во функција на соборување на владата, имајќи предвид дека тие имаат неограничени средства, така што локалните избори се уште една можност за соборување на владата на Зоран Заев, дестабилизација на Северна Македонија и враќање на земјата во старата состојба под нивна контрола и моќ. Овие намери се спречени и затоа знаците на нервоза веќе се покажуваат во споменатото трио.
САД ја следат ситуацијата во регионот, создаваат подобра иднина за регионот и се свесни за ситуацијата во Северна Македонија и регионот. Затоа, на 8 јуни 2021 година, американскиот претседател Џозеф Бајден издаде Извршна наредба за блокирање на имотот и суспендирање на влезот во Соединетите држави на одредени лица кои придонесуваат за дестабилизирачката ситуација на Западен Балкан[3] и со тоа го спречуваат просперитетот на тој регион. Извршниот налог на американскиот претседател Бајден е предупредување и порака до сите во регионот на Западен Балкан, но и до македонските власти да ја интензивираат борбата против криминалот и корупцијата и да се спротивстават на негативните појави и поединци кои можат да го загрозат регионалниот мир, стабилност, просперитет и американските интереси.
Љубљана/Брисел/Вашингтон/Скопје, 14 октомври 2021 година
[1] ИФИМЕС - Меѓународен институт за блискоисточни и балкански студии со седиште во Љубљана, Словенија, кој има специјален консултативен статус со Економско -социјалниот совет ЕКОСОЦ / ООН, Њујорк, од 2018 година
[2] Извор: 2021 глобален индекс за мир, врска: https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/GPI-2021-web.pdf
[3] Executive Order on Blocking Property And Suspending Entry Into The United States Of Certain Persons Contributing To The Destabilizing Situation In The Western Balkans https://www.whitehouse.gov/briefing-room/presidential-actions/2021/06/08/executive-order-on-blocking-property-and-suspending-entry-into-the-united-states-of-certain-persons-contributing-to-the-destabilizing-situation-in-the-western-balkans/
