● Ambasador Nedžad S. HADŽIMUSIĆ
Međunarodni institut za bliskoistočne i balkanske studije (IFIMES) iz Ljubljane, Slovenija, redovno analizira događanja na Bliskom istoku i Balkanu. Ambasador Nedžad S. Hadžimusić piše o smjeni vodeće političke garniture EU u Bruxellesu i usmjerenju EU u narednom periodu. Njegov članak „Smjena vodeće garniture u Bruxellesu: kuda ide EU?“ objavljujemo u cijelosti.
Smjena vodeće garniture u Bruxellesu: kuda ide EU?
Kadrovska križaljka u Bruxellesu je tradicionalno tvrd orah. Istovremeno, svaki re-izbor velikodostojnika u evropskoj prijestonici zapravo je svojevrstan čas istine za zemlje-članice, odnosno njihov odgovor na krucijalno pitanje - quo vadis EU. Redovno kadrovsko pospremanje na vrhu EU inače pobuđuje pažnju evropske i svjetske javnosti, ali ovoga puta ono dobija posebnu rezonancu u izuzetno turbulentnom međunarodnom kontekstu gdje u prvi plan dolazi hladnoratovska zategnutost odnosa u velikom trouglu EU-Rusija-SAD.
Prisjetimo se ovdje stanovitog ‘doprinosa’ ministarske Troike EU - isuviše tvrde i nedovoljno obazrive tokom nedavnih pregovora o bilateralnoj saradnji sa bivšom, proruskom i novom, proevropskom garniturom u Kijevu. U međuvremenu, došlo je do eskalacije ukrajinske krize izvan kontrole, sa trenutno nepreglednim ekonomskim, političkim i sigurnosnim reperkusijama na odnose SAD, EU i njenih članica sa Rusijom. Vrijeme će pokazati, da li su u pravu oni koji tvrde da se radi o početku novog, ‘drugog hladnog rata’ u Evropi - u sjeni uzavrelog Bliskog istoka; otvorenog pitanja nuklearnog programa Irana; nove eskalacije izraelsko-arapskog konflikta... (vidi posebne osvrte na ove teme na http://www.ifimes.org/ba/8819 )
Produžena globalna finansijska kriza, nakon što je iz temelja uzdrmala stare, u poslijednje vrijeme ozbiljno pogađa pojedine mlađe članice EU, od kojih neke u neposrednom ili bližem susjedstvu BiH. U datoj konstelaciji, logičan je zamor u politici proširenja na jednoj, kao i narastajući euroskepticizam na drugoj strani. Istovremeno, eurokrati u Bruxellesu znaju da ostatak svijeta ne stoji u mjestu, t.j. da nove, respektabilne integracije zemalja Euroazije i Latinske Amerike (BRIKS i dr.) u za sada laganom kasu, ali uskoro nezadrživom galopu donose super novu energiju sa svim, niti izdaleka iskorištenim prirodnim i ljudskim potencijalima...
Šta je, tu je. U Bruxellesu se odskora ponovno pokrenuo veliki kadrovski točak. Bez naročitog slavlja i hektolitara ritualnog šampanjca - uz glasno negodovanje zvaničnog Londona - Evropski parlament (EP) u novoizabranom sastavu je 15. jula o.g. hladno, po nekima koristeći dosta impulsivno svoje ‘Lisabonske ovlasti’, potvrdio imenovanje luksemburškog političkog veterana, konzervativca Jean-Claude Junckera za novog predsjednika Evropske komisije. Po nalogu EP, narednog dana, 16. jula o.g. održan je poseban, namjenski sastanak *Evropskog Vijeća (engl: European Council), na kome su razmatrani prijedlozi za ostala ključna imenovanja na pozicije u samom vrhu piramide EU -predsjednika Evropskog Vijeća, te Visokog predstavnika za vanjsku politiku i sigurnost EU. Izjava (odlazećeg) predsjednika Evropskog Vijeća Hermana van Rompya na kraju sastanka bila je manje-više očekivana: ‘...Nismo postigli konsenzus o svim imenovanjima, nastavljamo konsultacije - Vijeće se ponovo okuplja 30. augusta o.g. i nastavlja rad po istom dnevnom redu...”. Inače, predsjedniku Evropskog Vijeća Herman Van Rompyu (Belgija), mandat ističe 1. decembra 2014. godine, a Visokompredstavnika za vanjsku politiku i sigurnost EU, baronessi Catherine Ashton (UK) - 31. oktobra 2014. godine.
U svakom slučaju, rezultati evropskih izbora u maju o.g. prejasno su potvrdili da je EU projekat u ozbiljnoj krizi. Sa ulaskom ekstremne desnice na velika vrata EP, duhovi iz najcrnjih vremena Evrope pušteni su iz boce. Istorijska ironija je potpuna, jer se to desilo u godini kada Evropa i svijet obilježavaju pobjede nad ‘apsolutnim zlom’ u dva svjetska rata - 100. godišnjicu Prvog i 70. godišnjicu od početka kraja Drugog svjetskog rata - iskrcavanjem saveznika u Normandiji 1944. godine, mega-vojne operacije kojom je neopozivo najavljen konačan slom nacističke Njemačke.
EU jednostavno nema vremena za dvorske igre bez granica i dangubu u trgovini oko popunjavanja nadalje otvorenih, ključnih pozicija. U javnoj debati oko izbora nove briselske garniture, posebnu pažnju zaslužuju komentari i preporuke renomiranih geopolitičkih analitičara i eksperata londonskog The Economist-a i briselskog Carnegie Europe (‘European Think Tank of the Year’). The Economist izravno preporučuje dansku predsjednicu vlade Helle Thorning-Schmidt za naslijednicu Hermana van Rompya na poziciji prve persone Evropskog Savjeta. Ona politički pripada lijevom centru i time unosi idealan balans vis a vis kolege na vrhu EU - notornog EU federaliste i viteza evropskog desnog centra, J.C. Junckera, novog predsjednika Evropske komisije. Eventualni, jedini hendikep njenoj kandidaturi mogla bi, ali ne mora biti, činjenica da Danska nije u euro-zoni (što ovoj iz londonskog ugla može biti samo dodatna preporuka).
Pozicija šefa diplomatije EU, Visokogpredstavnika za vanjsku politiku i sigurnost EU, daleko je intrigantnija. Konačan izbor je u direktnoj korelaciji sa vizijom i realnim aspiracijama članica EU. U međuvremenu, aktuelna ministrica za vanjske poslove Italije, signora Federica Mogherini je u najkraćem vremenu izbila u prvi plan kao darling, favorite candidate mnogih u Bruxellesu. Međutim, upravo je njena kandidatura za naslijednicu baronesse Ashton proizvela zbrku i odgodila ključna imenovanja u paketu. Njen EU profil je poznat: relativno mlada (41), vrlo inteligentna i obrazovana radoholičarka ... Hendikep: nedovoljno iskusna, tek nekoliko mjeseci na ministarskoj poziciji.... Puno ozbiljnije zamjerke odnose se na njenu ekstrvagantnu popustljivost i razumijevanje za interese Rusije. Naime, njeno prvo putovanje u vrijeme italijanskog polugodišnjeg predsjedavanja u EU imalo je za destinaciju Kijev, pa Moskvu. Tamo je, kažu, implicite prihvatila argumentaciju Kremlja u bilateralnom konfliktu, plus ‘prepoznala’ je energetsku zavisnost EU od Rusije i u tom sklopu podržala kontroverzan projekat ‘Južnog toka’, koji u širokom luku zaobilazi Ukrajinu (!).
Kako god, tekući time-out do kraja augusta o.g., otvorio je mogućnost za nove kandidature. U ‘glasnom’ razmišljanju na temu izbora ličnosti visokog međunarodnog kalibra, najčešće se pominju slijedeća imena: Frank-Walter Steinmeier, iskusni ministar vanjskih poslova lokomotive EU, Njemačke; uvažena Kristalina Georgieva (Bugarska), koja trenutno obnaša funkciju Visokog komesara za humanitarnu pomoć ; ultra-iskusna Emma Bonino, zemljakinja signore Mangharini, nekad takođe na poziciji ministrice vanjskih poslova Italije, te bivša predsjednica EEC (Evropske ekonomske komisije i dr.); Karl Bildt, bivši i sadašnji ministar vanjskih poslova Švedske (uz niz ranijih domaćih i međunarodnih funkcija); zatim Radek Sikorski, ministar vanjskih poslova Poljske ; Joschka Fischer, bivši ministar vanjskih poslova Njemačke ; te Anna Ascani, predsjednica Parlamenta Italije i lord Chris Patten, evropski i svjetski politički guru, vjerovatno jedan od najprestižnijih britanskih političara, nakon Winstona Churchilla.
Na evropskim analitičarskim berzama, za sada najbolje kotiraju: iskusni skandinavski i evropski tigar Karl Bildt (Švedska), iako ga široko bije glas da je umišljen i arogantan (engl. idiom: ‘too clever by half’); zatim britki i visoko cijenjeni Radek Sikorski, poljski ministar vanjskih poslova čija je formalna kandidatura već podnesena Evropskom vijeću - možda malo preuranjena za dvorske običaje u Bruxellesu, a da bi izdržala sva moguća iznenađenja i ‘ostala na stolu do dana-D’...
Prema većini evropskih analitičara, slijedeći Visoki predstavnik za vanjsku politiku i sigurnost EU bi trebao posjedovati ono što u diplomatskom esnafu nedovoljno iskusna baronessa Katherine Ashton nema. Njen svojevremeni izbor bio je zapravo konstruktivna gesta Bruxellesa prema zvaničnom, notorno euroskeptičnom Londonu. Istina, nakon dosta nesigurnog starta, ona je uspjela da prevaziđe pesimistična očekivanja i učini značajne diplomatske pomake po pitanju odnosa EU sa Iranom i Zapadnim Balkanom, posebno u medijaciji pregovora izmedju Beograda i Prištine. Chapeau !
Budimo realni, radi se o poziciji kroz koju se poput izdajničke prizme prelamaju sve slabosti i nedorečenosti onoga što zvanični Bruxelles već godinama pompezno proglašava Zajedničkom vanjskom i sigurnosnom politikom EU koje još n e m a na globalnoj mapi. Zato, ‘velike’ članice još nisu voljne da pojedinačne nacionalne (državne, da ne bude zabune) prerogative na međunarodnom planu prenesu na Visokog predstavnika za vanjsku politiku i sigurnost EU, odnosno na EEAS - t.j. na Diplomatsku službu EU, ustanovljenu Lisabonskim sporazumom iz 2009. godine i lansiranu u EU orbitu 1. januara 2011. godine. Iz pragmatskog ugla vodećih članica EU (Njemačka, Francuska i Velika Britanija), takav realan portfolio vanjskih poslova je manje atraktivan od nekih drugih, daleko unosnijih za njihove primarne interese.
Na drugoj strani, ostaju otvorena pitanja : prvo, da li je Evropska unija spremna za j a k o g Visokog predstavnika za vanjsku politiku i sigurnost (?); drugo, da li su postojeće strukture dovoljno solidne da izdrže takav test (?); i treće, jesu li zemlje-članice spremne da isti bezpogovorno demokratski prihvate (?). Odgovori na ova pitanja nisu jednostavni ali su tim više intrigantni, jer otvaraju dvije ‘škole mišljenja’. Prva škola je institucionalistička. Umjesto ‘jakih’ visokopozicioniranih predstavnika, daje prednost daljem strukturalnom konsolidovanju institucija EU - “prije nego se posegne za zvjezdama”.
Druga škola, uvažava uobičajene parametre kod izbora visokih EU predstavnika - korektna zastupljenost članica, politička proveniencija i rodna ravnoteža (engl.: gender ballance) koji po sebi ne garantuju da će slijedeći šef diplomatije i sigurnosti EU biti iskusan u mjeri koju svi zagovaraju. Istovremeno, ostavlja ‘otvorena vrata’ za mogućnost da će ovoga puta EU lideri prepoznati potrebu za snažnijim međunarodnim imidžom EU, t.j. iskoristiti realan istorijski momentum i odlučiti se za Gospodina Pravog ili Gospođu Pravu.
Ljubljana/Sarajevo, 6.avgust/kolovoz 2014
