Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES[1]) iz Ljubljane redovno analizira aktualna događanja na Bliskom istoku i Balkanu. IFIMES je pripremio analizu aktualne političke situacije u Republici Sjevernoj Makedoniji povodom održavanja prijevremenih parlamentarnih izbora 15.jula/srpnja 2020.godine. Iz opširne analize „Parlamentarni izboru u Sjevernoj Makedoniji 2020: Članstvo u NATO-u historijski uspjeh“ izdvajamo najvažnije i najzanimljivije dijelove.
Prijevremeni parlamentarni izbori u Republici Sjevernoj Makedoniji biće održani 15. jula/srpnja 2020.godine.
Na izborima, prema proporcionalnom sistemu, za makedonski parlament (Sobranie), koji broji 120 članova pravo glasa će imati nešto manje od 1,8 miliona birača. Vodeće stranke na predstojećim izborima su: SDSM (vladajuća socijaldemokratska partija), VMRO-DPMNE (opoziciona konzervativna partija), Demokratska unija za integraciju (DUI – vladajuća partija etničkih Albanaca), Alijansa za Albance (ASH – opoziciona partija etničkih Albanaca), političke partije manjina kao što Turci, Romi, Bošnjaci, Srbi i drugi tradicionalno će imati svoje predstavnike u makedonskom parlamentu.
Novitet na makedonskoj političkoj sceni predstavlja Koalicija SDSM i albanske političke stranke BESA, koja je pokazatelj napretka u makedonskom društvu. Aktualna Vlada Republike Sjeverne Makedonije svoje djelovanje temelji na povezivanju kroz paradigmu „Jedno društvo za sve“ i „Vlada za građane“. Upravo je formiranje predizborne koalicije SDSM i BESA posljedica jedne takve politike i građanskog koncepta države.
Predstojeći parlamentarni izbori u Republici Sjevernoj Makedoniji važni su za obje strane političkog spektra (SDSM i VMRO-DPMNE), jer se vodi politička borba između demokracije i autoritarizma odnosno između građanskog i/ili etničkog (čak nacionalističkog i isključujućeg) karaktera Sjeverne Makedonije.
Ponovno se radi o izboru između „Zapada i Istoka“, iako su nominalno svi za „Zapad“.Ovi parlamentarni izbori nisu obični izbori, nego se radi o nastavku parlamentarnih izbora i političkih promjena i procesa započetih 11.decembra/prosinca 2016.godine kada su održani prijevremeni parlamentarni izbori, koji su doveli do svrgavanja režima Nikole Gruevskog (VMRO-DPMNE) i uspostavljanja nove vladajuće koalicije, koju predvodi Socijaldemokratski savez Makedonije (SDSM).
U posljednjem stoljeću Makedonci i njihova država prošli su kroz burnu historiju. Tako je 1903.godine pokrenut Ilindenski ustanak, jedan od najznačajnijih datuma u makedonskoj historiji. Tokom 2.svjetskog rata 1944.godine održano je zasjedanje ASNOM-a, na kojem su udareni temelji Socijalističkoj Republici Makedoniji, koja je bila ravnopravna federalna jedinica u okviru federalne Jugoslavije. Raspadom Jugoslavije 1991.godine održan je referendum o nezavisnosti i proglašena je nezavisna i samostalna Republika Makedonija, koju je pod tim imenom priznala većina država u svijetu. Ulazak u NATO 27.marta 2020.godine je četvrti važan datum u historiji Makedonaca i moderne makedonske države.
Članstvom u NATO-u se zaokružuje makedonska državnost, koji garantira opstojnost i teritorijalni integritet moderne makedonske države. Ulaskom u NATO nitko više ne može računati na Sjevernu Makedoniju za svoje velikodržavne projekte. Albanci kao građani pokazali su odnos do svoje države, pomogli su kod imena i članstva u NATO-u.
Članstvo u NATO-u je prije svega veliko priznanje Sjevernoj Makedoniji za demokratske promjene i postignute rezultate u protekle tri godine. Pokazalo se, da su promjene moguće i ostvarljive i da Sjeverna Makedonija – kao i regija Zapadnog Balkana – ima potencijale, koji to omogućavaju. Time je poslana snažna poruka i podsticaj drugim državama, koje su u čekaonici za EU i NATO. Također je važno, da je zvanični Brisel prepoznao tijek promjena u Sjevernoj Makedoniji i na njih reagirao pozitivno i konstruktivno.
Promjena političke, diplomatske i šire društvene paradigme u Makedoniji otpočela je prije tri godine kada je čelnik SDSM Zoran Zaev pokrenuo niz demokratskih promjena i procesa, koji su doveli do nove pozitivne slike te u mnogo čemu specifične balkanske države.
Aktualna vladajuća politička garnitura uspjela izvesti mirnu smjenu vlasti/režima, koji je nezakonito prisluškivao više od 26.000 građana i iznio iz zemlje, prema procjenama, najmanje pet milijardi EUR. Integracijska paradigma Zorana Zaeva i snažan međunarodni angažman doveli su do potpisivanja Sporazuma o dobrosusjedskim odnosima sa Bugarskom, donijet je zakon o unapređenju upotrebe jezika drugih etničkih zajednica. Potpisan je i implementiran Prespanski sporazum sa Grčkom, koji je omogućio deblokadu euroatlantskih integracijskih procesa.
Analitičarima su smatrali, da su poslije velikih strukturnih promjena u makedonskoj politici morali uslijediti korjeniti pozitivni pomaci u integracijskom procesu što je i učinjeno.
Sjeverna Makedonija je do prije nešto više od tri godine bila „zemlja – slučaj“, a sada je primjer zemlje, koja je provela brojne reforme i deblokirala svoj euroatlantski put, koji je krunisan punopravnim članstvom u NATO-u. Vlada Republike Sjeverne Makedonije ima najsnažniju međunarodnu podršku, koju do sada nije imala nijedna Vlada u regiji od raspada SFRJ. To je vrlo važna činjenica, koju je potrebno iskoristiti u narednom periodu da Sjeverna Makedonija ali i regija konačno krenu naprijed.
Rješavanjem situacije u Sjevernoj Makedoniji pažnja je usmjerena ka okončanju dijaloga između zvaničnog Beograda i Prištine. Taj proces ulazi u završnu fazu, a poslije na red dolazi sređivanje situacije u Bosni i Hercegovini.
Analitičari smatraju, da je uspjeh Sjeverne Makedonije zasmetao jednom dijelu političkih krugova unutar države, regije ali i dijelu međunarodnih krugova, kojima ne odgovara okončanje dijaloga između zvaničnog Beograda i Prištine te kasnije sređivanje stanja u BiH. Zbog toga su predstojeći parlamentarni izbori važni ne samo za Sjevernu Makedonije nego i za regiju, jer će se jedan dio političkih snaga željeti vratiti na staro stanje.
Sjeverna Makedonija pokazala je, da je sposobna ostvarivati promjene. To je demokratska politička legitimacija sadašnjih vlasti. Članstvo u NATO-u je potvrda pravilnosti djelovanja.
Članstvo u NATO-u znači sigurnost, stabilnost i blagostanje. Time se jača pouzdanost i sigurnost države za strane investicije. Istovremeno je članstvo u NATO-u velik iskorak ka članstvu u EU. To je neposredno iskustvo svih novih članica poslije okončanja hladnog rata. Bez članstva u NATO-u nijedna od 30. država ne bi bile tako uspješne, kao što su to sada. Članstvo znači suodlučivanje o ključnim pitanjima međunarodne politike. Sjeverna Makedonija neće više biti predmet rasprava na dnevnom redu međunarodnih foruma, nego će zajedno sa drugim državama članicama raspravljati i doprinositi rješavanju ključnih međunarodnih pitanja i izazova. To je kvantno pomicanje u funkcioniranju države, koja postane punopravna članica NATO-a.
Članstvo ne znači samo dobitak za obrambene, vojne i sigurnosne strukture i funkcioniranje države. NATO se na svojim brojnim odborima bavi i sa pitanjima, kao što su obrazovanje i pitanja ekologije, inovacija, znanstvenih istraživanja, privrednih subjekata, koji dobivajući NATO certifikat, mogu na različitim tenderima unutar alijanse dobivati poslove što prije nije bilo moguće.
Naravno sve je to zavisno od toga u kolikoj mjeri država pokazuje proaktivan pristup u tom prestižnom klubu država.
Burna politička scena u Sjevernoj Makedoniji nije posljedica samog političkog života, koji se intenzivno odvija u toj državi. U toj zemlji vodi se neprestano „hibridni rat“, koji je uglavnom usmjeren prema ključnoj političkoj ličnosti u toj zemlji Zoranu Zaevu (SDSM).
Obavještajne službe su registrirale i locirale najmanje 150 portala, koji redovno i svakodnevno fabriciraju „fake news“. Zbog toga ne iznenađuju svakodnevne afere, koje se kao na tekućoj traci produciraju u Sjevernoj Makedoniji.
Istraživanje je razotkrilo, da su četiri zasebne mreže Facebook stranica objavljivale sadržaj, koji je objavljen na deset makedonskih stranica. To se dovodi u vezu sa Adinamic Media, kompanijom koja vodi web sajtove, koji podržavaju opozicionu stranku VMRO-DPMNE. Adinamic Media je povezana sa mađarskom javnom televizijskom mrežom Magyar Televizo (MTV), koja je naklonjena vodećoj Fidesz stranci premijeraViktora Orbána.
Analitičari smatraju, da će vlasti Sjeverne Makedonije trebati međunarodnu pomoć da reguliraju to područje, a istovremeno da ne ograniče slobodu govora i/ili da spriječe kršenje osnovnih građanskih prava i sloboda. Očekuje se, da će doći do produciranja novih afera u završnici izborne kampanje, koje neće imati utjecaj na konačne rezultate izbora, jer građanima je najvažniji mir i stabilnost te prosperitet njihove zemlje.
Predstojeći parlamentarni izbori u Sjevernoj Makedoniji, koji se održavaju za vrijeme pandemije prouzrokovane Covid-19 predstavljaju veliki izazov za Državnu izbornu komisiju (DIK) i sve aktere, koji učestvuju na izborima, jer će rezultat izbora zavisiti od njihove regularnosti.
Analitičari smatraju, da je potrebno osigurati fer i poštene izbore uz snažnu prisutnost domaćih i stranih promatrača, a učesnici izbora moraju vodi korektnu izbornu kampanju u kojoj će izbjegavati blaćenje političkih rivala nego svoje aktivnosti usmjeriti ka političkim programima i njihovo predstavljanje građanima. Činjenica je, da makedonsko društvo sazrijeva i razvija međuetničku toleranciju što potvrđuju i podaci, da u posljednje tri godine nisu zabilježeni međuetnički incidenti, koji su nekada bili skoro svakodnevna pojava. To daje nadu u sveopći napredak, kojeg sasvim sigurno žele svi građani, a politički lideri svoje poslanstvo moraju podrediti interesima građana i države.
Predsjednik Republike Sjeverne Makedonije Stevo Pendarovski u pismenoj izjavi pred početak kampanje je istakao: „Izborni proces i izbori moraju biti sprovedeni prema visokim standardima i kriterijima, imajući u obzir našu euroatlantsku perspektivu. Apeliram na sve učesnike izbornog procesa da doprinesu da ovi izbori budu fer, slobodni i demokratski“.
Analitičari smatraju, da su izbori su predstojeći parlamentarni izbori vrlo važni, jer će zemlja, nakon šest mjeseci, ponovo dobiti sa punim mandatom i u potpunosti funkcionirajući demokratske institucije, što sada nije imala zbog specifične, objektivne situacije. Novi sastav parlamenta i nova vlada odmah će započeti sa pripremama za početak pregovora s EU-om, što je najvažniji zadatak. Time će se dovršiti proces velikih promjena posljednjih godina. Članstvo u NATO-u je bio ključni korak u tom smjeru. Sjeverna Makedonija je uspješan i dokazani model demokratske transformacije zemlje u 21. stoljeću.
Ljubljana/Skopje, 30. juni/lipanj 2020
Fusnota:
[1] IFIMES – Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije sa sjedištem u Ljubljani, Slovenija, ima specijalni konzultativni status pri Ekonomsko-socijalnim vijećem ECOSOC/UN, New York, od 2018.godine.
Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (ИФИМЕС) од Љубљана редовно ги анализира актуелните случувања на Блискиот исток и Балканот. ИФИМЕС ја подготви анализата за актуелната политичка ситуација во Република Северна Македонија по повод одржувањето на предвремените парламентарни избори на 15 јули 2020 година. Од опширната анализа „Парламентарни избори во Северна Македонија 2020: Членството во НАТО како историски успех“ ги издвојуваме најважните и најинтересни делови.
Предвремените парламентарни избори во Република Северна Македонија ќе бидат одржани на 15 јули 2020 година.
На изборите кои ќе се спроведуваат според пропорционарниот модел, за избор на нов состав на македонскиот парламент (Собрание), кој брои 120 членови и , право на глас ќе имаат нешто помалку од 1,8 милиони гласачи. Водечки партии на престојните избори се: СДСМ (владеечка социјалдемократска партија), ВМРО-ДПМНЕ (опозициска конзервативна партија, Демократската унија за интеграција (ДУИ- владеечка партија на етничките Албанци), Алијанса на Албанците ( опозициона партија на етничките Албанци), БЕСА (опозициона политичка партија на Албанците). Партиите на малцинствата како што се Турци, Роми, Бошњаци, Срби и други традиционално ќе имат свои претставници во македонскиот парламент.
Новитет на македонската политичка сцена претставува Коалицијата на СДСМ и албанската политичка партија БЕСА, која е показател за напредокот во македонското општество. Актуелната Влада на Република Северна Македонија своето работење го темели на поврзување низ парадигмата „Едно општество за сите“ и „Влада за граѓаните“. Токму формирањето на предизборната коалиција на СДСМ и БЕСА е последица на една таква политика и граѓанскиот концепт на државата.
Предстојните парламентарни избори во Република Северна Македонија се значајни за двете страни од политичкиот спектар (СДСМ и ВМРО ДПМНЕ), бидејќи се води политичка борба помеѓу демократијата и авторитаризмот односно помеѓу граѓанскиот и/или етничкиот (дури и националистичкиот) карактер на Северна Македонија.
Повторно се работи за избор помеѓу „Западот и Истокот“, иако номинално сите се за „Запад“. Овие парламентарни избори не се обични избори, туку се работи за континуитет на парламентарни избори и политички промени и процеси започнати на 11 декември 2016 година кога се одржани предвремените парламентарни избори, кои доведоа до соборување на режимот на Никола Груевски (ВМРО-ДПМНЕ) и воспоставување на нова владеечка коалиција, која ја предводи Социјалдемократскиот сојуз на Македонија (СДСМ).
Во последниот век Македонците и нивната држава поминаа низ бурна историја. Во 1903 година е кренато Илинденското востание, еден од најзначајните настани во македонската историја. За време на Втората светска војна во 1944 година одржано е заседание на првото македонско собрание наречено АСНОМ, на кое се удрени темелите на Социјалистичка Република Македонија, која е рамноправна федерална единица во рамките на федерална Југославија. Со распадот на Југославија во 1991 година одржан е референдум за независност и прогласена е независна и самостојна Република Македонија, која под тоа име е призната од најголем дел од државите во светот. Влезот во НАТО на 27 март 2020 е четвртиот важен датум во историјата на Македонците и модерната македонска држава.
Со членството во НАТО се заокружува македонската државност, која гарантира опстој и територијален интегритет на модерната македонска држава. Со влезот во НАТО никој повеќе нема да може да смета на територијата на Северна Македонија за своите големодржавни проекти. Албанците како граѓани покажаа одговорност према својата држава и помогнаа во промена на името и членството во НАТО.
Членството во НАТО е пред се големо признание за Северна Македонија за демократските промени и постигнатите резултати во измитатите три години. Се покажа дека промените се можни и остварливи и дека Северна Македонија- како и регионот на Западниот Балкан- има потенцијали, кои тоа го овозмоуваат. Со тоа е пратена силна порака и поттик и на другите држави, кои се во чекалната за ЕУ и НАТО. Исто така е важно дека официјален Брисел го препозна трендот на промените во Северна Македонија и на нив реагираше позитивно и конструктивно.
Промените од политичка, дипломатска и поширока општествена парадигма во Македонија се започнати пред три години кога лидерот на СДСМ Зоран Заев започна низа демократски промени и процеси, кои доведоа до нови позитивни слики во оваа по многу фактори специфична балканска држава.
Актуелната владеечка политичка гарнитура успеа да спроведе мирна смена на власта/режимот кој незаконски прислушкуваше повеќе од 26.000 граѓани и изнесе од таа држава според проценките најмалку пет милијарди евра. Интеграциската парадигма на Зоран Заев и силниот меѓународен ангажман доведоа до неколку значајни исчекори. Потпишан е Договорот за добрососедски односи со Бугарија, донесен е закон за унапредување на употребата на јазикот на другите етнички заедници, потпишан е и имплементиран Преспанскиот договор со Грција, кој овозможува деблокада на интеграциските процеси.
Аналитичарите сметаа, дека после големите структурни промени во македонската политика мораа да следат и позитивни исчекори во интеграцискиот процес што и навистина се случи.
Северна Македонија до пред само нешто повеќе од три години беше „држава-случај“, а сега е „држава-пример“, која спроведе бројни реформи и го деблокира својот евроатлански пат, кој е крунисан со полноправно членство во НАТО. Владата на Република Северна Македонија има најсилна меѓународна подршка која до сега не ја имала ниту една Влада во регионот од распадот на СФРЈ. Тоа е многу важен факт, кој е потребно да се искористи во наредниот период за Северна Македонија но и регионот конечно да тргнат напред.
Со разрешување на ситуацијата во Северна Македонија вниманието е посветено кон финализација на дијалогот помеѓу официјален Белград и Приштина. Тој процес влегува во завршна фаза, а после на ред доаѓа и средувањето на ситуацијата во Босна и Херцеговина.
Аналитичарите сметаат дека успехот на Северна Македонија им засмета на еден дел од политичките кругови внатре во државата, регионот но и дел од меѓународните кругови, на кои не им одговора завршување на дијалогот помеѓу официјален Белград и Приштина и подоцнежно средување на состојбите во БиХ. Поради тоа претстојните парламентарни избори се важни не само за Северна Македонија туку и за регионот, бидејќи еден дел од политичките сили ќе сакаат да се вратат на старата состојба.
Северна Македонија покажа дека е способна да ги оствари промените. Тоа е демократско-политичка легитимација на сегашните власти. Членството во НАТО е најголема потврда за вистинскиот правец на дејствување.
Членството во НАТО, значи сигурност, стабилност и благосостојба. Со тоа се јакне довербата кон државата и сигурноста за привлекување странски инвестиции. Истовремено членството во НАТО е голем исчекор кон членството во ЕУ. Тоа е непосредно искуство на сите нови членки после завршувањето на студената војна. Без членство во НАТО ниедна од 30те држави не би била успешна како што е сега. Членсвото значи право за соодлучување за клучните прашања од меѓународната политика. Северна Македонија нема веќе да биде предмет на расправа , туку заедно со другите држави членки таа ќе расправа и ќе допринесува за решавање на клучните меѓународни прашања и предизвици. Тоа е квантно поместување во функционирање на државите кои станале полноправни членки на НАТО.
Членството не значи само добивка за одбранбените и воено безбедносните структури. НАТО со своите бројни одбори се занимава и со прашања, како што се образование и прашања на екологија, иновоции, научни истражувања, стопански субјекти, кои добивајќи НАТО сертификат, можат на различни тендери внатре во алијансата да добиваат работи што претходно секако не било возможно.
Секако сето тоа е зависно од тоа во колкава мерка државата покажува проактивен приста во тој престижен клуб на држави.
Бурната политичка сцена во Северна Македонија не е последица на самиот политички живот кој интензивно се одвива во таа држава. Во таа земја непрестано се води „хибридна војна“, која главно е насочена према клучната политичка личност во таа држава- Зоран Заев (СДСМ).
Разознавачките служби имаат регистрирано и лоцирано најмалку 150 интернет портали, кои редовно и секојдневно фабрицираат „fake news“. Поради тоа не изненадуваат секојдневните афери кои како на подвижна лента се продуцираат во Северна Македонија.
Едно истражување покажа, дека четири засебни Фејсбук страници објавуваа содржина, која е објавена на десет македонски портали. Тоа се доведува во врска соAdinamic Media, компанија која води вебсајтови кои ја подржуваат опозициската партија ВМРО ДПМНЕ. Оваа компанија е поврзана со унгарската јавна телевизиска мрежа Magyar Televizo (MTV), која е наклонета кон премиерот Виктор Орбан и неговата политичка партијаFidesz.
Аначитичарите сметаат дека на властите во Северна Македонија ќе им треба меѓународна помош да го регулираат тоа подрачје, а истовремено да не ја ограничуваат слободата на говор и/или да спречат кршење на основните граѓански права и слободи. Се очекува, дека ќе дојде до продуцирање на нови афери во завршницата на изборната кампања, кои нема да имаат влијание на конечните изборни резултати, бидејќи на граѓаните најважен им е мирот и стабилноста како и просперитетот на нивната држава.
Претстојните парламентарни избори во Северна Македонија, кои се одржуваат за време на падемијата предизвикана од Ковид-19 претставуваат голем предизвик за Државната изборна комисија (ДИК) и сите актери кои учествуваат на изборите, бидејќи резултатот од изборите ќе зависи од нивната регуларност.
Аналитичарите сметаат, дека е потребно да се осигураат фер и чесни избори со силно присуство на домашни и странски набљудувачи, а учесниците на изборите мора да водат коректна изборна кампања во која ќе избегнуваат дискредитација на политичките противници, а наместо тоа своите активности ќе ги насочат кон политичките програми и нивното претставување пред граѓаните. Факт е дека македонското општество созрева и развива меѓуетничка толеранција што ги потврдуваат и податоците, дека во последните три години не се забележани меѓуетнички инциденти, кои некогаш беа скоро секојдневна појава. Тоа дава надеж дека во сеопштиот напредок, кој сосема сигурно го сакаат сите граѓани политичките лидери своето дејствување ќе мора да го подредат на интересите на граѓаните и државите.
Претседателот на Република Северна Македонија Стево Пендаровски во писмена изјава пред почетокот на кампањата истакна: „Изборниот процес и изборите мора да бидат спроведени според високите стандарди и критериуми, имајќи ги во предвид нашите евроатлански перспективи. Апелирам на сите учесници на изборниот процес да придонесат овие избори да бидат фер, слободни и демократски“.
Аначичарите сметаат дека претстојните парламентарни избори се многу значајни бидејќи државата после шест месеци повторно ќе добие со полн мандат и целосно функционални демократски институции, што до сега ги немаше поради специфичната објективна ситуација. Новиот состав на парламентнот и новата влада одма ќе започнат со припреми за почеток на преговори со ЕУ, што е најважна задача. Со тоа ќе се доврши процесот на големи промени. Членството во НАТО беше клучен чекор во тој правец. Северна Македонија е успешен и докажан модел на демократска трансформација во држава од 21 век.
Љубљана/ Скопје, 30 јуни 2020
