Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES)[1] iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku, Balkanu i po svijetu. IFIMES je pripremio analizu aktualne političke situacije u Republici Albaniji povodom parlamentarnih izbora, koji će se održati 25.aprila 2021.godine. Iz opširne analize „Izbori u Albaniji 2021:Građani protiv mafije/Zgjedhjet në Shqipëri 2021: Qytetarët kundër mafies“ izdvajamo najvažnije i najzanimljivije dijelove.
U Albaniji će se 25.aprila 2021.godine održati deseti parlamentarni izbori od demokratskih promjena 1991.godine.
Na izborima će se ponovno suočiti dvije vodeće koalicije, jedna okupljena oko Socijalističke partije (PS), koju predvodi aktualni premijer Edi Rama i druga oko opozicione Demokratske partije (PD) Lulzima Bashe sa kojom je i Pokret za Socijalističku integraciju (LSI) Monike Kryemadhi. Tu je i nekoliko manjih političkih stranaka.
Westminster Foundation for Democracy smatra, da partijsku strukturu Socijalističke partije u cijeloj zemlji karakterizira relativno slaba komunikacija sa svojim članovima i glasačima, posebno na lokalnom nivou. Komunikacija je uglavnom česta tokom izbornih kampanja. Potrebno je više savjetovanja i transparentnosti na listama kandidata kako bi se to postiglo, potrebno je izbjegavati kandidate sa krivičnim kartotekama, koji predstavljaju stranku.[2].
Demokratska partija predstavlja uspješan slučaj u svojoj transformaciji[3] rukovodstva stranke od 2013.godine zapisala je u izvještaju Westminster Foundation for Democracy iz Londona.
Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES) je objavio analize: „Izbori u Albaniji 2021: „Fasadizacija“ Tirane i „kanabizacija“ Albanije/„Fasadizimi“ i Tiranës dhe „kanabizimi“ i Shqipërisë“, link: https://www.ifimes.org/ba/9996 (25.3.2021) i „Albanija 2020: Edi Rama Albaniju približava Latinskoj Americi, umjesto EU“, link: https://www.ifimes.org/ba/9946 (18.12.2020).
Poslije osam godina na čelu albanske vlade, prema raspoloženju birača, albanski glasači su spremni da pošalju u političku penziju aktualnog predsjednika Vlade Albanije i lidera PS Edija Ramu. Atmosfera u Albaniji je u duhu potrebe po smjeni vlasti odnosno političkim promjenama. To potvrđuju i nedavna istraživanja javnog mnijenja, koja pokazuje da su 2/3 građana Albanije za promjene.
Edi Rama je došao na vlast sa svojom Socijalističkom partijom (PS) 2013.godine. Tada su bila velika očekivanja građana i međunarodne javnosti od njegovog dolaska na vlast.
Nakon Ramine izborne pobjede na izborima 2013.godine, rangiranje Albanije u pogledu pranja novca značajno se pogoršalo. Prema indeksu AML Bazelskog instituta[4], zemlja je među najugroženijima na evropskom kontinentu. Slično tome, inicijativa Vijeća Evrope Moneyval utvrdila je, da su mjere albanske vlade u borbi protiv pranja novca neefikasne i da treba uložiti nove dodatne napore. Zemlja je također stavljena u martu 2020.godine pod nadzor OECD-ove Operativne grupe za finansijsku akciju kao neskladna sa AML-om i finansiranjem terorizma[5], kao jurisdikcija sa strateškim nedostacima.
Prema temeljitoj analizi Globalne inicijative protiv transnacionalnog organiziranog kriminala[6] objavljenoj u avgustu 2020.godine, samo je u Tirani tokom 2017. - 2019. godine u građevinski sektor uloženo više od 1,6 milijardi eura, a izvor je pranje novca. Uz to, studija je pokazala da su se u istom periodu devizne rezerve zemlje povećale za 3,2 milijarde eura, sa 6,7 na 9,9 milijardi eura. Ipak, zvanične poslovne statistike ne uspijevaju evidentirati izvor tako značajnog povećanja. Utvrdili su zakonski porast od samo 52 miliona eura u 2018. godini, slična je brojka i za 2019.godinu. Kao rezultat toga, teško je ne napraviti poveznicu između ovih visokih brojki i nedavnog alarmantnog povećanja u proizvodnji kanabisa u zemlji zbog kriminalizirane socijalističke vladajuće elite. Zapanjujuće je to što se čini, da je ovaj „finansijski laissez-faire“ u smislu prakse pranja novca primijenjen i u javnoj sferi.
Brojne ekonomske inicijative su se posljednjih godina našle pod međunarodnom lupom i intenzivnim nadzorom lokalne opozicije zbog straha od enormne korupcije i pranja novca. Stvaranje javne posebne agencije za investiranje, koja bi upravljala strateškim višemilijunskim investicijama odbijeno je i visoko kritizirano od strane MMF-a i Svjetske banke zbog dvosmislenog pravnog okvira u nepravednom postupanju sa privatnom i javnom imovinom. Slično tome, Komisija je brzo i oštro odbila prijedlog za višemilijunsku fiskalnu amnestiju, jer bi podstakla kriminalnu dobit za ulazak u realnu ekonomiju, dok bi zemlju transformirala u regionalno središte za pranje novca. Ali, ako su ove dvije inicijative propale, druge su uspjele, poput Raminog projekta Javno-privatnog partnerstva (JPP) od milijardu eura, što je rezultiralo dvostrukim povećanjem javnog duga, sa 63% u 2013.godini, na 95,7% do sredine 2020. godine. Pandemija Covid-19 povećala je javni dug, koji sada iznosi preko 100%.
Prema podacima Eurostata, Albanija je postigla najveći omjer JPP-a i BDP-a u EU, s očitom razlikom u odnosu na ostatak Evrope. Čini se, da se ekonomisti s obje strane političkog spektra slažu da Ramina javno-privatna partnerstva predstavljaju ozbiljnu prijetnju financijskoj stabilnosti zemlje, a brojni ugovori su flagrantni primjeri zloupotreba, korupcije i pranja novca. Javno-privatno partnerstvo je autoput Milot-Balldren, koji će koštat 256 miliona eura, dvostruko više od standardnih stopa Svjetske banke. Izgradnja novog Nacionalnog teatra u Tirani, putem JPP-a, temelji na neustavnom zakonu, koji je unaprijed odabrao kompaniju korisnicu s ciljem skrivanja privatnog projekta nekretnina vrijednog 120 miliona eura. JPP za spaljivanje otpada koštat će 430 miliona eura, ali kompanije korisnice su u inozemstvu i u vlasništvu su 23-godišnje mlade žene, nepoznate poslovnoj zajednici, bez iskustva/kapitala. Predstavnici civilnog društva i opozicije smatraju, da su javno-privatna partnerstva model Ramine vlade ne samo u svrhe korupcije, već i za pranje novca. Ušutkavanje medija, kupovina glasova, kriminalna država, korupcija velikih razmjera ... ako je Rama zaista najnoviji autoritarni vladar na Balkanu, to bi trebalo rezultirati velikim međunarodnim nadzorom i pritiskom.
Analitičari smatraju, da je proteklih osam godina vladavine Edija Rame i Socijalističke partije izgubljenih za Albaniju, jer većina obećanog političkog programa nije realizirana, a Albanija nije započela pregovore sa EU što jasno pokazuje da Albanija sa Edi Ramom nema izvjesne evropske budućnosti.
Aktualni predsjednik albanske vlade Edi Rama posljednjih nekoliko godina koristi nacionalističku retoriku usmjerenu ka stvaranju tzv. „velike Albanije“ što je izazvalo reakcije u albanskom susjedstvu i zabrinutost vlada u okruženju posebno onih država u kojima živi albanska etnička zajednica. Početni entuzijazam se izgubio i Edi Rama je simbol za „kanabizaciju Albanije“ i procvat organiziranog kriminala i narko biznisa, dok premijer Rama skreće pažnju javnosti o tih tema okretanjem ka nacionalizmu i nacionalističkoj retorici.
U javnom diskursu otvoreno se govori o ujedinjenu sa Kosovom. Albanska država do sada nije imala svojih velikodržavnih projekata. Očito je Edi Rama u svojim posljednjim pokušajima da ostane na vlasti iskoristio duhove Pan-Albanizma. Takva retorika šteti albanskim nacionalnim interesima.
Rama se igra izjavama o ideji ujedinjenja sa Kosovom, čime rizikuje da izazove Srbiju i ponovo otvori Pandorinu kutiju balkanskih nacionalizama. Nacionalistička karta na koju je zaigrao Rama ne obazirući se na posljedice u regiji veoma je opasna. Ukoliko bi zagovornici ideje o velikoj Albaniji dobili odriješene ruke, zasigurno bi mogli uslijediti zahtjevi za „velikom Srbijom“, „velikom Bugarskom“ i „velikom Hrvatskom“, što bi moglo da izazove nove regionalne napetosti i sukobe koji bi možda mogli biti i teži od ratova iz devedesetih godina prošlog stoljeća na području Zapadnog Balkana.
Zvanični Washington upozorio je „političke stranke i lidere, da se koncentriraju na ono što je važno, a to je euroatlantska integracija“ Albanije. Albanija kao članica NATO-a mora zaboraviti na eventualne velikodržavne projekte, dok Kosovo u svom ustavu ima zapisano, da se ne može priključiti nekoj drugoj državi.
Nova albanska vlada umjesto da se bavi tzv. velikom Albanijom morat će stvoriti bolji poslovni ambijent za ulaganja privatnog sektora. Brojni imovinsko-pravni odnosi su neriješeni, slabo je uspostavljena vladavine zakona, raširen je kriminal i korupcija te nerazvijena infrastruktura po državi.
Analitičari smatraju, da Edi Rama Albaniju generalno vodi u pogrešnom smjeru, prije svega zbog slabih ekonomskih uvjeta, koji se očituju u visokoj stopi nezaposlenosti, porastu troškova života, niskim platama i malim penzijama, koje ne omogućavaju život dostojan čovjeka, a pandemija Covid-19 dodatno je produbila krizu i uvjete života.
Analitičari smatraju, da je aktualni premijer Kosova Albin Kurti (LVV) jedini kosovski čelnik, koji je prepoznao anti-Kosovsku politiku Edija Rame i na to javno upozorio, posebno da je Rama svojim političkim djelovanjem utjecao na zaustavljanje procesa međunarodnog priznanja kosovske državnosti.
Koristeći novac, mreže i njihove političke veze uspostavljene trgovinom kanabisom, albanska kriminalna organizacija nadograđena je na trgovinu heroinom i kokainom. Albanija sada „služi kao ključni tranzit za distribuciju heroina širom Evrope[7]“ i glavni tranzitni koridor za trgovinu kokainom.
Pranje novca i prodor u legalnu ekonomiju postali su glavna aktivnost organizacija organiziranog kriminala. U 2017. i ponovo u 2018.godini, State Department je Albaniju proglasio „glavnom državom za pranje novca“, koji je istakao da se „nezakonita imovina lako pere, a zemlja ostaje u značajnom riziku od pranja novca zbog raširene korupcije i slabih državnih institucija“[8]. Vijeće Evrope potvrdilo je, da „rizici od pranja novca ostaju visoki“, a najveća prijetnja dolazi od „kriminalnog profita proizašlog iz trgovine narkoticima, kriminala u carinskom i poreznom sektoru (npr. krijumčarenje, utaja poreza) i korupcije[9]“. Nekoliko luksuznih nebodera dobilo je dozvole i započelo izgradnju u Tirani, najsiromašnijoj prijestolnici Evrope, što pokazuje dubok prodor nelegalnog novca od narkotika u institucionalne tokove.
Prema izvještaju američkog State Departmenta, „Albanija služi kao baza operacija za regionalni organizirani kriminal[10].“ Zvaničnik EU izjavio je da „Albanija više nije središte uzgoja. Postala je centar ulaganja, distribucije i zapošljavanja“.[11] Koristeći Albaniju kao operativnu bazu i sigurno sklonište, albanske organizirane kriminalne skupine postale su glavni igrač u evropskoj trgovini drogom[12], a prema Zoltánu Nagyu, šefu Europolove jedinice za drogu i organizirani kriminal u EU i Upravi za operacije, one su među četiri glavne skupine za kontrolu evropske trgovine heroinom. Vjeruje se, da ove grupe kontroliraju tržišta u nekoliko zemalja EU, poput Velike Britanije[13] i Holandije[14].
Albanija ostaje zemlja porijekla i tranzita za trgovinu ljudima, jer „vlada Albanije ne ispunjava u potpunosti minimalne standarde za eliminaciju trgovine“[15]. Vijeće Evrope također je izrazilo zabrinutost da trenutni okviri osmišljeni za zaustavljanje trgovine ljudima nisu dovoljni[16].
„Korupcija, posebno u izvršnoj vlasti, široko je rasprostranjena i sveprisutna“ i „ostaje ozbiljan problem[17]“. Albanija se prema indeksu Transparency International[18] nalazi među najkorumpiranijim zemljama u Evropi. Također postoje jasni dokazi o „zarobljavanju“ države privatnim i kriminalnim interesima.
Analitičari smatraju, da su svojim kriminalnim djelovanjem Edi Rama i pojedini albanski politički čelnici postali sinonim za kriminal u međunarodnim okvirima time kriminalizirajući cjelokupni albanski narod, kojeg pojedini evropski krugovi pokušavaju predstaviti kao najkriminaliziraniju naciju u Evropi zbog svojih političkih čelnika. Zbog toga su predstojeći parlamentarni izbori šansa, da se izaberu novi politički čelnici, koji neće imati hipoteku kriminala, i da tako Albanci kao narod ne budu nepravedno ožigosani kao najkriminaliziraniji narod u Evropi.
Padom komunističkog režima Envera Hoxhe 1991.godine retrogradne političke snage bile su poražene. Dolaskom na vlast Edija Rame i njegove Socijalističke partije (PS), koja vuče korijene iz nekadašnje komunističke partije Albanije, te snage su ponovo oživjele stvorivši novi rigidni režim.
Masovni protesti, prije početka pandemije Covid-19, na kojima je učestvovalo i po 200.000 građana predstavljaju jasan znak nepovjerenja prema Vladi Edija Rame, koja neprestano gubi podršku među građanima.
U kompleksnoj situaciji opozicija se ponaša državotvorno, jer joj je Albanija na prvom mjestu i predstavlja pozitivan primjer opozicije u regionu Zapadnog Balkana, koju predvodi Lulzim Basha. Rama će u želji da opstane na vlasti, krizu iz Albanije pokušati prenijeti na region ali i širi evropski prostor. Pozitivnu ulogu u osiguranju stabilnosti i mira je odigrao predsjednik Albanije Ilir Meta.
Mnogo ozbiljniji su slučajevi sistemske korupcije u kojima se zloupotrebljavaju institucije vlasti za bogaćenje uskih grupa i pojedinaca. Štoviše, posljednjih nekoliko godina su čak osigurane zakonske pretpostavke, koje služe da se korupcija legalizira unutar sistema.
Analitičari smatraju, da su građani pokazali političku zrelost na masovnim demonstracijama suprotstavljajući se mirno i dostojanstveno protiv omraženog režima Edija Rame, koji je pokušao ugušiti svaki oblik građanske neposlušnosti i prava na građanske proteste. Upravo su građani Albanije ključni faktor, koji se suprotstavio mafiji, koju simbolizira Edi Rama i predstojeći parlamentarni izbori predstavljaju priliku, da se građani Albanije zauvijek obračunaju sa mafijom i sebi osiguraju bolju budućnost.
Poslije demokratskih promjena u Sjevernoj Makedoniji, poraza Mila Đukanovića i Demokratske partije socijalista (DPS) u Crnoj Gori, poraza režima Hashima Thacija (PDK) na Kosovu, poraza režima Bojka Borisova (Gerb) u Bugarskoj, talas političkih promjena dolazi u Albaniju. Ankete javnog mnijenja pokazuju većinsko raspoloženje, da su albanski građani protiv postojećeg političkog establishmenta.
Analitičari postavljaju pitanje zašto je Albanija najsiromašnija zemlja u Evropi, a ima izvanredne potencijale za razvoj i blagostanje? Odgovor je u neodgovornim političkim elitama, koje nisu uspjele postići sveopći društveni konsenzus bez koje nema napretka nijedne zemlje. Za novu vladu je važno, da normalizira političku scenu i relaksira odnose unutar države i postigne opći konsenzus o ključnim odnosno strateškim nacionalnim interesima i tako osigura jedinstvenu podršku među građanima za budući opšti napredak i razvoj države i društva.
Ljubljana/Tirana/Bruxelles/Washington, 15.april 2021
Fusnote:
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, je nosilac specijalnog konzultativnog statusa pri Ekonomsko-socijalnom vijeću ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine.
[2] WFD Political Party Transparency in the Western Balkans (2020: 28), link: https://www.wfd.org/wp-content/uploads/2020/09/WFD_Political-Party-Transparency-in-the-Western-Balkans.pdf
[3] WFD Political Party Transparency in the Western Balkans (2020: 12), link: https://www.wfd.org/wp-content/uploads/2020/09/WFD_Political-Party-Transparency-in-the-Western-Balkans.pdf
[4] Basel Institute AML index https://baselgovernance.org/sites/default/files/2020-07/basel_aml_index_2020_web.pdf
[5] Jurisdictions under Increased Monitoring – 21 February 2020, http://www.fatf-gafi.org/publications/high-risk-and-other-monitored-jurisdictions/documents/increased-monitoring-february-2020.html
[6] Illicit financial flows, in Albania, Kosovo and North Macedonia, August 2020, https://globalinitiative.net/wp-content/uploads/2020/08/Illicit-Financial-Flows-in-Albania-Kosovo-and-North-Macedonia-Key-drivers-and-current-trends.pdf
[7] International Narcotics Control Report 2018, US State Department, March 2018.
[8] International Narcotics Control Report 2018, US State Department, March 2018.
[9] Anti-Money Laundering and Counter-terrorist Financing Measures – Albania Evaluation Report, Council of Europe, July 2018.
[10] International Narcotics Control Report 2018, US State Department, March 2018.
[11] “‘Colombia of Europe’: How tiny Albania became the continent’s drug trafficking headquarters”, The Independent (online), January 27, 2019.
[12] “European perspectives against emerging trends in illegal drug production and trafficking”, Regional Seminar, Georgia, 2018.
[13] National Strategic Assessment of Serious and Organised Crime, National Crime Agency (UK), 2017.
[14] The Crime-Terror Nexus in the Netherlands, Crime Terror Nexus Project, 2018.
[15] Trafficking in Persons Report, US State Department, 2018.
[16] Report Concerning the Implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings by Albania—Second Evaluation Round, Council of Europe, June 2016.
[17] Albania Report on Human Rights Practices for 2018, US State Department, 2018.
[18] Corruption Perception Index 2018, Transparency International, 2020.
ALBANIAN:
Instituti Ndërkombëtar për Lindjen e Mesme dhe Studimet e Ballkanit (IFIMES[1]) në Lubjanë, Slloveni, rregullisht analizon zhvillimet në Lindjen e Mesme, Ballkanin dhe në botë. IFIMES ka përgatitur një analizë të situatës aktuale politike në Republikën e Shqipërisë me rastin e zgjedhjeve parlamentare, të cilat do të mbahen më 25 prill 2021. Nga analiza e gjerë “Zgjedhjet në Shqipëri 2021: Qytetarët kundër mafies”, ne veçojmë pjesët më të rëndësishme dhe interesante.
Në Shqipëri, më 25 Prill 2021do të mbahen zgjedhjet e dhjeta parlamentare që nga ndryshimet demokratike të vitit 1991.
Zgjedhjet do të përballin përsëri dy koalicione kryesore, njëri i mbledhur rreth Partisë Socialiste (PS), i udhëhequr nga Kryeministri në detyrë Edi Rama dhe tjetri rreth Partisë Demokratike (PD) të opozitës Lulzim Basha, me të cilën është edhe Lëvizja Socialiste për Integrim (LSI) Monika Kryemadhi. Ka edhe disa parti më të vogla politike.
Fondacioni Westminster për Demokraci, beson se struktura e Partisë Socialiste në të gjithë vendin karakterizohet nga komunikimi relativisht i dobët me anëtarët dhe votuesit e saj, veçanërisht në nivelin lokal. Komunikimi është kryesisht i shpeshtë gjatë fushatave zgjedhore. Nevojitet më shumë konsultim dhe transparencë në listat e kandidatëve për të arritur këtë, është e nevojshme të shmangen kandidatët me rekord penal, të cilët përfaqësojnë partinë[2].
Partia Demokratike përfaqëson një rast të suksesshëm në transformimin e saj të udhëheqjes së partisë që nga viti 2013, njoftoi Fondacioni Westminster për Demokraci në Londër[3].
Instituti Ndërkombëtar i Studimeve të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit (IFIMES) ka botuar analiza: “Zgjedhjet në Shqipëri 2021: ‘Fasadizimi’ i Tiranës dhe ‘Kanabisi’ i Shqipërisë”, lidhja: https://www.ifimes.org/ba/9996 (25.3.2021) dhe “Shqipëria 2020: Edi Rama Po e afron Shqipërinë me Amerikën Latine, në vend të BE-së”, https://www.ifimes.org/ba/9946 (18.12.2020).
Pas tetë vitesh në krye të qeverisë shqiptare, sipas gjendjes shpirtërore të votuesve, votuesit shqiptarë janë gati të dërgojnë kryeministrin aktual të Shqipërisë dhe drejtuesin e PS - Edi Rama në pension politik. Atmosfera në Shqipëri është në frymën e nevojës për të ndryshuar qeverinë. Kjo konfirmohet nga sondazhet e fundit të opinionit publik, të cilat tregojnë se 2/3 e qytetarëve shqiptarë janë pro ndryshimit.
Edi Rama erdhi në pushtet me Partinë e tij Socialiste (PS) në vitin 2013. Në atë kohë, kishte pritje të mëdha nga qytetarët dhe publiku ndërkombëtar nga ardhja e tij në pushtet.
Pas fitores së Ramës në zgjedhjet në zgjedhjet e 2013, renditja e Shqipërisë për sa i përket pastrimit të parave është përkeqësuar ndjeshëm. Sipas indeksit AML të Institutit të Bazelit[4], vendi është ndër më të rrezikuarit në kontinentin Evropian. Në mënyrë të ngjashme, iniciativa e Këshillit të Evropës Moneyval zbuloi se masat e qeverisë shqiptare për të luftuar pastrimin e parave ishin joefektive dhe se duheshin bërë përpjekje të reja shtesë. Vendi u vendos gjithashtu nën mbikëqyrjen e Task Forcës së Veprimit Financiar të OECD në Mars 2020 si jo-në përputhje me LPP dhe financimin e terrorizmit[5], si një juridiksion me mangësi strategjike.
Sipas një analize të plotë të Nismës Globale Kundër Krimit të Organizuar Transnacional[6] të botuar në Gusht 2020, më shumë se 1.6 miliardë euro u investuan në sektorin e ndërtimit vetëm në Tiranë në 2017-2019 dhe burimi është pastrimi i parave. Për më tepër, studimi tregoi se në të njëjtën periudhë, rezervat valutore të vendit u rritën me 3.2 miliardë euro, nga 6.7 në 9.9 miliardë euro. Sidoqoftë, statistikat zyrtare të biznesit nuk arrijnë të regjistrojnë burimin e një rritjeje të tillë të konsiderueshme. Ata gjetën një rritje ligjore prej vetëm 52 milion euro në 2018, një shifër e ngjashme për 2019. Si rezultat, është e vështirë të mos bësh një lidhje midis këtyre numrave të lartë dhe rritjes alarmante të fundit të prodhimit të kanabisit në vend për shkak të elitës sunduese socialiste të kriminalizuar. Është për tu habitur që ky “laissez-faire financiar” për sa i përket praktikës së pastrimit të parave është zbatuar gjithashtu edhe në sferën publike.
Iniciativa të shumta ekonomike janë vënë nën vëzhgimin ndërkombëtar dhe vëzhgimin intensiv të opozitës lokale në vitet e fundit nga frika e korrupsionit të madh dhe pastrimit të parave. Krijimi i një agjencie të posaçme publike të investimeve, e cila do të menaxhonte investime strategjike miliona dollarëshe, është refuzuar dhe kritikuar shumë nga FMN dhe Banka Botërore për kornizën e saj të paqartë ligjore në trajtimin e padrejtë të pronës private dhe publike. Në mënyrë të ngjashme, Komisioni shpejt dhe ashpër hodhi poshtë një propozim për një amnisti fiskale miliona dollarëshe, pasi ajo do të inkurajonte fitimet kriminale për të hyrë në ekonominë reale ndërsa transformonte vendin në një qendër rajonale të pastrimit të parave. Por nëse këto dy iniciativa dështuan, të tjerat patën sukses, siç është projekti i Partneritetit Publiko-Privat (PPP) i Ramës, i cili rezultoi në një rritje të dyfishtë të borxhit publik, nga 63% në 2013, në 95.7% në mes të vitit 2020. Pandemia Covid-19 ka rritur borxhin publik, i cili tani qëndron në mbi 100%.
Sipas Eurostat, Shqipëria arriti raportin më të lartë PPP-PBB në BE, me një ndryshim të qartë nga pjesa tjetër e Evropës. Ekonomistët në të dy anët e spektrit politik duket se pajtohen se partneritetet publike-private të Ramës paraqesin një kërcënim serioz për stabilitetin financiar të vendit dhe kontratat e shumta janë shembuj flagrantë të abuzimit, korrupsionit dhe pastrimit të parave. Partneritet publik-privat është autostrada Milot-Balldre, e cila do të kushtojë 256 milion euro, dyfishi i normave standarde të Bankës Botërore. Ndërtimi i Teatrit të ri Kombëtar, përmes PPP, bazohet në një ligj antikushtetues, i cili para-përzgjodhi kompaninë përfituese me synimin për të fshehur një projekt privat të pasurive të patundshme me vlerë 120 milion euro. PPP për djegien e mbetjeve do të kushtojë 430 milion euro, por kompanitë përfituese janë jashtë vendit dhe janë në pronësi të grave të reja 23-vjeçare, të panjohura për komunitetin e biznesit, pa përvojë / kapital. Përfaqësuesit e shoqërisë civile dhe opozitës besojnë se partneritetet publiko-private janë një model i qeverisë së Ramës jo vetëm për qëllime korrupsioni, por edhe për pastrim parash. Heshtja e medias, blerja e votave, një shtet kriminal, korrupsioni në shkallë të gjerë ... nëse Rama është me të vërtetë sundimtari më i ri autoritar në Ballkan, kjo duhet të rezultojë në mbikëqyrje dhe presion të madh ndërkombëtar.
Analistët besojnë se tetë vitet e fundit të qeverisjes së Edi Ramës dhe Partisë Socialiste janë vite të humbura për Shqipërinë, sepse shumica e programit politik të premtuar nuk është realizuar dhe Shqipëria nuk ka filluar negociatat me BE, gjë që tregon qartë se Shqipëria nuk ka të ardhme evropiane me Edi Ramën.
Kryeministri aktual i qeverisë shqiptare, Edi Rama, ka përdorur retorika nacionaliste që synojnë krijimin e të ashtuquajturës “Shqipëri e Madhe”, e cila provokoi reagime brenda shqiptarëve dhe shqetësime të qeverive përreth , veçanërisht atyre vendeve ku jeton komuniteti etnik shqiptar. Entuziazmi fillestar u shua dhe Edi Rama është një simbol për “kanabizimin e Shqipërisë” dhe lulëzimin e krimit të organizuar dhe biznesit të drogës, ndërsa Kryeministri Rama tërheq vëmendjen e publikut për këto tema duke iu drejtuar nacionalizmit dhe retorikës nacionaliste.
Ne diskursin publik flet hapur për bashkimin me Kosovën. Shteti shqiptar deri më tani nuk ka pasur projektet e tij në shkallë të gjerë. Me sa duket, Edi Rama përdori frymën e Pan-Shqiptarizmit në përpjekjet e tij të fundit për të qëndruar në pushtet. Një retorikë e tillë dëmton interesat kombëtare shqiptare.
Rama po luan me deklaratat në lidhje me idenë e bashkimit me Kosovën, e cila rrezikon të sfidojë Serbinë dhe të rihapë kutinë e Pendores të nacionalizmave ballkanikë. Karta nacionaliste në të cilën luajti Rama pavarësisht nga pasojat në rajon është shumë e rrezikshme. Nëse ithtarët e një ideje për “Shqipërinë e Madhe” do të kishin duart e lira, sigurisht që mund të ketë kërkesa për një “Serbi të Madhe”, një “Bullgari të Madhe” dhe një “Kroaci të Madhe”, e cila mund të provokojë tensione dhe konflikte të reja rajonale që mund të jenë më të ashpra se luftërat e viteve 1990 në Ballkanin Perëndimor.
Washingtoni zyrtar ka paralajmëruar partitë politike dhe udhëheqësit “të përqendrohen në atë që është e rëndësishme, dhe kjo është integrimi euro-atlantik i Shqipërisë". Shqipëria, si një anëtare e NATO-s, duhet të harrojë për projektet e mundshme të “shtetit të madh”, derisa Kosova e ka të shkruar në kushtetutën e saj se nuk mund të bashkohet me një vend tjetër.
Qeveria e re shqiptare, në vend që të merret me të ashtuquajturën “Shqipëria e Madhe” do të duhet të krijojë një mjedis më të mirë biznesi për investime në sektorin privat. Marrëdhëniet e shumta pronësore dhe juridike janë të pazgjidhura, zbatimi i ligjit është i dobët, krimi dhe korrupsioni janë të përhapura, dhe infrastruktura është e pazhvilluar në të gjithë vendin.
Analistët besojnë se Edi Rama në përgjithësi po e çon Shqipërinë në drejtim të gabuar, kryesisht për shkak të kushteve të dobëta ekonomike, të cilat pasqyrohen në papunësi të lartë, rritje të kostove të jetesës, paga dhe pensione të ulëta, të cilat nuk lejojnë një jetë të denjë për një njeri dinjitoz, si dhe pandemia Covid-19 që e thelloi më tej krizën dhe kushtet e jetesës.
Analistët besojnë se Kryeministri aktual i Kosovës, Albin Kurti (LVV), është i vetmi udhëheqës i Kosovës që njohu politikën anti-kosovare të Edi Ramës dhe paralajmëroi publikisht për të, veçanërisht që veprimet politike të Ramës ndikuan në procesin e njohjes ndërkombëtare të shtetësisë së Kosovës.
Duke përdorur paratë, rrjetet dhe lidhjet e tyre politike të vendosura nga tregtia e kanabisit, organizatat kriminale shqiptare u modernizua në tregtinë e heroinës dhe kokainës. Shqipëria tani “shërben si një tranzit kryesor për shpërndarjen e heroinës në të gjithë Evropën[7]” dhe një korridor kryesor tranziti për trafikun e kokainës.
Pastrimi i parave dhe depërtimi në ekonominë ligjore janë bërë aktiviteti kryesor i organizatave të krimit të organizuar. Në vitin 2017 dhe përsëri në vitin 2018, Departamenti i Shtetit e shpalli Shqipërinë një “shtet kryesor të pastrimit të parave", duke vërejtur se prona e paligjshme pastrohet lehtësisht dhe vendi mbetet në rrezik të konsiderueshëm të pastrimit të parave për shkak të korrupsionit të përhapur dhe institucioneve të dobëta të shtetit[8]”. Këshilli i Evropës konfirmoi se “rreziqet e pastrimit të parave mbeten të larta” dhe se kërcënimet më të mëdha vijnë nga “fitimet kriminale nga trafiku i drogës, krimi në sektorin e doganave dhe taksave (p.sh. kontrabanda, evazioni fiskal etj) dhe korrupsioni[9]”. Disa pallate shumëkatëshe të mëdha, luksoz, kanë marrë leje dhe kanë filluar ndërtimin në Tiranë, kryeqyteti më i varfër i Evropës, duke treguar depërtimin e thellë të parave të paligjshme të narkotikëve në rrjedhat institucionale.
Sipas Departamentit të Shtetit të SH.B.A., “Shqipëria shërben si një bazë për operacionet rajonale të krimit të organizuar[10]”. Një zyrtar i BE tha se “Shqipëria nuk ishte më një terren shumimi. Ajo është bërë një qendër e investimeve, shpërndarjes dhe punësimit[11]”. Duke përdorur Shqipërinë si një bazë operacionale dhe një strehë të sigurt, grupet shqiptare të krimit të organizuar janë bërë një lojtar kryesor në trafikun evropian të drogës[12] dhe sipas Zoltán Nagy, kreu i Njësisë së Europolit dhe Drejtorisë së Operacioneve të Drogës dhe Krimit të Organizuar, ato janë midis katër grupeve kryesore të kontrollit të tregtisë evropiane të heroinës. Këto grupe besohet se kontrollojnë tregjet në disa vende të BE-së, të tilla si Britania e Madhe[13] dhe Holanda[14].
Shqipëria mbetet një vend i origjinës dhe tranzitit për trafikimin e qenieve njerëzore, pasi “qeveria shqiptare nuk plotëson plotësisht standardet minimale për eliminimin e trafikimit[15]”. Këshilli i Evropës gjithashtu ka shprehur shqetësimin se korniza aktuale e krijuar për të ndaluar trafikimin e qenieve njerëzore nuk është e mjaftueshme[16].
”Korrupsioni, veçanërisht në degën ekzekutive, është i përhapur dhe i kudondodhur” dhe “mbetet një problem serioz[17]”. Sipas indeksit të Transparencës Ndërkombëtare[18], Shqipëria është ndër vendet më të korruptuara në Evropë. Ekzistojnë gjithashtu prova të qarta të shtetit "të kapur" nga interesat private dhe kriminale.
Analistët besojnë se me aktivitetet e tyre kriminale, Edi Rama dhe disa udhëheqës politikë shqiptarë janë bërë sinonim i krimit ndërkombëtarisht, duke penalizuar kështu të gjithë popullin shqiptar, të cilin disa qarqe evropiane po përpiqen ta paraqesin si kombin më të kriminalizuar në Evropë për shkak të drejtuesve të tyre politikë.
Prandaj, zgjedhjet e ardhshme parlamentare janë një shans për të zgjedhur udhëheqës të rinj politikë, të cilët nuk do të kenë hipotekë mbi krimin, dhe kështu që shqiptarët si popull të mos cilësohen padrejtësisht si njerëzit më të kriminalizuar në Evropë.
Me rënien e regjimit komunist të Enver Hoxhës në vitin1991, forcat retrograde politike u mundën. Me ardhjen në pushtet të Edi Ramës dhe Partisë së tij Socialiste (PS), e cila i ka rrënjët në ish-Partinë Komuniste të Shqipërisë, ato forca janë ringjallur, duke krijuar një regjim të ri të ngurtë.
Protestat masive, para fillimit të pandemisë Covid-19, në të cilën morën pjesë 200,000 qytetarë, janë një shenjë e qartë e mosbesimit ndaj Qeverisë së Edi Ramës, e cila vazhdimisht po humbet mbështetjen midis qytetarëve.
Në një situatë komplekse, opozita e udhëhequr nga Lulzim Basha, po sillet si shtetndërtuese, sepse Shqipëria është në radhë të parë dhe përfaqëson një shembull pozitiv të opozitës në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Në mënyrë që të mbijetojë në pushtet, Rama do të përpiqet të transferojë krizën nga Shqipëria në rajon dhe zonën e gjerë evropiane. Presidenti i Shqipërisë, Ilir Meta, luajti një rol pozitiv në sigurimin e stabilitetit dhe paqes.
Shumë më serioze janë rastet e korrupsionit sistemik në të cilat institucionet qeveritare abuzojnë duke pasuruar grupe dhe individë të ngushtë. Për më tepër, në vitet e fundit, madje janë siguruar parakushte ligjore, të cilat shërbejnë për të legalizuar korrupsionin brenda sistemit.
Analistët besojnë se qytetarët treguan pjekuri politike në demonstratat masive, duke kundërshtuar paqësisht dhe me dinjitet kundër regjimit të urryer të Edi Ramës, i cili u përpoq të mbyste çdo formë të mosbindjes civile dhe të drejtën për protesta civile. Janë qytetarët e Shqipërisë ata që janë faktori kryesor, të cilët kundërshtuan mafien, të simbolizuar nga Edi Rama, dhe zgjedhjet e ardhshme parlamentare përfaqësojnë një mundësi që qytetarët e Shqipërisë të merren përgjithmonë me mafien dhe të sigurojnë një të ardhme më të mirë për veten e tyre.
Pas ndryshimeve demokratike në Maqedoninë Veriore, humbjen e Milo Gjukanoviç dhe Partisë Demokratike të Socialistëve (DPS) në Mal të Zi, humbjen e regjimit të Hashim Thaçit (PDK) në Kosovë, humbjen e regjimit të Bojko Borisov (Gerb) në Bullgari, një valë e ndryshimit politik po vjen në Shqipëri. Sondazhet e opinioneve tregojnë një disponim të shumicës, se qytetarët shqiptarë janë kundër politikes ekzistuese.
Analistët pyesin pse Shqipëria është vendi më i varfër në Evropë dhe ka një potencial të jashtëzakonshëm për zhvillim dhe prosperitet? Përgjigja qëndron në elitat e papërgjegjshme politike, të cilat nuk kanë arritur të arrijnë një konsensus shoqëror universal pa të cilin asnjë vend nuk mund të përparojë. Është e rëndësishme për qeverinë e re të normalizojë skenën politike dhe të relaksoi marrëdhëniet brenda shtetit dhe të arrijë një konsensus të përgjithshëm mbi interesat kryesore strategjike kombëtare dhe kështu të sigurojë një mbështetje të unifikuar midis qytetarëve për përparimin e përgjithshëm dhe zhvillimin e ardhshëm të shtetit dhe shoqërisë.
Ljubljana / Tiranë / Bruksel / Washington, 15 prill 2021
Fusnota:
[1] IFIMES - Instituti Ndërkombëtar për Studime të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit, me qendër në Lubjanë, Slloveni, ka status special këshillues në ECOSOC / Këshilli Ekonomik dhe Social i KB, New York, që nga viti 2018.
[2] Burimi: WFD Political Party Transparency in the Western Balkans (2020: 28), link: https://www.wfd.org/wp-content/uploads/2020/09/WFD_Political-Party-Transparency-in-the-Western-Balkans.pdf
[3] Burimi: WFD Political Party Transparency in the Western Balkans (2020: 12), link: https://www.wfd.org/wp-content/uploads/2020/09/WFD_Political-Party-Transparency-in-the-Western-Balkans.pdf
[4] Burimi: Basel Institute AML index https://baselgovernance.org/sites/default/files/2020-07/basel_aml_index_2020_web.pdf
[5] Burimi: Jurisdictions under Increased Monitoring – 21 February 2020, http://www.fatf-gafi.org/publications/high-risk-and-other-monitored-jurisdictions/documents/increased-monitoring-february-2020.html
[6] Burimi: Illicit financial flows, in Albania, Kosovo and North Macedonia, August 2020, https://globalinitiative.net/wp-content/uploads/2020/08/Illicit-Financial-Flows-in-Albania-Kosovo-and-North-Macedonia-Key-drivers-and-current-trends.pdf
[7] Burimi: International Narcotics Control Report 2018, US State Department, March 2018.
[8] Burimi: International Narcotics Control Report 2018, US State Department, March 2018.
[9]Anti-Money Laundering and Counter-terrorist Financing Measures – Albania Evaluation Report, Council of Europe, July 2018.
[10] Burimi: International Narcotics Control Report 2018, US State Department, March 2018.
[11] Burimi: “Colombia of Europe’: How tiny Albania became the continent’s drug trafficking headquarters”, The Independent (online), January 27, 2019.
[12] Burimi: “European perspectives against emerging trends in illegal drug production and trafficking”, Regional Seminar, Georgia, 2018.
[13] Burimi: National Strategic Assessment of Serious and Organised Crime, National Crime Agency (UK), 2017.
[14] Burimi: The Crime-Terror Nexus in the Netherlands, Crime Terror Nexus Project, 2018.
[15] Burimi: Trafficking in Persons Report, US State Department, 2018.
[16] Burimi: Report Concerning the Implementation of the Council of Europe Convention on Action against Trafficking in Human Beings by Albania—Second Evaluation Round, Council of Europe, June 2016.
[17] Burimi: Albania Report on Human Rights Practices for 2018, US State Department, 2018.
[18] Burimi: Corruption Perception Index 2018, Transparency International, 2020.
